Był synem Jana (ziemianina, zabitego wkrótce po narodzinach Karola podczas rzezi galicyjskiej) i Anny ze Zwolińskich[2]. Absolwent I C.K. Gimnazjum w Tarnowie. Studiował chemię i fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (1866–1872), później kształcił się w Heidelbergu. Po powrocie do Krakowa został docentem, od 1876 był profesorem; kierował Katedrą Chemii Ogólnej, następnie Katedrą Chemii Nieorganicznej. Od 1888 był członkiem korespondentem, od 1896 członkiem rzeczywistym Akademii Umiejętności w Krakowie. Był także członkiem czeskiej Akademii Umiejętności w Pradze, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika oraz członkiem innych stowarzyszeń naukowych polskich i zagranicznych. Otrzymał tytuł c. k. radcy dworu.
Wraz z Zygmuntem Wróblewskim dokonał 5 kwietnia 1883 (według innych źródeł 29 marca) pierwszego na świecie skroplenia tlenu, zaś 13 kwietnia 1883 azotu. Później obaj uczeni zestalili także dwutlenek węgla i metanol. Użyli do tego celu kaskadowej metody skraplania gazów pod zmniejszonym ciśnieniem, w której kolejne skroplone i wrzące gazy obniżały temperaturę dla kolejnych skropleń w niższych temperaturach. W 1895 skroplił i zestalił argon. Dzięki badaniom obu uczonych Kraków był w owym czasie jednym z niewielu ośrodków europejskich, w których osiągano temperatury poniżej –100 stopni[3]. Początkowo osiągali oni temperaturę –105 stopni Celsjusza, a po udoskonaleniu aparatury zwiększyli zakres uzyskiwanych temperatur do –160 stopni[4][1].
Karol Olszewski był pierwszą osobą w Polsce, które wykonała zdjęcie rentgenowskie. Odkrycie „promieni X” przez Wilhelma Röntgena było szeroko komentowane w prasie codziennej. Wiedeński dziennik „Die Presse” opisał je 5 stycznia 1896 i była to pierwsza informacja na ten temat, która dotarła do Krakowa. Na podstawie doniesień prasowych Olszewski wraz ze swoimi asystentami, Tadeuszem Estreicherem i Edwardem Drozdowskim, skonstruował w Zakładzie Chemicznym UJ własny, prymitywny generator promieni rentgenowskich i w dniach 8–20 stycznia przeprowadził szereg eksperymentów, uzyskując zdjęcia różnych przedmiotów. Pierwszym obrazem o dobrej jakości było zdjęcie mosiężnej jaszczurki; udało się też wykonać zdjęcie dłoni T. Estreichera. Wkrótce potem, w lutym 1896 r. Olszewski wykonał pierwsze w Polsce zdjęcie rentgenowskie do celów medycznych – na prośbę prof. Alfreda Obalińskiego, krakowskiego chirurga, uzyskał obraz uszkodzonego stawu łokciowego, co pozwoliło lekarzowi na postawienie prawidłowej diagnozy[5][6][7].
Grób prof. Karola Olszewskiego na Cmentarzu Rakowickim (do 2018)
Opinie
Był zgłaszany do Nagrody Nobla z fizyki[12]. Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego[13].
Cieszył się bardzo dużym uznaniem w międzynarodowym środowisku naukowym. Uznawany był za jeden z największych na świecie autorytetów w dziedzinie skraplania gazów. Przed uzyskaniem nagrody Nobla angielski uczony William Ramsay wysłał mu próbkę helu oraz 30 mg nowo odkrytego przez siebie argonu z prośbą o ich skroplenie[3]. Właściwości tych skroplonych przez polskiego naukowca gazów w następnym roku zbadane zostały przez Królewskie Towarzystwo Naukowe w Londynie[4].
W zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego z siedzibą w Collegium Maius znajduje się sala imienia Karola Olszewskiego, w której mieści się wyposażenie pracowni naukowej profesora, w tym jeden z najstarszych w Europie aparat do skraplania gazów z 1884 r. jego projektu[3] oraz rekonstrukcja jego aparatu rentgenowskiego i pierwsze radiogramy[5][6][7].
Jego imieniem nazwano ulice w polskich miastach m.in.: w Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Oświęcimiu, Puławach, Wrocławiu, Kobyłce.
↑ abAndrzejA.UrbanikAndrzejA., EwaE.WykaEwaE., MonikaM.UrbanikMonikaM., Początki radiologii w Polsce w świetle dokumentów i eksponatów znajdujących się w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Opuscula Musealia”, 24, 2016, s. 173–186, DOI: 10.4467/20843852.OM.16.015.7448 [dostęp 2021-02-04].
↑ abAndrzejA.UrbanikAndrzejA., StanisławS.LeszczyńskiStanisławS., Radiologia polska w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Indygo Zahir Media/Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska, 2019, s. 18–20, ISBN 978-83-952995-8-2 [dostęp 2021-02-04].
