Libre dels faches

Lo Libre dels faches, en catalan Llibre dels fets o Cronica de Jaume I es una cronica autobiografica de la vida de Jaume I d'Aragon e es la primièra de Las quatre grandas Cronicas. Sembla que foguèt redigida en seguida de la conquista de Malhòrca (1229). Jaume I moriguèt en 1276, pasmens, l’òbra deguèt èsser acabada pauc abans. Mas las còpias que demoran uèi son posterioras (lo manuscrit mai vièlh conservat es de 1343.

Lo títol es significatiu, se tracta pas d’una vertadièra cronica, mas d’un libre de faches. Los estudis realizats sus aquel libre durant los ans 80 (en partida per Josep Mª Pujol, Jordi Bruguera o Stefano Asperti, entre autres) pòrtan a la conclusion que se tracta d’un libre qu'aperten pas a cap de genre conegut e que foguèt fortament influït per lo parlar oral: l’autor (Jaume I), emai que cultivat sabiá pas escriure, èra “illiteratus”, lo libre foguèt doncas dictat o pres en nòtas per un escriba.

La Cronica narra, de forma autobiografica, la vida e las gèstas pus importantas del rei (sobretot las conquistas de Malhòrca e Valéncia). L'istòria comença amb sa naissença e acaba amb la seuna mòrt (de 1208 al 1276). Qualqu'un prepausat per el ne'n faquèt lo prològ e l’epilòg: tant per son erudicion coma per sa perfeccion estilistica aquest prològ deguèt èsser fach per qualqu'un de diferent, fòrça cultivat, i un còp lo rei ja èra mòrt.

Jaume I foguèt plan explicit per la finalitat de sas “memòrias”: “E per tal que los hòmens coneguessen, quan hauríem passada aquesta vida mortal, ço que nós hauríem fet [...] e per dar eximpli a tots los altres hòmens del món...”.

Lo contengut de la Cronica se podriá dividir en quatre parts:

• Entre 1208 e 1228. Son explicats un ensems de pichons conflictes durant son edat mai tendra, mentre que los templièrs s’ocupavan de sa formacion (l’engendrament gaireben miraculós de Jaume I, la mòrt de Pèire II a la Batalha de Murèth, lo maridatge de Jaume amb Leonòr de Castelha, etc.).

• De 1229 a 1240. Narra la conquista de Malhòrca. Serà lo primièr pas dins lo destin de la Corona d’Aragon. Mai tard arribarà la conquista de Valéncia (1238).
• De 1240 a 1265. Los faches narrats son mens dinamics. Narra los conflictes amb los sarrasins rebèls de Valéncia.

• De 1265 a 1276. Torna lo dinamisme e las narracions bellicosas, contre los moros. A luòc la conquista de Múrcia. A part, i a fòrça episòdis de politica intèrna que pretendon de justificar los seus actes. Los darrièrs capítols, que narran la malautiá que provoquèt la mòrt d'En Jaume I, foguèron redigits per una autra persona en voler incorporar la mòrt del monarca a la Cronica.

L'intencion didactica e justificativa, e lo sentiment religiós e providencialista son presents al long de tota la Cronica. Lo rei, que li agrada d’aparéisser com un èroi d’epopèia, conta pas sonque d'istòrias militaras e politicas, mas sovent tanben nos mòstra los pichons faches de sa vida e los cantons mai intims de sa personalitat.

Dins la Cronica s'utiliza un lengatge viu e popular (refranhs, dichas e expressions colloquialas, utilizacion de la primièra persona del plural, etc.) e de la lenga pròpria per una part dels personatges (catalan, castelhan, aragonés, arabi, francés, etc.).

Un manuscrit del Llibre dels fets de Jaume I en version en linha