Foeniculum vulgare

Lo fenolh (var. fenon, henolh, holh) (Foeniculum vulgare) es una planta erbacèa mediterranèa de la familha deis Apiaceae (o ombellifèras dins la terminologia anciana).
Es conegut dempuei l'Antiquitat per sei proprietats aromaticas; sa cultura sembla de remontar au sègle XVI.

Se destria lei varietats de fenolh fèr dei varietats orticòlas («fenolh doç»).
Lo fenolh fèr es una planta espontanèa, perenna, de la camba ramificada, que pòt montar fins a 2 m. Possedís de fuelhas de color verda que revèrtan lo fen (d'aquí lo nom de foeniculum, «fen pichon»), e produtz d'estiu d'ombèllas de pichonei flors jaunas. Puei vènon lei fruchs (aquènis), verds d'en premier puei grisencs. Dau fenolh fèr s'utiliza lei greus, lei fuelhas, lei flors e lei fruchs (que se li ditz impropriament granas).
Lo fenolh cultivat (dich «doç») es una planta annuala o biennala ambé de racinas pivotantas. Passa pas 60-80 cm d'autor. Se consuma lo gròs «bulbe» dau còr blanc que se desvolopa a la basa.

Lo fenolh se cultiva dins leis òrts per la produccion dau «bulbe», estructura compacta constituida per l'ensemble dei gainas foliaras, blancassas, popudas, e quichadas lei unas còntra leis autras a l'entorn d'una camba conica fòrça corta, directament au nivèu dau terren. Se recòlta lei bulbes en de sasons que dependon dei zonas de produccion. Se recomanda un terren leugier e sablonós. Se dispausa lei plantas en renguieras a aperaquí 30 cm una de l'autra. La recòlta se fa environ 90 jorns après aver semenat. Lo fenolh demanda d'èsser aigat sovent e abondosament e preferís un clima temperat de tipe mediterranèu.

Se recòlta la flor dau fenolh fèr tre qu'es dubèrta, de julhet a setembre. S'utiliza fresca o seca, en l'eissaurant a la lutz, mai luenh dei rais dirèctes dau soleu, que farián evaporar leis òlis essenciaus. Leis aquènis se pòdon recoltar au començament de l'autona, quand la flor s'es transformada en fruch. Lei fuelhas e lei greus tendres se pòdon culhir de la prima a l'autona ben avançada.

En cosina, lo fenolh doç es una ortolalha que totei sei partidas son comestiblas. Son gost es vesin d'aqueu de l'anís, que coma eu contèn d'anetòl. Lo bulbe se pòt manjar crus en ensalada, o cuech ambé d'aiga e rostinat. Per quant au fenolh fèr, se n'utiliza lei flors frescas o secas, lei fruchs (o «granas»), mai o mens doç, pebrats o amars (segon la varietat), e mai lei fuelhas e lei branquetas.

Lo fenolh intra sovent dins de recèptas de peis; se pòt citar, en particular, lo lop ambé de fenolh.

Lo mot fenolhet, e son aumentatiu fenolheda, designan de luòcs onte vèn lo fenolh.

• Fenolhet es lo nom de masatges, e mai de comunas d'Aude e d'Auta Garona; apareis dins lo nom de Sant Pau de Fenolhet, comuna dei Pirenèus Orientaus.
• Fenolheda o Fenolhedés es lo nom d'un parçan d'Occitània que sa capitala es Sant Pau de Fenolhet.

Lo mot fenolhiera (var. fenolhièra, fenolhièira, fenolhèira) designa un luòc onte se cultiva lo fenolh. A donat son nom a un quartier d'Ais de Provença, lo quartier dei Fenolhieras.

• Gueidan, Le jardinier provençal, Marseille, Tacussel éditeur.