Choroba Menkesa (choroba kręconych włosów, zespół Menkesa, ang.Menkes disease, Menkes syndrome, kinky hair disease, steely hair syndrome) – genetycznie uwarunkowanachoroba neurodegeneracyjna, polegająca na braku możliwości metabolizowania miedzi dostarczanej w pożywieniu. Proces wchłaniania miedzi powinien odbywać się w jelitach, jednak u chorych ten proces nie zachodzi. Przyczyną choroby Menkesa jest mutacja w genie ATP7A[2] w locusXq12-q13.
Odmianą alleliczną choroby Menkesa jest tzw. zespół rogu potylicznego (ang. occipital horn syndrome, OMIM#304150), w którego obrazie klinicznym dominują zmiany kostne (zmiany kości długich i obojczyków), a objawy neurologiczne mają stosunkowo niewielkie nasilenie. Obecne są zwapnienia w okolicy rogu potylicznego.
Choroba Menkesa jest chorobą sprzężoną z płcią[3], dlatego częściej występuje u chłopców. W badaniach na populacji europejskiej stwierdzono, że występuje z częstością około 1:254.000 urodzeń[4]. Zapadalność w populacji japońskiej wynosi 1:2,8 miliona[4].
Historia
Chorobę opisał jako pierwszy Menkes i wsp. w 1962 roku[5].
Etiologia
Przyczyną choroby jest mutacja w genie ATP7A w locusXq12-q13, kodującym transportującą miedź ATPazę typ-P (EC 3.6.3.4). Następuje obniżenie stężenia miedzi lub gromadzenie jej w niedostępnych dla metabolizmu kompartmentach komórkowych.
Obserwuje się także niedobór wielu enzymów wiążących miedź (np. dysmutazy nadtlenkowej, oksydazy cytochromu c, tyrozynazy, oksydazy lizylowej)[6].
Objawy i przebieg
Osoby chore mają poważne problemy w poruszaniu się, cierpią na zaburzenia w układzie nerwowym, mają problem z utrzymywaniem właściwej temperatury ciała (hipotermia). Chorzy wykazują również nietypową budowę włosa – włosy są sztywne i bardzo łamliwe, lub przeciwnie, bardzo wiotkie.
W większości tkanek brakuje miedzi, co powoduje zmiany strukturalne w mózgu, wątrobie, naczyniach krwionośnych (nadmiernie długie, skręcone, o nieregularnym świetle, wykazujące rozszczepienie błony wewnętrznej) i w tkance kostnej – często występuje osteoporoza. Chorobie Menkesa nierzadko towarzyszy padaczka oraz nawrotowe zapalenie pęcherza moczowego.
Dzieci dotknięte chorobą do 2–3 miesiąca życia rozwijają się normalnie. Po tym okresie następują pierwsze objawy choroby: zahamowanie rozwoju, drgawki (zwykle wieloogniskowe mioklonie wywoływane określonymi bodźcami) i utrata części zdobytych umiejętności.
Neuropatologia
W mózgu zmiany torbielowate istoty białej i szarej, rozległe zaniki neuronów, zwłaszcza móżdżku, z obecnością tzw. meganeurytów, wielkich, przypominających kaktus, ze względu na liczne kolce, wypustek komórek Purkinjego.
W mikroskopie elektronowym widoczne tzw. kolce dendrytyczne nie związane z zakończeniami synaptycznymi (ang. unattached spines)[6].
Leczenie
Nie istnieją możliwości przyczynowego leczenia choroby. Zaleca się podawanie dzieciom preparatów uzupełniających niedobór miedzi, ale suplementacja tego pierwiastka nie spowoduje cofnięcia objawów.
Przypisy
↑Datta AK, Ghosh T, Nayak K, Ghosh M. Menkes kinky hair disease: A case report. „Cases J”. 1. 1, s. 158, 2008. DOI: 10.1186/1757-1626-1-158. PMID: 18801184.
↑Voskoboinik I., Camakaris J. Menkes copper-translocating P-type ATPase (ATP7A): biochemical and cell biology properties, and role in Menkes disease.. „Journal of bioenergetics and biomembranes”. 5 (34), s. 363–71, październik 2002. PMID: 12539963.
↑Kim BE., Smith K., Meagher CK., Petris MJ. A conditional mutation affecting localization of the Menkes disease copper ATPase. Suppression by copper supplementation.. „The Journal of biological chemistry”. 46 (277), s. 44079–84, listopad 2002. DOI: 10.1074/jbc.M208737200. PMID: 12221109.
↑ abTønnesen T., Kleijer WJ., Horn N. Incidence of Menkes disease.. „Human genetics”. 4 (86), s. 408–10, luty 1991. PMID: 1999344.
↑Menkes JH, Alter M, Steigleder GK, Weakley DR, Sung JH. A sex-linked recessive disorder with retardation of growth, peculiar hair, and focal cerebral and cerebellar degeneration. „Pediatrics”. 29, s. 764-79, 1962. PMID: 14472668.
↑ abP.P. Liberski, W. Papierz, Neuropatologia Mossakowskiego, Wydawnictwo CZELEJ, 2005, s. 135 ISBN 83-89309-63-7.
Richard J. Epstein: Biologia molekularna człowieka. Molekularne podłoże zjawisk w stanie zdrowia i w przebiegu chorób. Lublin: Czelej, 2005, s. 163-164. ISBN 83-89309-64-5.
