Naos

Ten artykuł dotyczy architektury. Zobacz też: Naos (gwiazda).
Rzut świątyni greckiej typu peripteros z zaznaczonym wewnątrz naosem

Naos (gr. ναός naós - okręt, nawa), cella (łac. cella - izba) – najważniejsze pomieszczenie w świątyni.

W starożytnej Grecji i Rzymie pomieszczenie, w którym umieszczano posąg bóstwa. Była to zamknięta przestrzeń sanktuarium, najczęściej prostokątna, zwykle poprzedzona przedsionkiem (zwanym pronaos). W większych świątyniach naos był dzielony na trzy części (nawy) i poprzedzony pronaosem w postaci portyku. W jego tylnej części symetrycznie do pronaosu znajdował się często opistodomos, a między opistodomosem i naosem bywał umieszczany adyton.

W architekturze bizantyńskiej naosem zwano środkową część i sanktuarium kościoła zbudowanego na planie centralnym, czyli tę część, w której odbywały się czynności liturgiczne.

W starożytnym Egipcie naos był rodzajem relikwiarza lub pomniejszonej kaplicy z umieszczanym w niej posążkiem lub symbolem bóstwa, zazwyczaj lokowanej w najdalszej głębi sanktuarium. Dostęp do niego miał jedynie kapłan, a wyobrażenie bóstwa opuszczało to miejsce jedynie podczas codziennej jego porannej pielęgnacji lub z okazji uroczystych procesji[1], umieszczone na tzw. barce.

Początkowo wykonywane tylko z drewna, naosy pojawiają się w okresie Średniego Państwa. Rzadkie jeszcze w czasach Nowego Państwa, w Epoce Późnej na ogół spotykane jako kamienne (z granitu). Nazwą tą określano również wolnostojące kapliczki (na ogół o wysokości 1-1,5 m) poświęcone nie tylko bóstwom znacznym (na przykład Hathor, Neit), lecz i pomniejszym (np. domowym, jak Bes lub Toeris). Częste w Okresie Ptolemejskim, wykonywane były z taniego i łatwego w obróbce piaskowca[2].

O18
O21

Włączony do systemu znaków pisarskich, naos przedstawiany był też w postaci hieroglifu, występującego w dwóch postaciach: starszej i uproszczonej nowszej (prostokąt). Nazwę wywodzi się od per-ur („wielki dom”); może ona nawiązywać do tradycji pierwszych świątyń Górnego Egiptu. Spotykana w sztuce staroegipskiej postać niosąca niewielki (procesyjny) naos określana jest greckim mianem naoforos[3] (najwcześniejsze przedstawienia pochodzą z czasów XVIII dynastii)[4]. Naos, którego cokół często ozdabiano postaciami faraona podtrzymującego sklepienie niebios, był również ich symbolem, a otwieraniu jego drzwi towarzyszyła formuła „Otwierają się bramy niebios”[5].

Przypisy

  1. ↑ Pierre Montet: Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów (XIII-XII w. p.n.e.). Warszawa: PIW, 1964, s. 229, 235-237.
  2. ↑ Np. w warszawskim Muzeum Narodowym – nr inw. 141278MNW (Galeria Sztuki Starożytnej – Egipt, Bliski Wschód. Przewodnik, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2007, s. 79-80).
  3. ↑ Elizabeth Frood, John Baines: Biographical Texts from Ramessid Egypt. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2007, s. 166.
  4. ↑ Jacques Vandier: Manuel d'archéologie égyptienne. Paris: A. et J. Picard, 1952, s. 68.
  5. ↑ Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, dz. cyt.

Bibliografia