Urodził się w Woskresenówce k. Charkowa, w rodzinie Władysława, agronoma, zarządcy dóbr ziemskich księcia Jusupowa, oraz Marii Bilińskiej, ziemianki[2]. Ukończył w 1916 gimnazjum rządowe w Charkowie oraz średnią szkołę muzyczną, gdzie gry na skrzypcach uczył go Konstanty Gorski. W 1916 po ukończeniu gimnazjum podjął studia w dziedzinie fizyki na Uniwersytecie Charkowskim. Ze względu na trwającą I wojnę światową musiał wstąpić do rosyjskiego wojska, dlatego przeniósł się do Wojskowej Szkoły Inżynieryjnej w Kijowie. Ukończył ją w sierpniu 1917, otrzymując stopień proporszczyka. Służąc w wojsku, wystąpił o przeniesienie do I Korpusu Polskiego, do którego trafił w listopadzie 1917. Uczestniczył w opanowaniu twierdzy w Bobrujsku oraz w walkach pod Jasieniem (stacja kolejowa między Bobrujskiem a Osipowiczami). Przeniesiony do Legii Rycerskiej, pozostawał w Bobrujsku do rozwiązania I Korpusu Polskiego, potem wrócił do Charkowa i ponownie rozpoczął studia na tamtejszym uniwersytecie.
W listopadzie 1920 uzyskał urlop, pozwalający mu kontynuować studia, po zakończeniu wojny został przeniesiony do rezerwy w stopniu porucznika. W 1921 ukończył studia muzyczne i zatrudnił się jako skrzypek w Teatrze Wielkim w Warszawie, gdzie pracował do 1926. Równocześnie studiował fizykę na UW pod kierunkiem Stefana Pieńkowskiego, absolutorium uzyskał w 1925, po czym został zatrudniony w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UW na stanowisku młodszego asystenta.
W 1934 uzyskał habilitację na podstawie rozprawy O wpływie oddziaływań międzycząsteczkowych na zjawisko absorpcji i emisji światła. W 1938 wyjechał do Wilna, gdzie został zatrudniony na stanowisku starszego asystenta w Drugim Zakładzie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Stefana Batorego.
Po wybuchu II wojny światowej został powołany do wojska i trafił do 3 batalionu saperów. 19 września 1939, po agresji ZSRR, przekroczył granicę polsko-litewską, został internowany i umieszczony w obozie w Kołotowie. Po czasowym zwolnieniu powrócił do Wilna, gdzie w lipcu 1940 został aresztowany i wysłany do obozu w Kozielsku, a następnie od 1940 przewieziony do obozu jenieckiego NKWD w Griazowcu.
W listopadzie 1945 wrócił do Polski, początkowo na Uniwersytet Warszawski, a w styczniu 1946 przeniósł się do Torunia, gdzie grupa profesorów z Uniwersytetu Stefana Batorego tworzyła Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Jabłoński organizował Katedrę Fizyki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. W 1946 otrzymał tytuł profesora. W latach 1947–1948 piastował stanowisko prodziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Do przejścia na emeryturę w 1968 kierował Katedrą Fizyki Doświadczalnej na UMK w Toruniu.
Działalność naukowa
Prowadził prace dotyczące optyki atomowej i molekularnej. W 1933 opublikował w „Nature” komunikat, w którym umieścił schemat poziomów energetycznych cząsteczki barwnika[3]. Jabłoński założył, że cząsteczka barwnika, wykazującego zdolność do fluorescencji i fosforyzowania, musi posiadać co najmniej jeden stan metatrwały M. Schemat ten pozwolił wyjaśnić występowanie różnych form luminescencji obserwowanej w roztworach i został potem nazwany diagramem Jabłońskiego.
Badał także zjawisko ciśnieniowego rozszerzania linii widmowych. Podczas pobytu na Uniwersytecie Stefana Batorego podjął próby zbadania relacji pomiędzy przypadkami granicznymi zaproponowanej przez niego ogólnej teorii ciśnieniowego rozszerzania linii, opartej na zasadzie Francka-Condona, a modelami klasycznymi. W 1938 w „Nature” ukazała się jego praca, przedstawiająca wyniki pomiarów zależności szerokości linii widmowych od temperatury, wykonanych wspólnie z Henrykiem Horodniczym[4]. Ogólną teorię ciśnieniowego poszerzenia linii widmowych opisał w latach 1944–1945 i opublikował w 1945 w „Physical Review”[5].
tytuł doktora honoris causaUniwersytetu Gdańskiego „za wkład w rozwój fizyki polskiej, w szczególności spektroskopii atomowej i molekularnej” (9 października 1975)[11].
Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Aleksander Jabłoński[a][12]
↑The Jablonski Centennial Conference on Luminescence and Photophysics: Aleksander Jablonski. www.fizyka.umk.pl, 1998. [dostęp 2011-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-29)]. (ang.).
↑Andrzej KajetanA.K.WróblewskiAndrzej KajetanA.K., Jabłoński Aleksander [online], Giganci Nauki [dostęp 2024-02-22](pol.).
↑Aleksander Jabłoński. Efficiency of Anti-Stokes Fluorescence in Dye. „Nature”. 131, s. 839–840, 10 czerwca 1933. DOI: 10.1038/131839b0. (ang.).
↑Aleksander Jabłoński, Henryk Horodniczy. Temperature Influence on the Pressure Broadening of Spectral Lines. „Nature”. 142, s. 1122–1122, 24 grudnia 1938. DOI: 10.1038/1421122a0. (ang.).
↑Aleksander Jabłoński. General Theory of Pressure Broadening of Spectral Lines. „Physical Review”. 68, s. 78–93, sierpień 1945. DOI: 10.1103/PhysRev.68.78. (ang.).
↑JABŁOŃSKI, Aleksander [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-02](pol.).
↑D. Frąckowiak: Born 100 years ago: Aleksander Jabłoński (1898–1980). W: Born 100 years ago: Aleksander Jabłoński (1898–1980). Toruń: 1988, s. 25. (ang.).
Sławomir Kalembka: Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994. Materiały biograficzne. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995, s. 280–281.