Do 1874 roku plebania parafii ewangelickiej w Katowicach mieściła się w sąsiednim budynku szklonym, który został uroczyście poświęcony 27 sierpnia 1860 roku, lecz z powodu szybkiego rozwoju szkoły pastor Gotthold Christian Clausnitzer musiał się wyprowadzić[1]. Wzniesienie plebanii sfinansowano z funduszy pozyskanych ze sprzedaży miastu Katowice budynku szkoły[4].
W 1927 roku odnowiono tynki, a w 1930 roku budynek przebudowano na pierwszym piętrze w związku z założeniem łazienki[5].
Po wyzwoleniu Katowic z niemieckiej okupacji w styczniu 1945 roku katowiccy ewangelicy na nabożeństwa musieli początkowo uczęszczać do znajdującej się w budynku plebanii sali konfirmacyjnej liczącej około 100 miejsc, gdyż kościół parafialny decyzją władz służył w latach 1945–1946 katolikom[6]. Parter budynku zajął natomiast Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, który gospodarował także piwnice na cele magazynowe. Przedsiębiorstwo to wyremontowało uszkodzony gmach, a w listopadzie 1946 roku oddało budynek parafii ewangelickiej[7].
Latem 1993 roku w trakcie remontu budynku plebanii odkryto kilka starych ksiąg z XVI, XVII i XVIIII wieku, m.in. PostylleMikołaja Reja czy Cithara Sanctorum ks. Jerzego Trzanowskiego[9]. Odkryto także wydaną w 1563 roku Biblię brzeską[10], która do Katowic trafiła najprawdopodobniej w drugiej połowie XIX wieku[11]. Po renowacji, 11 kwietnia 1995 roku egzemplarz biblii został uroczyście przekazany parafii ewangelickiej[12].
Plebania w latach 2005–2006 została kompleksowo wyremontowana[7].
Charakterystyka
Budynek plebanii ewangelickiej od strony ulicy Bankowej (2022)Budynek plebanii ewangelickiej od strony południowo-wschodniej (2022)
Jest to budynek murowany z cegły ceramicznej, obłożony tynkiem i piaskowcem, z dachem mansardowym pokrytym blachą cynkową. Wzniesiony jest na rzucie nieregularnym i niesymetrycznym, z czego główna część na rzucie zbliżonym do prostokąta, ze skrzydłem od północnego-zachodu, ryzalitami w elewacjach północnej i południowej oraz gankami wejściowymi w elewacjach zachodniej i północnej. Posiada dwie kondygnacje, podpiwniczenie i częściowo użytkowe poddasze[5].
Architektonicznie reprezentuje cechy stylów historyzmu i modernizmu[13]. Nie jest znany autor projektu[5]. Fasada plebanii (południowa elewacja) jest zasadniczo czteroosiowa, z czego osie 2. i 3. ujęte zostały w ryzalit. Cokół obłożony został ciosami piaskowca, zwieńczony gzymsem cokołowym. Powyżej niego narożniki elewacji zostały zaakcentowane boniowanymilizenami[5]. Fasadę wieńczy profilowany gzyms koronujący. Na wysokości dachu ryzalitu znajduje się facjatka[14].
Elewacja wschodnia jest prawie symetryczna, zasadniczo trzyosiowa. Od strony północnej znajduje się cofnięty w stosunku do elewacji ryzalit z wejściem bocznym. Elewacja północna jest niesymetryczna, kształtowana schodkowo, z czego każdy z uskoków jest jednoosiowy[14].
Elewacja zachodnia jest niesymetryczna i artykułowana tak samo jak fasada. Po lewej stronie znajduje się trójosiowe skrzydło, a po prawej dwuosiowy, lekko cofnięty korpus. Na południe od osi 3. rozciąga się ganek wejściowy pod portykiem wspartym na kwadratowych słupach z głowicami impostowymi, a na nim taras z murowanymi słupkami balustrady z kratą o secesyjnych motywach roślinnych. W osi 5. na dachu znajduje się facjata, analogiczna jak na fasadzie[14].
Układ wnętrz budynku jest dośrodkowy – pokoje usytuowane są wokół centralnego, kwadratowego holu[5]. Na parterze znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne (w skrzydle) i pomieszczenia recepcyjne[14], natomiast w piwnicy i na strychu pomieszczenia służące intensyfikacji życia religijnego i parafialnego[15].
