Grób Czesława Białobrzeskiego na cmentarzu Powązkowskim
Czesław Białobrzeski (ur. 31 sierpnia 1878 w Poszechoniu [1] k. Jarosławia , zm. 12 października 1953 w Warszawie ) – polski fizyk teoretyk , astrofizyk i filozof nauki [2] .
Życiorys
Lata przedwojenne
Urodził się w rodzinie Teofila, lekarza, i Haliny z Puchalskich. WQ 1896 ukończył z odznaczeniem gimnazjum w Kijowie . W latach 1896–1901 studiował na Uniwersytecie Kijowskim . Studia kontynuował w latach 1908–1910 w Paryżu u prof. Langevina w Collège de France .
W roku 1914 został profesorem na Uniwersytecie Kijowskim. Po I wojnie światowej zorganizował Polskie Kolegium Uniwersyteckie , na czele którego stanął. W roku 1919 przyjechał do odrodzonej Polski i objął katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim . Dwa lata później przeniósł do Warszawy , gdzie objął katedrę na Uniwersytecie Warszawskim , a wkrótce potem został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (od 1921 ) (po roku 1952 członkiem tytularnym Polskiej Akademii Nauk )[3] . Był również członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1922 ) i Akademii Nauk Technicznych (od 1923 ).
Na Uniwersytecie Warszawskim zorganizował w 1931 roku nowoczesną, jak na owe czasy, pracownię doświadczalną, mieszczącą się przy ulicy Oczki 3. W pracowni – wraz ze swoimi asystentami Ignacym Adamczewskim , Stanisławem Mrozowskim i innymi – prowadził badania z dziedziny spektroskopii , dielektryków , promieniowania kosmicznego .
W latach 1934–1938 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Fizycznego . W 1938 zorganizował w Warszawie konferencję naukową na temat nowych teorii fizycznych, na którą przyjechał m.in. Niels Bohr .
II wojna światowa i dalsze lata
Po zajęciu Polski przez Niemców w 1939 w New York Timesie pojawiła się notatka o rozstrzelaniu profesora. Wywołało to poruszenie w środowiskach emigracyjnych. Doktorant Białobrzeskiego – Myron Mathisson napisał w 1940 krótki nekrolog profesora opublikowany w Nature .
W czasie II wojny światowej zorganizował w swoim laboratorium przy ulicy Oczki 3 placówkę usługową dla służb miejskich, będącą przykrywką dla tajnego nauczania i badań. Laboratorium zniszczone zostało podczas sowieckich nalotów na Warszawę z 20 na 21 sierpnia 1942.
Po wojnie objął kierownictwo Zakładu Fizyki Teoretycznej w Uniwersytecie Warszawskim. Zajmował się odtworzeniem zniszczonego podczas nalotów dzieła Podstawy poznawcze fizyki . Żył samotnie. Zmarł nagle, na atak serca. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 196-1-22)[4] .
Praca naukowa
Czesław Białobrzeski jest autorem około 100 prac z zakresu termodynamiki , teorii względności , teorii kwantów , teorii budowy i ewolucji gwiazd , spektrografii , astrofizyki oraz filozofii fizyki . Zwrócił uwagę na rolę ciśnienia promieniowania w utrzymaniu równowagi wewnętrznej gwiazd. Prace dotyczące tego zagadnienia opublikowane w 1911 roku przyniosły mu światowe uznanie. W zakresie filozofii rozważał zagadnienia indeterminizmu w aspekcie fizycznym[a] [5] .
Materiały archiwalne Czesława Białobrzeskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-43[6] .
Ordery i odznaczenia
Uwagi
↑ Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo , Mariana Danysza , Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego . Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Czesław Białobrzeski. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Tadeusz Godlewski , Leopold Infeld , Aleksander Jabłoński , Mieczysław Jeżewski , Marian Mięsowicz , Władysław Natanson , Henryk Niewodniczański , Arkadiusz Piekara , Stefan Pieńkowski , Wojciech Rubinowicz , Andrzej Sołtan , Leonard Sosnowski , Zdzisław Szymański , Ludwik Wertenstein , August Witkowski , Mieczysław Wolfke , Konstanty Zakrzewski .
Przypisy
↑ Stanisław S. Łoza Stanisław S. (red.), Czy wiesz kto to jest? , Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 40 .
↑ Białobrzeski Czesław , [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-30] .
↑ BIAŁOBRZESKI, Czesław [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN, 2020 [dostęp 2023-02-01] (pol. ) .
↑ Cmentarz Stare Powązki: HALINA BIAŁOBRZESKA , [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-31] .
↑ Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro . labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol. ) .
↑ Spis inwentarzy , Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-30].
↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną działalność naukową i pedagogiczną w zakresie nauk fizycznych”.
Bibliografia
Włodzimierz M. Ścisłowski, Czesław Białobrzeski , Postępy Fizyki , 1954, zesz. 4, s. 413–422.
Ryszard Sobiesiak, Poczet wielkich fizyków , Nasza Księgarnia , Warszawa 1975.
Andrzej Kajetan Wróblewski , Nobliwy starszy pan , Wiedza i Życie , kwiecień 2012 nr 4(928).
Linki zewnętrzne
Identyfikatory zewnętrzne: