Hipotetyczna rekonstrukcja świątynnego kompleksu delfijskiego autorstwa francuskiego architekta Alberta Tournaire'a (1862–1958), Świątynia Apollina w centrum sanktuarium
Świątynia Apollina z wyrocznią delficką stanowiła centrum sanktuarium Apollina w Delfach[1]. W jej wnętrzu skrywał się adyton, gdzie znajdował się omfalos (pol. „pępek ziemi”), złoty posąg bóstwa, święty laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad wieszczą szczeliną trójnóg, na którym zasiadała Pytia i wydała swoje przepowiednie[1]. Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia, „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan)[2]. Terasę świątyni umacniał kamienny mur poligonalny wzniesiony w 548 roku p.n.e., na którym odkryto prawie 700 inskrypcji[2]. Do świątyni wiodła serpentynami Święta Droga, wzdłuż której wznosiły się pomniki, wota i skarbce miast, w których przechowywano wota i dzieła sztuki świadczące o potędze miast[1].
Historia
Według legendy pierwsza świątynia Apollina w Delfach została wykonana z gałęzi laurowych, druga z wosku pszczelego i piór, przysłanych przez Apolla z mitycznej krainy Hiperborea[3], a trzecia z brązu[4]. Pierwsza kamienna świątynia miała zostać wzniesiona przez mitycznego herosa Trofoniosa budowniczego Agamedesa, którym miał pomagać sam Apollo[4]. Budowa tej świątyni została opisana przez Homera w Hymnie do Apollina[5].
Powstanie pierwszej prawdopodobnie kamiennej świątyni datuje się na podstawie badań archeologicznych na VII w. p.n.e.[5] – budowla ta została zniszczona w pożarze w 548 roku p.n.e.[5][6]
W ok. 525 roku p.n.e., w miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nową z kamienia i marmuru, ufundowaną w dużej mierze przez Alkmaeonidów[6][a]. Dotacje na budowę świątyni spłynęły z całej Grecji i część kosztów pokryła również Amfiktionia Delficka[5].
Archaiczny gmach obejmował perystyledoryckie z 6 kolumnami w części tylnej i 15 po bokach[4]. Bogate dekoracje rzeźbiarskie wykonał Antenor z Aten[4]. Na frontonie wschodnim przedstawiono scenę przybycia Apollina z siostrą Artemidą i matką Leto; bogowie ukazani byli na rydwanie otoczonym przez kobiety i mężczyzn[4]. Fronton zachodni zdobiły sceny z Gigantomachii[4].
Świątynia z IV w. p.n.e., której ruiny przetrwały do dziś, była perypteremdoryckim z pronaosem, naosem i opistodomosem[2] (60,32 × 23,82 m[6]). Tak jak jej poprzedniczka miała 6 kolumn w części tylnej i 15 po bokach[6]. Dwie kolumnady po 8 kolumn jońskich dzieliły naos na trzy nawy[4] – północna liczyła prawdopodobnie 8 kolumn i południowa jedynie 6 z powodu znajdującej się tam bazy posągu[6]. W części zachodniej znajdował się adyton z omfalosem i wyrocznią[6].
Fronton wschodni zdobiły postaci Apollina i muz, a zachodni Dionizosa i menad[4]. Nie do końca wiadomo, dlaczego Dionizos został uhonorowany na równi z Apollinem, niektórzy badacze upatrują w tym wpływów macedońskich, inni – ateńskich[10]. Metopy były pozbawione dekoracji rzeźbiarskiej i w 279 roku p.n.e. zostały ozdobione tarczami Persów po zwycięstwie w bitwie pod Maratonem[11].
Uwagi
↑Inne źródła umiejscawiają budowę świątyni na ok. 510 rok[4].
↑Inne źródła podają jedynie Ksenodorosa i Agatona jako architektów świątyni[6].
