4 Armia Lotnicza

4-я воздушная армия

Historia
Państwo	ZSRR  Rosja
Sformowanie	20 czerwca 1941
Rozformowanie	1998
Tradycje
Kontynuacja	4 Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej
Dowódcy
Pierwszy	gen. mjr Konstantin Wierszynin
Działania zbrojne
II wojna światowa operacji „Dunaj”
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	lotnictwo
Podległość	Front Północno-Kaukaski 2 Front Białoruski[1] Naczelne Dowództwo Wojsk Kierunku Zachodniego
Odznaczenia

4 Armia Lotnicza (ros. 4-я воздушная армия) – jedna z armii Związku Radzieckiego i Federacji Rosyjskiej (obecnie 4 Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej; ros. 4 Командование Военно Воздушных Сил и Противовоздушной Обороны).

Początek formowania sił 4 AL – 20 czerwca 1941. Była formowana jako Wojska Lotnicze Frontu Południowego ze składu Wojsk Lotniczych Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, z sił lotniczych 9 i 18 Armii Ogólnowojskowej, samodzielnych dywizji oraz pułków i liczyła 827 samolotów. Formowania dowództwa i sztabu – pierwsze dni wojny ZSRR i Niemiec (czerwiec 1941) w rejonie Winnicy w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Pierwszy dowódca Wojsk Lotniczych Frontu – gen. major lotnictwa P.S. Szełuchin. W maju 1942 Wojska Lotnicze Frontów i Armii zostały podporządkowane jednemu dowództwu i przeorganizowane w Armie Lotnicze. Siły Wojsk Lotniczych Frontu Południowego zgodnie z rozkazem nr 0085 z 7 maja 1942 Ludowego Komisarza Obrony przemianowano na 4 Armię Lotniczą. Formowanie Armii zostało zakończone 22 maja 1942. W skład 4 AL weszły:

• 216 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca gen. mjr lot W.I. Szewczenko);
• 217 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca płk D.P. Gałunow);
• 229 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca płk P.G. Stiepanowicz);
• 230 Dywizja Lotnictwa Szturmowego (dowódca ppłk S.G. Gietman);
• 219 Dywizja Lotnictwa Bombowego (dowódca płk I.T. Batygin);
• 218 Nocna Dywizja Lotnictwa Bombowego (dowódca D.D. Popow);
• siedem samodzielnych pułków mieszanych;
• pułk szkolny;
• eskadra łączności;
• eskadra dalekiego rozpoznania.

Uzbrojenie 208 samolotów, skład – 437 załóg lotniczych. Na początku czerwca 1942 4 Armia Lotnicza została wzmocniona 588 nocnym pułkiem lekkich bombowców (pułk kobiecy – dowódca – J.D. Wierszanskaja). Pierwszym dowódcą 4 Armii Lotniczej był gen. mjr lotn. Konstantin Wierszynin. 28 lipca 1942 4 AL została podporządkowana sformowanemu Frontowi Północno-Kaukaskiemu i osłaniała wycofujące się wojska. Od 11 sierpnia 1942 Armia walczyła w składzie Północnej Grupy Wojsk Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. 1 stycznia 1943 uderzenia Armii dały początek operacji zaczepnej wojsk Armii Czerwonej na kierunku stawropolskim. W czasie wyzwolenia Kaukazu Północnego ponad 70 lotników było nagrodzonych tytułem Bohatera Związku Radzieckiego. Od 1 listopada 1943 4 AL brała udział w operacji na półwyspie Kercz, dalej do wiosny 1944 brała udział w wyzwalaniu Sewastopola i Krymu. 12 maja 1944 dowództwo 4 AL przebazowano do m. Rosławl (płd. Smoleńsk) i podporządkowano 2 Frontowi Białoruskiemu. Armia rozpoczęła przygotowania do operacji Bagration. W okresie październik-listopad Armia przygotowywała się do decydujących operacji na terenie okupowanej Polski i Prus Wschodnich. 4 Armia Lotnicza zakończyła działania bojowe udziałem w operacji berlińskiej w 1945. W latach 1941–1945 4 AL wzięła udział w 17 zaczepnych operacjach frontowych, od Podgórza Kaukazu, na Kubaniu, w Tamaniu, na Krymie, Białorusi, w Prusach, Polsce i bitwie o Berlin. Piloci Armii wykonali 349 tys. wylotów bojowych, zrzucili 2 mln szt. bomb. Zniszczyli i uszkodzili w walkach powietrznych i na lotniskach ok. 5 tys. samolotów. Najwyższe Naczelne Dowództwo 42 razy ogłaszało „podziękowania” związkom taktycznym i jednostkom Armii za działania bojowe. 282 lotników było wyróżnionych tytułem Bohatera Związku Radzieckiego, 7 pilotów było wyróżnionych tytułem dwukrotnie, a Aleksander Pokryszkin trzykrotnie. 41 360 żołnierzy i oficerów było wyróżnionych orderami i medalami. 17 jednostek otrzymało tytuł jednostek gwardyjskich, 46 jednostek otrzymało tytuły od nazw wyzwolonych miejscowości i terytoriów, a 76 jednostek wyróżniono orderami.

Po II wojnie światowej 4 AL stacjonowała w Polsce. Początkowo w takim składzie w jakim uczestniczyła w operacji berlińskiej^[2]:

• 4 Korpus Lotnictwa Szturmowego – gen. por. lotn. G. Bajdukow
• 5 Korpus Lotnictwa Bombowego – gen. mjr lotn. M. Borisienko
• 8 Korpus Lotnictwa Myśliwskiego – gen. por. lotn. Aleksandr Osipienko,

później w składzie dwóch dywizji lotnictwa bombowego i jednej dywizji lotnictwa myśliwskiego. W latach sześćdziesiątych XX w. Armię przemianowano na 37 Armię Lotniczą. 22 lutego 1968 na cześć 50-lecia Armii Radzieckiej, Armię wyróżniono orderem Czerwonego Sztandaru i wręczeniem nowego sztandaru.

4 kwietnia 1968, w celu zachowania tradycji bojowych Armii przywrócono nazwę 4 Armii Lotniczej Rezerwy Najwyższego Naczelnego Dowództwa. 4 AL brała udział w operacji „Dunaj” w Czechosłowacji. W 1984 4 AL została podporządkowana Naczelnemu Dowództwu Wojsk Kierunku Zachodniego. 22 sierpnia 1992 dowództwo i sztab Armii zostały przebazowane do Rostowa nad Donem. Armia zostaje przeformowana. W jej skład wchodzą związki taktyczne i jednostki z Kubania, Polski i Niemiec. W latach 1992–1994 jednostki 4 AL wchodzą w skład sił ONZ, wydzielanych przez Rosję w strefie walk w Osetii i Inguszetii, w latach 1993–1994 w Abchazji, a w latach 1993–1998 w Tadżykistanie. W latach 1994–1996 siły 4 AL brały udział w walkach na terenie Czeczenii, wykonując ponad 13 tys. lotów bojowych z nalotem ponad 21 tys. godzin.

1 czerwca 1998 na bazie sił 4 AL i 12 Samodzielnego Korpusu OPK była sformowana 4 Armia Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej. Od 8 sierpnia 1999 do 2003 związki operacyjne, taktyczne i jednostki 4 A WL i OPlot. uczestniczą jako siły ONZ w działaniach w Dagestanie i Czeczenii. 30 grudnia 2002 w skład 4 A WL i OPlot. weszły jednostki lotnictwa Północno-Kaukaskiego Okręgu Wojskowego.

Od 1993 – 39 żołnierzy i oficerów Armii wyróżniono tytułem bohatera Federacji Rosyjskiej, z nich 17 pośmiertnie. Od 1994 – 2100 żołnierzy i oficerów wyróżniono orderami i medalami za walki w Dagestanie i Czeczenii.

W 2009 4 A WL i OPlot. przemianowano na 4 Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej.

Dowódca:

• gen. płk. Konstantin Wierszynin^[3]

Szef sztabu:

• gen. mjr A. N. Aleksiejew^[4]

Skład w 1990^[5]

• 239 Baranowicka Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego – Kluczewo:
• 132 Sewastopolska Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego – Czemiachowsk
• 149 Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego – Szprotawa

Jednostki podporządkowania armijnego:

• 164 Gwardyjski Kerczeński pułk lotnictwa rozpoznawczego – Brzeg;
• 151 pułk lotnictwa rozpoznawczego WRE – Brzeg;
• 55 pułk śmigłowców transportowych – Kołobrzeg Bagicz;
• 245 eskadra lotnictwa mieszanego;
• 25 eskadra śmigłowców;
• 19 Łomżyński pułk łączności – Legnica;
• 485 batalion zabezpieczenia radiotechnicznego;
• 635 batalion zabezpieczenia radiotechnicznego – Brzeg.

dywizja Federacji Rosyjskiej

• 1 Stalingradzka, Swirska Mieszana Dywizja Lotnicza – dowództwo w Jejsku,
  • 368 pułk lotnictwa szturmowego – Budionnowsk – Su 25 SM,
  • 461 pułk lotnictwa szturmowego – Krasnodar – Su 25 SM,
  • 960 pułk lotnictwa szturmowego – Primorsko Achtarsk – Su 25,
  • 559 pułk lotnictwa bombowego – Morozowsk – Su 24, Su 24 M,
  • 959 pułk lotnictwa bombowego – Jejsk – Su 24.

• 51 Stalingradzki Korpus Obrony Przeciwlotniczej – dowództwo w Rostowie nad Donem.
  • 3 Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Krymsk – Su 27,
  • 31 Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Ziernograd – MiG 29,
  • 19 Gwardyjski Nikołajewski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Millerowo – MiG 29 SM,
  • 1536 Doński pułk rakiet plot. – Rostów nad Donem – S 300 PM (2 dywizjony),
  • 1537 Kubański pułk rakiet plot. – Noworosyjsk – S 300 PM,
  • 338 pułk r/techniczny Rostów nad Donem,
  • 339 pułk r/techniczny – Astrachań,
  • 32 pułk r/techniczny – Wołgograd.

• 11 samodzielny Witebski pułk rozpoznania lotniczego – Marinowka – Su 24 MR,
• 325 samodzielny pułk śmigłowców transportowych – Jegorłykskaja – Mi 8, Mi 26,
• 55 samodzielny Sewastopolski pułk śmigłowców – Korienowsk – Mi 8, Mi 24,
• 487 samodzielny pułk dowodzenia – Budionowsk – Mi 8, Mi 24, Mi 28 N,
• samodzielny pułk śmigłowców – Hankała – Mi 8, Mi 24,
• 229 Baza Lotnicza Rostów nad Donem – Mi 8, An 12, An 26,
• 3224 Baza Lotnicza – Erebuni (Armenia) – MiG 29 S,
• 42 samodzielny pułk łączności – Rostów nad Donem,
• 250 Centrum Przygotowań Fizycznych i Specjalnych – Ziernograd.

• Karl Bahm: Berlin 1945. Warszawa: 2015. ISBN 978-83-11-13571-0.
• Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne: od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• F.D. Worobjow, I.W. Parotkin, A.N. Szymanski: Ostatni szturm (operacja berlińska 1945 r.). Warszawa: 1971.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, MON, 1967.
• Greczko A.A., Siły zbrojne państwie radzieckiego, Warszawa 1975.
• „Ogoniok” nr 37/1990.
• 4 Wozdusznaja Armija RWGK, wyd. PGW, 1989.
• Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.