Celurozaury (Coelurosauria) – grupa teropodów definiowana filogenetycznie jako wszystkie te gatunki, które są bliższe ptakom niż karnozaurom. Należą do niej między innymi tyranozauroidy, dromeozaury, ornitomimozaury i ptaki. Dzisiaj występuje tylko jedna grupa celurozaurów – ptaki[1].
Cechy charakterystyczne
Celurozaury są jedną z najbardziej zróżnicowanych grup dinozaurów. Obejmuje one zarówno olbrzymich mięsożerców jak tyranozaur, jak i najmniejsze z dinozaurów – np. rodzaj Epidendrosaurus[2] i kolibry. Mimo wszystko wszystkie one mają kilka cech wspólnych:
Większość dinozaurów u których stwierdzono obecność piór to celurozaury[3][4][5]. Były to pióra różnego rodzaju: od pojedynczych nierozgałęzionych włókien aż po niemal w pełni wykształcone lotki i sterówki. Mimo wszystko odkryto też nieupierzone celurozaury takie jak jurawenator (jednak jest to osobnik młody i nagie łuski widać tylko w okolicy ogona). Większość palentologów uważa ptaki za celurozaury[1].
Wiadomo, że celurozaury istniały już w późnej jurze (np. ornitolest)[6] i żyją do dzisiaj (ptaki). Jednak kwestią sporną jest kiedy po raz pierwszy się pojawiły. Archeopteryks występował 150 mln lat temu[7], Coelurus fragilis późnej jurze temu[8], pedopenna 168–152 mln lat temu[9], Iliosuchus 168–166 mln lat temu[10] (choć przez niektórych jest uważany za karnozaura). We wczesną jurę na terytorium chińskim występował Eszanozaur[11]. Biorąc pod uwagę te znaleziska oraz inne za najprawdopodobniejszy wiek pojawienia się celurozaurów uznaje się wczesną jurę. Istnieją tropy celurozaurów z późnego triasu[12], oraz wczesnej i środkowej jury[13][14].
Coelurosaurus
Coelurosaurus to nieopisany rodzaj dinozaura (nomen nudum), nazwany tak przez Fridericha von Hue w 1929. Z powodu braku formalnego opisu dinozaur ten nie jest brany pod uwagę w pracach naukowych, choć pojawia się na niektórych listach dinozaurów.
Filogeneza
Kladogram celurozaurów za Weishampel, Dodson & Osmólska, 2004[15]
↑FuchengF.ZhangFuchengF. i inni, A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits, „Naturwissenschaften”, 89 (9), 2002, s. 394–398, DOI: 10.1007/s00114-002-0353-8, ISSN1432-1904(ang.).
↑UlysseU.LefèvreUlysseU. i inni, Feather Evolution in Pennaraptora, ChristianCh.Foth, Oliver W.M.O.W.M.Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 103–118, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_7, ISBN 978-3-030-27223-4(ang.).
↑Peter J.P.J.MakovickyPeter J.P.J., A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 17 (4), 1997, s. 755–757, ISSN0272-4634, JSTOR: 4523864.
↑David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 861. ISBN 0-520-24209-2.
