Akwamanile (akwamanila, akwamanilla) (łac. aqua – woda, manus – ręka) - metalowe lub ceramiczne naczynie na wodę do polewania rąk przy obrzędach liturgicznych.

Wykonywano je z brązu, miedzi, cyny, mosiądzu lub srebra i dekorowano rytowanymi figurami lub scenami z Biblii, później także emaliowano. Pod koniec okresu romańskiego zaczęło przybierać kształty zoomorficzne (np. gryf, pies, koń, lew) i antropomorficzne (np. rycerz na koniu, brodaty człowiek).

W Persji i krajach islamu znane było już od VII w. W chrześcijańskich obrzędach liturgicznych w Europie zaczęto go używać od XI w. Pod koniec XV w. przestały być stosowane podczas nabożeństw. Ich funkcje przejęły ampułki.

Do naszych czasów zachowała się znaczna liczba akwamanile pochodzenia flamandzkiego i niemieckiego z XIII i XIV w. W zbiorach Muzeum Czartoryskich w Krakowie znajduje się akwamanile egipskie z XI-XII w.

• 
  Akwamanile w kształcie popiersia mężczyzny, 1170/80, katedra w Akwizgranie
• 
  Akwamanile w formie konnego rycerza (XIII w.)
• 
  Akwamanile w kształcie gryfa (XV w.)
• 
  Akwamanile w kształcie lwa (XI w.)
• 
  Akwamanile w postaci fantastycznego ptaka (XII w.)
• 
  Akwamanile w formie dzbanka z terakoty (VII-IX w.)

• SÅ‚ownik terminologiczny sztuk piÄ™knych, wyd. 5, red. S. Kozakiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-12365-9
• Józef Zdanowski, Akwamanile, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin: Tow. Nauk. KUL, 1985.
• Krystyna ZwoliÅ„ska, ZasÅ‚aw Malicki, MaÅ‚y sÅ‚ownik terminów plastycznych, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.

Zobacz multimedia zwiÄ…zane z tematem: Akwamanila

• Wiadomość o odkryciu romaÅ„skiej akwamanile w Zatoce GdaÅ„skiej