Czartowice

wieś
Widok wsi
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	prudnicki
Gmina	Biała
Liczba ludności (2011)	122[2]
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	48-210[3]
Tablice rejestracyjne	OPR
SIMC	0491222
Położenie na mapie gminy Biała Czartowice
Położenie na mapie Polski Czartowice
Położenie na mapie województwa opolskiego Czartowice
Położenie na mapie powiatu prudnickiego Czartowice
50°24′14″N 17°47′05″E/50,403889 17,784722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Czartowice (dodatkowa nazwa w j. niem. Schartowitz) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Biała^[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Równiny Niemodlińskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej^[5].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 122 osoby^[2].

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 10 km od granicy z Czechami, w zachodniej części Równiny Niemodlińskiej, tuż przy granicy gminy Biała z gminą Głogówek. Należy do Euroregionu Pradziad^[6]. Na północ od miejscowości znajduje się Czartowicki Las.

W Czartowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,4 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Czartowic wynoszą 617 mm. Dominują wiatry zachodnie^[7].

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od staropolskiej nazwy diabła „Czarta”^[8]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako nazwę najstarszą wymienia ją w obecnie używanej polskiej formie „Czartowice” podając jej znaczenie „Teufelsdorf”, czyli w języku polskim „Wieś diabła”^[8]. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Czartowitz^[8], a później na Schartowitz i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Czartowice, a także wymienia dwie zgermanizowane nazwy Ober-Czartowitz i Nieder-Czartowitz we fragmencie: „Ober-Czartowitz oder Cziartowitz, polnisch Czartowice d. h. Teufelsdorf”^[9].

Ze względu na polskie pochodzenie nazwy w okresie hitlerowskiego reżimu w latach 1936–1945 nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła ją na nową, całkowicie niemiecką Fichtenwalde.

W opracowanej w 1971 przez Powiatowy Inspektorat Statystyczny w Prudniku Statystycznej charakterystyce miejscowości w gromadach powiatu prudnickiego, miejscowość została wymieniona pod nazwą Czartowice^[10].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Czartowiz (1784), Cziartowitz, Czartowitz, Czartowice (1845), Czartowice, niem. Czartowitz, Cziartowitz (1880), Czartowice (Schartowitz) – Fichtenwalde, os. (1939), Fischtenwalde – Czartowice, -ic, czartowicki (1948), Czartowice – Fichtenwalde (Schartowitz) (1951), Czartowice, -wic (1980)^[11].

Wieś powstała na początku XV wieku. W 1445 podczas transakcji mającej miejsce w Strzelcach Opolskich została sprzedana nowemu właścicielowi. Świadkiem podczas niej był Piotr Bodzanowski, szlachcic ze starego górnośląskiego rodu^[12].

Na przełomie XVII i XVIII wieku Czartowice wraz z Moszną, Ogierniczem i Wierzchem otrzymał Paweł Reinhard Bayern, szlachcic rodu wywodzącego się z Brandenburgii, członek rady księstwa opawsko-karniowskiego i sędzia ziemski karniowski. Zmarł w 1715^[12]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów^[13]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk^[14]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu las – pięć wysokich świerków, a w otoku napis: CZARTOWITZ: GEM: SIGL / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Czartowice / Powiat Prudnicki)^[15].

W 1880 na Czartowice składały się dwie osobne części osady – Czartowice Górne (Ober Czartowitz) oraz Czartowice Dolne (Nieder Czartowitz) należące do parafii Trójcy Świętej w Kujawach^[12]. Czartowice weszły w skład majątku Tiele-Wincklerów w Mosznej na mocy fideikomisu, podpisanego przez Huberta von Tiele-Wincklera w 1892^[16]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 250 mieszkańców Czartowic 14 posługiwało się językiem niemieckim, a 236 językiem polskim^[17]. W wyborach parlamentarnych w Republice Weimarskiej w 1919 najwięcej głosów w Czartowicach zdobyli chrześcijańscy demokraci^[18].

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Czartowice znalazły się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem^[19]. 1 lutego 1921 w Czartowicach odbył się polski wiec. Podczas wiecu doszło do konfliktu pomiędzy Polakami a zwolennikiem opcji niemieckiej^[20]. Do głosowania uprawnionych było w Czartowicach 180 osób, z czego 128, ok. 71,1%, stanowili mieszkańcy (wszyscy urodzeni w miejscowości). Oddano 177 głosów (ok. 98,3% uprawnionych), w tym 175 (ok. 98,9%) ważnych; za Niemcami głosowało 150 osób (ok. 85,7%), a za Polską 25 osób (ok. 14,3%)^[21]. W latach 20. XX wieku w Golczowicach powstał pomnik upamiętniający mieszkańców Golczowic, Zawady, Czartowic, Buta, Muckowa i Sysłowa, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim^[22]. Mieszkańcom Czartowic, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Czartowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Gostomia^[23], a w latach 1954–1972 do gromady Gostomia^[24]. Podlegała urzędowi pocztowemu w Białej^[25].

W 2003 Czartowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej^[26].

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków^[27]. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Klocołrzy^[28].

• 1871 – 168^[29]
• 1885 – 166^[30]
• 1905 – 206^[31]
• 1910 – 250^[17]
• 1933 – 233^[32]
• 1939 – 239^[32]
• 1966 – 209^[33]
• 1998 – 135^[34]
• 2002 – 127^[34]
• 2009 – 122^[34]
• 2011 – 122^[34]
• 2013 – 119^[35]

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajduje się droga powiatowa nr 1281O relacji Żabnik – Nowa Wieś Prudnicka – Czartowice – Golczowice – Zawada^[36].

Czartowice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy^[37].

Katolicy z Czartowic należą do parafii św. Anny w Golczowicach (dekanat Głogówek)^[38].

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Czartowicach^[39]. Przez Czartowice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę^[40].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 15 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Posterunek Policji w Białej)^[41].

Teren wsi, jak i całej gminy Biała, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa^[42]. Gminę Biała obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG^[43].

• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117  (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.

• Czartowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 774 .
• Czartowice, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2023-10-09] .