PROFILPELAJAR.COM

Chaber barwny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	chaber
Gatunek	chaber barwny
	Nazwa systematyczna
	Centaurea triumfettii All.; Auctarium synops. meth. stirp. horti reg. Taurine 16. 1773 (Mélanges Philos. Math. Soc. Roy. Turin 5:68. 1774) "triumfetti"
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Chaber barwny (Centaurea triumfettii All.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy zasięg występowania to środkowa i południowa Europa, Afryka Północna (Egipt, Maroko), Azja Zachodnia i Kaukaz^[3]. W Polsce jest rzadki i występuje wyłącznie w Pieninach i to tylko w Pieninach Centralnych. Występuje również na Bystrzyku, który w podziale geograficznym zwykle włączany jest do Małych Pienin, jednakże pod względem geobotanicznym należy on również do Pienin Centralnych. Niektórzy autorzy czescy podają, że występuje również poza Pieninami^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona o wysokości od 80 cm, cała białowełnista lub pajęczynowata. Występująca w Polsce odmiana pienińska osiągają wysokość do 40 cm. Posiada krótkie i pełzające kłącze bez rozłogów, z którego wyrasta po kilka łodyg^[5].
Liście: Podługowate, wąskolancetowate lub szerokolancetowate. U występującej w Polsce odmiany są gęstosrebrzyście owłosione i krótko, lecz bardzo szeroko zbiegające po łodydze^[5].
Kwiaty: Zebrane w koszyczek. Zewnętrzne kwiaty w koszyczku to kwiaty języczkowe, obupłciowe, purpurowoniebieskie o koronie podzielonej na równowąskie łatki. Wewnątrz koszyczka kwiaty rurkowate, purpurowe, o długości 20–40 mm. U odmiany pienińskiej listki okrywy z frędzlami na brzegu, górą białawe i lśniące^[5]^[4].
Owoc: Drobno omszone eliptyczne niełupki o długości 4–5 mm z puchem kielichowym o długości 1–1,5 mm^[4].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. W Pieninach rośnie w murawach naskalnych w szczelinach skał i na półkach, głównie na dobrze naświetlonych stanowiskach^[4]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Dendranthemo-Seslerietum^[6]. Liczba chromosomów 2n = 22, 44 Ga 2, 4, 5, 6^[7].

Zmienność

Gatunek bardzo zmienny morfologicznie. W Polsce występuje tylko odmiana pienińska (var. pieninica), która przez polskich botaników jest uważana za endemit pieniński^[4]. Wyróżniono w jego obrębie wiele podgatunków i odmian, jednakże według nowszych ujęć taksonomicznych obecnie wszystkie one uznane zostały za synonim formy typowej^[8].

Zagrożenia i ochrona

Według klasyfikacji IUCN z 2001 gatunek narażony na wyginięcie^[4]. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski pośród gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia: R)^[9]. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii VU (narażony)^[10]. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego. Nie jest specjalnie zagrożony naturalną sukcesją ekologiczną, gdyż występuje na murawach o dużej stabilności. Jedynie okazy rosnące przy szlakach turystycznych mogą być niszczone przez turystów. Jest również uprawiany w ogródkach przy Pawilonie Pienińskiego Parku Narodowego w Sromowcach Niżnych^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Centaurea triumfettii All.. [w:] Germplasm Resources Information Network [on-line]. Departament Rolnictwa USA, 2007-12-06. [dostęp 2009-11-01].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Flora Francji. [dostęp 2011-02-12].
↑ Search results — The Plant List. [dostęp 2011-01-25].
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.