Pierwsza znana wzmianka o istnieniu prawosławnej cerkwi w Smolniku pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku[2]. Przypuszcza się, że drewniana świątynia mogła być zbudowana już od momentu powstawania wsi, czyli po roku 1530[3]. Cerkiew uległa najprawdopodobniej pożarowi lub powodzi. Druga prawosławna cerkiew w Smolniku powstała w 1602 roku[4], a jej proboszczem był Jan Hryniewiecki[5]. Cerkiew ta została spalona w październiku 1672 roku najprawdopodobniej w wyniku najazdu Tatarów[6][7]. Po 1672 roku wzniesiono kolejną cerkiew drewnianą w nieco innej lokalizacji mającej zapewnić lepszą ochronę przed najazdami. Od 1697 roku prawosławna eparchia przemyska zostaje podporządkowana strukturom unickim i od tego roku parafia smolnicka funkcjonuje jako taka[8].
Widok ogólny
Elewacja frontowa
Budowa nowej, czwartej w kolejności, świątyni zakończona została oficjalnie 1 sierpnia 1791. Całe wyposażenie starej świątyni zostało przeniesione do nowej cerkwi[9]. Pierwszym parochem cerkwi z 1791 roku był Daniel Hryniewiecki[10]. Pierwszy gruntowny remont cerkwi został przeprowadzony w 1921 roku przy znacznym wsparciu finansowym miejscowej gromady. Nastąpiła wymiana dachu gontowego na blaszany oraz dokonano renowacji ikonostasu. Funkcję parafialnej świątyni greckokatolickiej pełniła do 1951 roku (zawarcie umowy między PRL a ZSRR, w wyniku której Smolnik powrócił do granic Polski, zaś miejscowa ludność została wysiedlona do USRR). Opuszczona świątynia wraz z cerkiewnym cmentarzem była dewastowana, rozgrabiana, zamieniona na magazyn. W latach 1969–1970 przeprowadzono podstawowe prace remontowe. 6 marca 1969 roku cerkiew została wpisana do rejestru zabytków, co miało sprzyjać możliwości udzielenia pomocy finansowej i polepszenia jej sytuacji[11]. Część wyposażenia cerkwi w Smolniku została zakwalifikowana do przeniesienia do składnicy pocerkiewnych ruchomości w Łańcucie[12].
We wrześniu 1973 r., na zlecenie Ministra Kultury i Sztuki, sporządzono opinię dotyczącą stanu technicznego kilku zabytkowych cerkwi w ówczesnym województwie krośnieńskim, w tym cerkwi w Smolniku. Cerkiew pozostawać miała w bardzo dobrym stanie technicznym[13]. Od lat 70. XX wieku parafia rzymskokatolicka dążyła do przejęcia świątyni[14]. W 1974 cerkiew formalnie przekazano parafii rzymskokatolickiej, która przystosowała ją do własnych celów wprowadzając odmienny, od dotychczasowego, porządek wewnątrz świątyni zacierając jej historyczny wygląd świadczący o tradycjach liturgicznych i kulturze okolicznej ludności. Generalny remont świątyni został przeprowadzony w latach 2004-2005. W 2009 r. rozpoczęto prace konserwatorskie polichromii znajdujących się na ścianach i w kopule prezbiterium, a także wykonano aranżację prezbiterium[15]. Na przycerkiewnym cmentarzu, który był niejednokrotnie dewastowany zachowało się tylko kilka nagrobków.
Cerkiew w Smolniku reprezentuje typ bojkowski. Jest to dzisiaj jedyny zachowany obiekt sakralny tego typu w Bieszczadach i jeden z trzech w całym kraju. Świątynia jest trójdzielna, z nawą, prezbiterium i przedsionkiem równej wysokości, ale nierównej szerokości – nawa jest wyraźnie większa. Wszystkie części budynku wieńczą cebulaste kopułki z krzyżami na szczycie namiotowych dachów. Całość okala okap.
Ikonostas znajdujący się pierwotnie w świątyni został zniszczony po 1951. Jedynym elementem oryginalnego wyglądu cerkwi jest fragment polichromii przedstawiający kotarę podtrzymywaną przez anioły oraz puste kartusze, w których pierwotnie znajdowały się postacie proroków starotestamentowych. Ikony Zaśnięcia Bogurodzicy i Bogurodzicy Hodigitria ze smolnickiej cerkwi, datowane na 1547 rok znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie, zaś ikony Apostołów Deesis znajdują się w muzeum w Łańcucie.
↑1. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. – Т. VII. – Сz. 2. Opisanie przez A. Jablonowskiego // Źródła dziejowe. – T. XVIII. – Cz. 1. – Warszawa 1902. – S. 56.
↑A. Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340 – 1650. – Wrocław, 1962. – S. 178, 265.
↑Zapis w aktach powizytacyjnych dekanatu zatwarnickiego z 1795 r. (ABGK - Archiwum Państwowe w Przemyślu)
↑Augustyn M., Szczerbicki A. Cerkiew w Smolniku... – str. 4.
↑CDIAUL. – F. 13. – Op. 1. – T. 1078. – S. 1001, 1012, 1245. Zob. też: Półćwiartek J. Zniszczenia ostatniego najazdu tatarskiego w 1672 r. na obszarze ziemi sanockiej (W aneksie Taryfa dymów ziemi sanockiej z 1674 roku) // Rocznik Historyczno-Archiwalny. – T. VII-VIII. – Przemyśl, 1994. – str. 18-33.
↑Gliwa M., "Na granicy światów. Cerkiew w Smolniku nad Sanem na tle losów mieszkańców Bieszczadów Zachodnich w XX w." w: "ДРОГОБИЦЬКИЙ КРАЄЗНАВЧИЙ ЗБІРНИК Засновано 1994 року Випуск XIV – XV", str. 314.
↑Akta wizytacyjne z 1795 roku (ABGK - Archiwum Państwowe w Przemyślu)
↑Gliwa M., "Na granicy światów. Cerkiew w Smolniku nad Sanem na tle losów mieszkańców Bieszczadów Zachodnich w XX w." w "ДРОГОБИЦЬКИЙ КРАЄЗНАВЧИЙ ЗБІРНИК Засновано 1994 року Випуск XIV – XV", str. 315.
↑Gliwa M., "Na granicy światów. Cerkiew w Smolniku nad Sanem na tle losów mieszkańców Bieszczadów Zachodnich w XX w." w "ДРОГОБИЦЬКИЙ КРАЄЗНАВЧИЙ ЗБІРНИК Засновано 1994 року Випуск XIV – XV", str. 316.
↑Na listę trafiły cztery XVI-wieczne ikony ze smolnickiej cerkwi, które dziś są przechowywane w Muzeum w Łańcucie (Archiwum Działu Sztuki Cerkiewnej Muzeum Zamek w Łańcucie, Dokumentacja wizytacyjna cerkwi dawnego województwa rzeszowskiego po 1958 r. (mps), b.p.). O akcji zob. szerz.: Tondos B. Ochrona cerkwi na graniach legalności // Losy cerkwi w Polsce po roku 1944. – Rzeszów, 1997. – S. 121-136.
↑AIPN Rz. – 62/131: Odpis opinii odnośnie stanu technicznego cerkwi zabytkowych w woj. krośnieńskim wg wskazań Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Rzeszowie. – Warszawa, 15.IX.1973. – K. 21, 34.
↑Słownik Historyczno-Krajoznawczy Bieszczady - Gmina Lutowiska, Ustrzyki G. - Warszawa 1995, str. 363.
↑Gliwa M., "Na granicy światów. Cerkiew w Smolniku nad Sanem na tle losów mieszkańców Bieszczadów Zachodnich w XX w." w "ДРОГОБИЦЬКИЙ КРАЄЗНАВЧИЙ ЗБІРНИК Засновано 1994 року Випуск XIV – XV", str. 317.
Bibliografia
G. i Z. Malinowscy, E. i P. Marciniszyn, Ikony i cerkwie. Tajemnice łemkowskich świątyń, Carta Blanca, Warszawa 2009, ISBN 978-83-61444-15-2
Gliwa M., "Na granicy światów. Cerkiew w Smolniku nad Sanem na tle losów mieszkańców Bieszczadów Zachodnich w XX w." w "ДРОГОБИЦЬКИЙ КРАЄЗНАВЧИЙ ЗБІРНИК Засновано 1994 року Випуск XIV – XV",
Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995,
Augustyn M., Szczerbicki A. Cerkiew w Smolniku,
Słownik Historyczno-Krajoznawczy Bieszczady - Gmina Lutowiska, Ustrzyki G. - Warszawa 1995,
Michniewscy M. i A., Duda M., "Cerkwie drewniane Karpat (Polska i Słowacja)", Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2003,
"Ukraińskie cerkwie drewniane, geneza i rozwój form", Lwów 1937.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
