Przedstawienia herbu Świerczek na przestrzeni wieków
Barwna wersja herbu Świerczek z 1300 roku, pochodząca z nekrologu małżeństwa Chewreczk – rekonstrukcja współczesna.Herb Świerczek w herbarzu Ambrosiusa M. de Nissa z 1572 r.Herb Świerczek w herbarzu Bartosza Paprockiego z 1584 r.Herb Świerczek w herbarzu Stefana Kosseckiego z 1789 r. Herb Świerczek w herbarzu Kaspra Niesieckiego z 1841 r.Herb Świerczek w herbarzu Józefa Muczkowskiego z 1851 r.Herb Świerczek w herbarzu Hipolita Stupnickiego z 1862 r.Pierwszy z herbów opisywanych przez Plinačka w klasztorze Minorytów w Wiedniu. Ilustracja z: Berichte und Mitteilungen des Altertums-Vereines zu Wien, 1872 r.Drugi z herbów (po prawej) opisywanych przez Plinačka w klasztorze Minorytów w Wiedniu. Ilustracja z: Berichte und Mitteilungen des Altertums-Vereines zu Wien, 1872 r.Oba herby w tabeli herbów z nekrologu w klasztorze Minorytów w Wiedniu z 1874 roku. 4 rząd, kolumna 1 i 2.Herb Świerczek w herbarzu Kazimierza Czarnieckiego z 1881 r.Herb Świerczek w herbarzu Zbigniewa Leszczyca z 1908 r.Herb Świerczek w herbarzu Heleny Polaczkówny z 1926 r.
W polu błękitnym litera wielka N. u którey poprzeczna linia jednocząca dwie poboczne, w śrzodku, jak pół obrączki wydęta bydź powinna. Na Hełmie trzy pióra strusie.
Pierwotnie godło było srebrne. Odmiany tego herbu używane na Litwie mają pole czerwone, dom Kossowów jako godło ma majuskułę N przeszytą strzałą, dom Rewkowskich godło ma srebrne[10].
Przedstawienie z nekrologu z 1300 roku: Biały wolfsangel z kółkiem tudzież tzw. Świerczek w czerwonym polu[11].
1300 - przedstawienie barwne z nekrologu małżeństwa, którego nazwisko po łacinie było zapisane jako Chewreczk, spisany w klasztorze Minorytów w Wiedniu przez pisarza króla Ottokara[11].
Historia i znaczenie godła
W polu czerwonym srebrny świerczek - według Plináčka jest to przyrząd wojenny będący kawałkiem metalu wygiętym tak, aby mieć co najmniej dwa ostre końce zwrócone do góry (forma "wilczego haka"), z uchwytem pozwalającym łatwiej rzucić nim w konia przeciwnika lub pod nogi, często łącząc je łańcuchem, zasypując przedpole. Według Piekosińskiego w Heraldyka polska wieków średnich błękitnym polu znajduje się grecka litera N, co wydaje się pomyłką interpretacyjną artysty, który przedstawiał herb, jak pisze Josef Pilnáček. Szczególnie gdy odnajdujemy przedstawienia zawierające zagięcie w ukośnej belce złotej "litery", które najprawdopodobniej jest uchwytem narzędzia, o którym pisze drugi heraldyk. Herbowi zwani byli Świerciami. Andrzej Kulikowski natomiast wskazuje na prawdopodobne pochodzenie herbu od przedheraldycznego znaku własnościowego przypominającego literę N[10].
Herbowni
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[12]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego,Tadeusza Gajla[13] (36 nazwisk). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Świerczek. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Świerczek:
Nazwisko Kraykowski występowało wraz z herbem w województwie poznańskim około roku 1700. Nazwisko Radzewski (lub Radziewski) pojawiło się w Kownie i w województwie poznańskim około roku 1500[4].
Herb Świerczek w Tablice odmian herbowych autorstwa Teodora Chrząńskiego z 1909 roku, 4 rząd, 4 kolumna.
↑Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007, s. 406-539. ISBN 978-83-60597-10-1.
Bibliografia
Kasper Niesiecki, Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J... T. 8 : [R-S], Lipsk: Breitkopf i Hærtel, 1841, s. 577.
