PROFILPELAJAR.COM

Aleksander Tomaszewski
	; Aleksander Tomaszewski (przed 1934)
	major piechoty
Data i miejsce urodzenia	23 listopada 1891 ; Września
Data i miejsce śmierci	23 kwietnia 1970 ; Godalming
	Przebieg służby
Lata służby	1915–1942
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego; Wojsko Polskie; Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Armia Wielkopolska
Jednostki	Ośrodek Zapasowy 5 Dywizji Piechoty
Stanowiska	dowódca ośrodka zapasowego
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; powstanie wielkopolskie; wojna polsko-bolszewicka; II wojna światowa; kampania wrześniowa
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Tomaszewski^[a] (ur. 23 listopada 1891 we Wrześni, zm. 23 kwietnia 1970 w Godalming w Wielkiej Brytanii) – major piechoty Polskich Sił Zbrojnych, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Przyszedł na świat jako siódme z jedenaściorga dzieci Andrzeja (15 listopada 1854 – 16 marca 1944) – mistrza obuwnika i Józefy z Nowickich (16 stycznia 1860 – 6 kwietnia 1902). Jego rodzeństwo to: Salomea (*+1880), Franciszek Xawery – polonijny dziennikarz w USA (1881–1976 w USA), Stanisław (*+1884), Waleria (1885–1978 w USA), Mieczysław (1886–1977), Tekla – uczestniczka strajku dzieci wrzesińskich w 1901 (1888–1978 w USA), Czesława (1894–1977), Helena (1896–1995), Stanisława (1898–1924), Witold (*+1902).

Naukę rozpoczął w szkole powszechnej we Wrześni. Po strajku szkolnym przeniesiony został do progimnazjum we Wrześni, a w 1908 do gimnazjum w Gnieźnie^[2]. Tam wstąpił do Związku Filaretów, w którym pracował jako członek zarządu^[2]. Po wykryciu organizacji przez Niemców opuścił gimnazjum w 1911^[2]. Następnie przeniósł się wraz z rodzicami do Poznania, gdzie warunkowo przyjęto go do Gimnazjum Fryderyka Wilhelma. Ponownie wstąpił do Związku Filaretów (Towarzystwa Tomasza Zana) i pracował w jego zarządzie do czasu rozpoczęcia studiów medycznych w Berlinie^[2], w 1914. W tym też czasie przyjaźnił się z Mieczysławem Białeckim oraz Władysławem Pniewskim^[3] i współdziałał przy organizowaniu harcerstwa, prowadzonego na wzór drużyn strzeleckich. Po przeszkoleniu strzeleckim w Małopolsce, przywiózł 2 karabiny z amunicją i rozpoczął, w 1913, szkolenie strzeleckie drużyny harcerskiej.

Podczas studiów na wydziale medycyny w Berlinie, brał udział w tajnej organizacji młodzieży polskiej, jako kierownik dzielnicy północnej. 20 lipca 1915 roku został powołany do wojska pruskiego i wcielony do 46., a następnie 50. pułku piechoty, z którym walczył na froncie zachodnim^[2], m.in. pod Verdun, Reims, Cambrai, w Champagne i we Flandrii. W czasie I wojny światowej otrzymał niemiecki Krzyż Żelazny II klasy.

Zdemobilizowany 19 grudnia 1918, jako aspirant oficerski w stopniu kaprala, wrócił do Poznania, gdzie od grudnia 1918 do lutego 1919, służył jako sekcyjny w 4 kompanii bezpieczeństwa. W lutym 1919 udał się do Torunia, gdzie wstąpił do Organizacji Wojskowej Pomorza, a z początkiem sierpnia 1919, do formującego się Toruńskiego Pułku Strzelców – późniejszego 63 Toruńskiego pułku piechoty^[2]. 27 października 1919 roku został mianowany podporucznikiem. Jako dowódca kompanii uczestniczył w zajmowaniu Pomorza. 2 maja wyruszył na front bolszewicki (według stanu na 3 maja 1920 jako adiutant III. baonu^[4]). Brał udział we wszystkich walkach swego pułku – najpierw jako dowódca kompanii, od września do grudnia 1920 jako dowódca batalionu^[2]. Za swe czyny, w 19 lutego 1921, został odznaczony orderem Virtuti Militari V kl. (nr 2491; Dz. pers. 10/22) W uzasadnieniu wymieniono m.in. kilkakrotne powstrzymanie własnych oddziałów przed wycofaniem się i poderwanie ich do zwycięskich akcji, wyniesienie pod ostrzałem rannego oficera z placu boju, przejęcie dowództwa po ciężko rannym oficerze i poprowadzenie batalionu do zwycięskiej akcji pod Drohiczynem 27 września 1920. Po powrocie z frontu wziął udział przy obsadzaniu granicy niemieckiej – do marca 1921.

Nadal pozostawał w 63 pp, gdzie 15 sierpnia 1924 awansował na stopień kapitana. W latach 1926–1928 służył w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu^[2], jako kierownik Referatu Personalnego. Później był dowódcą kompanii w 77 pułku piechoty^[2]. Na zlecenie Wojskowego Biura Historycznego opracował „Zarys historji wojennej 63-go Toruńskiego Pułku Piechoty”^[5], wydany w 1929 w Warszawie.

W marcu 1931 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza^[6]^[7] w pułku KOP „Wołożyn”^[2]. 1 kwietnia 1931 roku został komendantem Obwodu Przysposobienia Wojskowego w Wołożynie, a od 1 kwietnia do 31 sierpnia 1939 roku komendantem PW i garnizonu Wołożyn.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej 17 września 1939 na wschodnie terytoria Polski, rozpoczęła się ewakuacja miasta. Aleksander rozstał się z żoną i córką, które zostały wywiezione do Kazachstanu. W dniach 22–23 września 1939 wziął udział w obronie Grodna przed wojskami sowieckimi, a w czasie marszu odwrotowego do granicy litewskiej był dowódcą kolumn taborowych pozostawionych bez dowódców. 25 września 1939 przekroczył granicę litewską. Tam został internowany i przebywał w Olicie do 27 października, a następnie w obozie w Kalwarii do 10 lipca 1940. Od 14 lipca 1940 do 29 czerwca 1941 przebywał w sowieckim obozie jenieckim w Kozielsku, od 2 lipca 1941 do 29 sierpnia 1941 w obozie jenieckim NKWD w Griazowcu.

Po zawarciu układu Sikorski-Majski i tzw. amnestii dla obywateli polskich z Rzeczypospolitej, 29 sierpnia 1941 wstąpił do nowo tworzonych oddziałów Wojska Polskiego w ZSRR i stacjonował w obozie w Tatiszczewie. Od 18 września 1941 był dowódcą batalionu w Ośrodku Zapasowym 5 Dywizji Piechoty, a od października do grudnia 1941 szefem sztabu. 11 grudnia 1941 roku otrzymał awans na stopień majora. Od 1 stycznia do 30 września 1942 w Ośrodku Zapasowym 5 Dywizji Piechoty pełnił kolejno funkcje dowódcy batalionu, I zastępcy dowódcy Ośrodka i od lipca 1942 obowiązki dowódcy Ośrodka.

W tym też czasie odnalazł swoją rodzinę, którą udało się sprowadzić do polskiego obozu w Dżałał-Abad. Czekała ich jednak kolejna kilkuletnia rozłąka, gdyż córka podlegała służbie wojskowej i po kilku przydziałach, m.in. do Biura Szyfrów w Tel-Awiwie, przyjechała do ojca, do Anglii, dopiero w 1947. Żona zaś była nauczycielką w Masindi – w Ugandzie, do 1948.

W stan nieczynny (na 3 lata) Aleksander Tomaszewski został Rozkazem Dowódcy Armii (Nr 3/42 pkt 8) przeniesiony 30 listopada 1942. Po zakończeniu wojny nie zdecydował się na powrót do Polski. Zamieszkał ostatecznie w Godalming, w Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł 16 kwietnia 1970^[8]. Jego grób znajduje się na cmentarzu Eashing Cemetery w Godalming (Sector S, Plot nr 2341)^[9]

Aleksander Tomaszewski 17 lipca 1921 ożenił się z Wandą z Ekowskich (1896–1995) z Lubicza. Wkrótce urodziła im się córka – Ludomiła Helena (1922–2006 Wielka Brytania).

Ordery i odznaczenia

Baretki z munduru mjra Aleksandra Tomaszewskiego

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2491 (19 lutego 1922)^[10]^[11]^[12]
Krzyż Walecznych^[13]^[14]
Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
Medal Wojska
Srebrny Krzyż Zasługi (14 października 1934)^[15]^[16]
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Srebrny Medal za Długoletnią Służbę
Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Krzyż Żelazny II klasy (Cesarstwo Niemieckie)
The War Medal 1939–1945 (Wielka Brytania)
The Defence Medal (Wielka Brytania)

Uwagi

↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Aleksander II Tomaszewski”, w celu odróżnienia od innego oficera noszącego to samo imię i nazwisko, a mianowicie Aleksandra I Tomaszewskiego^[1].

Przypisy

↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 305, 427.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Kolekcja VM ↓, s. 4.
↑ Zob. Władysław Pniewski na stronach II w LO Gdańsku.
↑ 16. Dywizja jej powstanie organizacja i udział w walkach: w 10-letnią rocznicę istnienia 1919–1929, Jarnuszkiewicz (red.), Grudziądz 1929, s. 84.
↑ Aleksander (1891–1970)A.(1. 1. ) Tomaszewski Aleksander (1891–1970)A.(1. 1. ), Zarys historji wojennej 63-go Toruńskiego Pułku Piechoty, Warszawa, 1929 [dostęp 2018-08-19] .
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 120.
↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 906.
↑ LynneL. Purnell LynneL., Burial Records [online], Godalming Town Council [dostęp 2023-11-23] (ang.).
↑ Zob. [1] dokladna lokalizacja na stronach Fundacji Polskie Miejsca Pamięci.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 30 kwietnia 1922 roku, s. 321.
↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-24].
↑ Kolekcja VM ↓, s. 1.
↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 52.
↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-24].
↑ M.P. z 1934 r. nr 238, poz. 297 „za zasługi w służbie ochrony pogranicza”.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1934 roku, s. 233.

Bibliografia

Tomaszewski Aleksander. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.6-511 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-09-29].
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Teczka akt personalnych Aleksandra Tomaszewskiego w Centralnym Archiwum Wojskowym, Warszawa – Rembertów.
Ośrodek KARTA: Indeks Represjonowanych 1939–1956.
Paluszkiewicz M, Szews J., Słownik biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850–1918, Poznań 2000.
Stańczyk: Wesele i pogrzeb w: Wiadomości Wrzesińskie, Nr 1080, 14.01.2011, s. 22.
16. Dywizja jej powstanie organizacja i udział w walkach: w 10-letnią rocznicę istnienia 1919–1929, Jarnuszkiewicz (red.), Grudziądz 1929, s. 79, 84.