Bluszczyk kurdybanek

Bluszczyk kurdybanek
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

bluszczyk

Gatunek

bluszczyk kurdybanek

Nazwa systematyczna
Glechoma hederacea L.
Sp. pl. 2:578. 1753
Synonimy
  • Nepeta glechoma (Benth.)
  • Nepeta hederacea (L.)Trevir.
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea L.), zwany też zwyczajowo bluszczykiem ziemnym, kurdybankiem, obłożnikiem – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Występuje w całej Europie, w umiarkowanych strefach Azji, na Syberii, zadomowiony także w Ameryce Północnej, gdzie jest gatunkiem zawleczonym[3]. Pospolity na całym obszarze Polski.

Epitet gatunkowy nazwy zwyczajowej (kurdybanek) pochodzi od kurdybanów – garbowanych skór, zdobionych m.in. motywami roślinnymi[4].

Morfologia

Pokrój
Roślina wysokości 10–20 cm, z długimi pełzającymi rozłogami, łatwo zakorzeniającymi się[5].
Łodyga
Płożąca się, kwiatowe podnoszące się[6]. Sporadycznie owłosiona lub naga, rozgałęziona, kanciasta i miękka, z długimi (do 1 m) ulistnionymi rozłogami[5].
Liście
Zimotrwałe, naprzeciwległe, długości 1–3 cm, sercowato okrągławe lub nerkowate, z karbowanym brzegiem. Na spodniej stronie blaszki często fioletowoczerwone. Ogonki liściowe zawsze krótsze od międzywęźli[5].
Kwiaty
Osadzone po 2–4 w kątach liści, krótkoszypułkowe. Kielich rurkowaty, niewyraźnie dwuwargowy, długości 5–7 mm[6]. Korona 2–3 razy dłuższa od kielicha, niebieskofioletowa do czerwonawej, sporadycznie biała, z włoskami w gardzieli[5]. Górna warga dwuklapowa, dolna trzyklapowa. Posiada dwa rodzaje kwiatów – obok kwiatów obupłciowych występują kwiaty żeńskie z prątniczkami[7].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki[5].
  • Pokrój
    Pokrój
  • Liście
    Liście
  • Kwiat
    Kwiat
  • Kwiat
    Kwiat

Biologia i ekologia

Kwiatostan

Bylina, geofit, hemikryptofit[6]. Zakwita w drugim roku życia, kwitnie od kwietnia do czerwca (lub rzadziej do lipca)[6]. Zapylany jest przez owady. Nasiona rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Liczba chromosomów 2n = 18, 36[6].

W środkowej Europie występuje od niżu po regiel dolny, w obszarze o klimacie suboceanicznym. W Polsce pospolity[6]. Preferuje gleby zasobne w składniki mineralne, szczególnie azot. Rośnie w zaroślach, przydrożach, na łąkach i skrajach pól. W uprawach rolnych, szczególnie w ogrodach, jest pospolitym chwastem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Glechometalia[8].

Zmienność

Tworzy mieszańce z bluszczykiem kosmatym (Glechoma hirtusa) – Glechoma ×pannonica Borbas[6].

Zastosowanie

Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski – ziele bluszczyku (Herba Hederae terrestris syn. Herba Glechomae).
  • Skład chemiczny – ziele zawiera śladowe ilości olejku eterycznego, do 7% garbników, cholinę, substancję goryczkową – glechominę, saponiny, żywice, sole mineralne.
  • Działanie – ziele stosowane przeciw zatruciu ołowiem, w medycynie ludowej w postaci naparu stosowany przy przewlekłych nieżytach dróg oddechowych, astmie, przeciw bólom żołądka, przy schorzeniach pęcherza i kamicy nerkowej. Zewnętrznie używany do sporządzania odwarów dezynfekujących[5] do przemywania ran i w chorobach skóry, ze względu na delikatne działanie ściągające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
Roślina przyprawowa
Stosowany jako przyprawa do potraw: zup[5] i pierogów z twarogiem[9], ze względu na przyjemny korzenny zapach i smak[5].
Roślina miododajna
Miód z bluszczyku jest jasnożółty.
Roślina ozdobna
Uprawiany jest głównie jako roślina okrywowa, rozrasta się bowiem szybko, jego pędy łatwo ukorzeniają się i dobrze znosi zacienienie.
Roślina pastewna
Wartościowa pasza zwiększająca mleczność krów[10].

Uprawa

Najlepiej rośnie na żyznym i wilgotnym podłożu. Rozmnaża się z nasion[5], sadzonek pędowych wytwarzanych późnym latem (przyjmują się łatwo) lub przez podział jesienią lub wiosną. Uprawia się go głównie jako roślinę okrywową, z dala od innych roślin ozdobnych, jest bowiem ekspansywny i może stać się w ogródku uciążliwym chwastem. Najczęściej uprawia się kultywar Variegata o bardzo długich pędach i zielonych liściach z charakterystycznymi jasnymi brzegami, które stanowią największą ozdobę tej odmiany[11]. Nie toleruje przeorywania i zbyt wielu zabiegów agrotechnicznych[5].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-12-27]. (ang.).
  4. ↑ Bluszczyk kurdybanek. Narodowe Centrum Kultury. [dostęp 2020-12-10].
  5. ↑ a b c d e f g h i j František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990, s. 308–309. ISBN 83-09-01473-2.
  6. ↑ a b c d e f g Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 395. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Aleksander Gąciarz, Kulinarna ofensywa gospodyń [online], Dziennik Polski, 23 kwietnia 2016 (pol.).
  10. ↑ dr Czesław Bańkowski, dr Jan Serwatka: Pożyteczne chwasty. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 18–19.
  11. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.