Biała Wielka

wieś
Pałac w Białej Wielkiej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Lelów
Liczba ludności (2008)	445
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-235[2]
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0137288
Położenie na mapie gminy Lelów Biała Wielka
Położenie na mapie Polski Biała Wielka
Położenie na mapie województwa śląskiego Biała Wielka
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Biała Wielka
50°41′21″N 19°39′37″E/50,689167 19,660278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Biała Wielka – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Lelów.

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Biała Wielka, po jej zniesieniu w gromadzie Lelów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.

Przez miejscowość przepływa niewielka rzeka Białka (dopływ Pilicy), na której urządzane są spływy pontonowe.

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XIV wieku. Wymieniona w 1345 Byala, Bala, Bala Episcopali, Byala Episcopi, Byala Groth, Biała Palatini^[3] .

W 1345 we wsi ma miejsce bitwa wojsk polskich z wojskami czeskimi zmierzającymi spod Krakowa w kierunku Lelowa, która zakończyła się klęską Czechów. Miejscowość była wsią szlachecką należącą do Męnciny ze Skrzynna syna Dziersława. W 1389 część Białej drogą zamiany za wsie Bieliny i Zychorzyn w ziemi radomskiej przechodzi we władanie biskupów krakowskich. Zamiany dokonał biskup krakowski Jan Radlica^[3] .

W 1531 miejscowość wymienił dokument sądu ziemskiego krakowskiego, który poświadczył, że trzej bracia Maciej, Piotr i Krzysztof Mijomscy zrezygnowali ze wszystkich dóbr; w tym wsi Białej, na rzecz swego ojca Andrzeja. Dobra te odziedziczyli po zmarłej babce Nawojce z Koniecpola wojewodzinie poznańskiej, wdowie po Macieju Mosińskim^[3] .

W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest w powiecie włoszczowskim w gminie i parafii Lelów. W 1827 roku we wsi było 48 domów, w których mieszkało 353 mieszkańców, a w 1880 roku liczba domów wzrosła do 72^[4].

 Osobny artykuł: Pałac w Białej Wielkiej.

Niedaleko stoi kaplica pw. św. Anny i kilka rzeźb z XIX w. Obecnie pałac jest własnością prywatną.

Niedaleko od opisanego dworu, w Bogumiłku wznosi się dwór wzniesiony w latach 20. XX w. przez Antoniego Schütza, w którym obecnie znajduje się Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Jana Brzechwy.

• Zofia Leszczyńska-Skrętowa: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. I, zesz. 1 (A - Borek), hasło: "Biała". Wrocław: Ossolineum, 1980, s. 63. ISBN 83-04-00129-2.

• Biała Wielka w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online)
• Biała Wielka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 182 .
• Pałac Zwierkowskich w Białej Wielkiej na stronie internetowej Śląskiej Organizacji Turystycznej