Chrześcijanie św. Tomasza – zbiorcze określenie używane w odniesieniu do chrześcijan w Indiach, którzy należą do Kościołów wschodnich.

Wspólnoty te uważają za swojego założyciela św. Tomasza. Apostoł ten miał prowadzić swoją misję w Indiach w latach 57–72, a następnie ponieść śmierć męczeńską i zostać pochowanym w Majlapur. Po nim chrystianizację Hindusów mieli kontynuować m.in. Panten z Aleksandrii i Teofil z Konstantynopola.

Chrześcijanie św. Tomasza rozwijając się w izolacji od europejskiego i bliskowschodniego świata chrześcijańskiego, nie uczestniczyli w sporach teologicznych, jakie opanowały pentarchię. Wiara trwała dzięki sprawowaniu kultu, przestrzeganiu nauki Chrystusa, kanonicznej sukcesji biskupów oraz głębokiemu poszanowaniu do zwyczajów i tradycji (pobożność, mistycyzm).

Chrześcijanie św. Tomasza byli w kontakcie jedynie z przedstawicielami perskiego Kościoła Wschodu. W związku z tym od VI do XVI wieku stanowili wspólnotę uznającą wyłącznie jurysdykcję biskupów doktryny przedefeskiej i duchowe zwierzchnictwo katolikosa-patriarchy Seleucji-Ktezyfonu. Pod wpływem działalności kolonistów i księży portugalskich przybywających do Malabaru chrześcijanie św. Tomasza zawarli w 1599 roku na synodzie w Diamper unię kościelną ze Stolicą Apostolską.

Uporczywe zwalczanie doktryny nestoriańskiej oraz wykorzenianie malabarskich obyczajów na rzecz obrządku rzymskiego doprowadziły do zdecydowanego sprzeciwu. W 1665, po spaleniu na stosie przysłanego przez kościół koptyjski biskupa, część wyznawców zgromadziła się w Mattancherry, by poprzysiąc odrzucenie zwierzchnictwa papieskiego i powrót do starożytnej tradycji przyjmowania biskupa z jednego z Kościołów wschodnich. Wydarzenie to zostało nazwane koonan kurisu – przysięga pod krzyżem Koonan. Duchowieństwo poprosiło patriarchę syryjskiego o przysłanie do Indii biskupa, do czego doszło dwa lata później. Patriarcha zażądał przyjęcia przez nich przedchalcedońskiej doktryny i rytu antiocheńskiego, przez co Kościoły malankarskie posługują się od tej pory obrządkiem zachodniosyryjskim^[1].

Po kolonizacji portugalskiej przyszła kolej na Holendrów i Brytyjczyków. Ci ostatni prowadzili intensywną działalność misyjną, nie ingerując jednak w tradycje malabarskie. Mimo to doszło do kolejnych podziałów w łonie tego Kościoła m.in. na martomitów (reformowanych) czy syromalankarów (katolików). Wielu z dawnych wyznawców Kościoła malabarskiego zasiliło szeregi Kościoła katolickiego obrządku rzymskiego bądź Kościoła anglikańskiego.

Od XVII do XX wieku chrześcijanie św. Tomasza ulegali kolejnym podziałom, przyjmując w zależności od grupy, do której się przyłączali separatyści, katolicyzm, monofizytyzm, nestorianizm, anglikanizm bądź ewangelicyzm. Aktualnie największą grupę stanowią wśród nich wierni katolickiego Kościoła Syro-Malabarskiego.

• RudolfR. Fischer-Wollpert RudolfR., Leksykon papieży, BernardB. Białecki, ZygmuntZ. Mazur, wyd. 4 uzup., Kraków: „Znak”, 2000, s. 142-143, ISBN 83-7006-948-7, OCLC 749651358 .

• St. Thomas Christians. [w:] Catholic Encyclopedia [on-line]. newadvent.org. [dostęp 2014-06-26]. (ang.).