Barbakan w Warszawie

Ten artykuł dotyczy barbakanu w Warszawie. Zobacz też: Barbakan w Krakowie oraz ruiny barbakanu w Bieczu.
Barbakan w Warszawie
Zabytek: nr rej. 336/3 z 1 lipca 1965[1]
Ilustracja
Odbudowany barbakan od strony zachodniej
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Nowomiejska

Architekt

Jan Baptysta z Wenecji

Ukończenie budowy

1548

Ważniejsze przebudowy

1954

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Barbakan w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Barbakan w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Barbakan w Warszawie”
Ziemia52°15′02″N 21°00′36″E/52,250556 21,010000
Multimedia w Wikimedia Commons

Barbakan w Warszawie – barbakan wzniesiony około 1548 jako element warszawskich murów obronnych – przedbramie Bramy Nowomiejskiej Starego Miasta.

Historia

Celem budowy barbakanu było zwiększenie bezpieczeństwa wjazdu do Starej Warszawy przez Bramę Nowomiejską i zapewnienie bocznej obrony sąsiednich murów[2]. Jest on jedną z kilku tego rodzaju budowli w Europie[2].

Ceglana budowla ma formę wysuniętej przed fosę półokrągło zakończonej dwukondygnacyjnej bastei przejazdowej[3]. W dolnej kondygnacji umieszczono strzelnice artyleryjskie, a w górnej zamknięty, kryty ganek z okrągłymi okienkami strzelniczymi na obie strony[3]. Barbakan został połączony z murem zewnętrznym murów obronnych niewyodrębnioną szyją tej samej wysokości[3]. Wewnątrz szyi i przed barbakanem znajdowały się prawdopodobnie mosty zwodzone[3].

Projektantem budowli był architekt Jan Baptysta z Wenecji[4]. Na przełomie XVI i XVII wieku została ona zwieńczona renesansową attyką[4]. W pierwszej połowie XVII wieku przed barbakanem wzniesiono tzw. trzecią Bramę Nowomiejską w formie arkady zamykającej ulicę Nowomiejską[3].

Już w chwili jego wybudowania barbakan był anachroniczny i nie spełniał poważniejszych funkcji obronnych, głównie wskutek rozwoju artylerii. Tylko raz w swej historii uczestniczył w obronie Warszawy – podczas potopu szwedzkiego, kiedy to wojska króla Jana Kazimierza odbijały go 30 czerwca 1656 z rąk szwedzkich.

W XVIII w. barbakan częściowo rozebrano, a w XIX w. jego pozostałości włączono w obręb nowo wybudowanych w jego miejscu kamienic. Zachowały się dolne części zespołu bramnego oraz ściana barbakanu w pełnej wysokości wykorzystana jako ściana kamienicy pod adresem Nowomiejska 24[3]. W latach 1937–1938 zrekonstruowano pod kierownictwem Jana Zachwatowicza fragment murów oraz zachodnią część mostu barbakanu, co umożliwiła rozbiórka znajdujących się tam budynków[5]. Do jej zburzenia w 1944 w miejscu wschodniej części barbakanu znajdowała się kamienica Piwnica Gdańska (pierwotnie pod adresem ul. Nowomiejska 18/20[6], a po połączeniu z sąsiednią kamienicą ul. Nowomiejska 18/22)[7].

Podczas oblężenia Warszawy w 1939 oraz powstania warszawskiego zabudowa Starówki uległa zniszczeniu. Po wojnie Biuro Odbudowy Stolicy postanowiło nie odbudowywać kamienic okalających dawne mury miejskie. W zamian postanowiono odsłonić ich pozostałości i odbudować barbakan. Rekonstrukcji dokonano w latach 1952–1954 pod kierownictwem Wacława Podlewskiego na podstawie XVII-wiecznych rycin z zastosowaniem cegieł z gotyckich kamienic rozebranych w Nysie i Wrocławiu[8]. Nie odtworzono części szyi od strony miasta i nieprawidłowo odtworzono zewnętrzną formę portalu wjazdowego[3].

W trzechsetną rocznicę wyzwolenia miasta (1956) na wewnętrznym murze budowli odsłonięto tablicę z piaskowca upamiętniającą żołnierzy i mieszkańców walczących w czasie potopu szwedzkiego[9].

W barbakanie znajduje się wystawa Muzeum Warszawy (czynna w sezonie letnim) poświęcona murom obronnym Starej Warszawy[10]. Historię barbakanu można poznać podążając muzealną trasą spaceru online Tajemnice Barbakanu i warszawskich murów miejskich[11].

Zobacz też

Galeria

  • Barbakan na akwareli Zygmunta Vogla, ok. 1800
    Barbakan na akwareli Zygmunta Vogla, ok. 1800
  • Kamienica Piwnica Gdańska (po lewej) znajdująca się do 1944 w miejscu Barbakanu, po prawej odsłonięte pod koniec lat 30. mury obronne
    Kamienica Piwnica Gdańska (po lewej) znajdująca się do 1944 w miejscu Barbakanu, po prawej odsłonięte pod koniec lat 30. mury obronne
  • Ruiny Piwnicy Gdańskiej z widoczną dolną partią Barbakanu, ok. 1945
    Ruiny Piwnicy Gdańskiej z widoczną dolną partią Barbakanu, ok. 1945
  • Barbakan i jego otoczenie widziane z lotu ptaka, lata 60.
    Barbakan i jego otoczenie widziane z lotu ptaka, lata 60.
  • Barbakan od strony ul. Nowomiejskiej
    Barbakan od strony ul. Nowomiejskiej
  • Schody prowadzące na piętro
    Schody prowadzące na piętro
  • Korytarz na piętrze
    Korytarz na piętrze
  • Fragment ekspozycji Muzeum Warszawy
    Fragment ekspozycji Muzeum Warszawy

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ a b Teresa Mroczko i in.: Vademecum warszawskie. Warszawa: Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”, 1957, s. 297.
  3. ↑ a b c d e f g Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 122. ISBN 83-221-0628-9.
  4. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 45. ISBN 83-01-08836-2.
  5. ↑ Jerzy S. Majewski: Warszawa na starych pocztówkach. Warszawa: Agora, 2013, s. 19. ISBN 978-83-268-1238-5.
  6. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 13. Nowogrodzka-Nowomiejska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2007, s. 247. ISBN 978-83-88372-35-3.
  7. ↑ Nowomiejska 18/22. Dawna "Piwnica Gdańska". warszawa1939.pl. [dostęp 2017-02-19].
  8. ↑ Architektoniczne perły Warszawy, Renowacje i zabytki nr. 3/2012
  9. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 198–199. ISBN 83-912463-4-5.
  10. ↑ Barbakan. Oddział Muzeum Warszawy [online], Barbakan [dostęp 2024-05-16] (pol.).
  11. ↑ Tajemnice Barbakanu i warszawskich murów miejskich. [w:] Muzeum Warszawy [on-line]. 9 lipca 2021. [dostęp 2024-05-23].

Linki zewnętrzne