Fuòc coma principi del mond, Union dels contraris, Dinamisme Cosmic (panta rhei), aristocracia esperitala
Eraclit d'Efès (en grèc ancianἩράκλειτος ὁ Ἐφέσιος / Hêrákleitos ho Ephésios) es un filosòfgrèc de la fin del sègle VIe AbC, nascut a Efès
Biografia
La naissença d’Eraclit seriá contemporanèa de la mòrt d’Anaximandre[1]. Eraclit nasquèt a Efès dins la segonda mitat del sègle VI AbC, vèrs 544-541 AbC (aviá quarante ans dins la 69a olimpiada — 504-501 AbC — segon Diogènes Laèrci[2]). Segon Aristòtel, seriá mòrt a 60 ans d’edat, donc vèrs 480 AbC[3]. De letras apocrifas[4] lo designan coma un contemporanèu de Dàruis Ier; aqueste darrièr auriá invitat Eraclit a sa cort, mas lo filosòf auriá denegat l’invitacion. D’autras fonts situisson son floruit dins la 80a o la 81a olimpiada[5]; en efièch, segon Strabon, Ermodòr, un Efesian qu’aviá ajudat los decemvirs romans per la confection de las lei de las Dotez Taulas, èra amic d’Eraclit. Eraclit seriá donc nascut après 510 AbC, e mòrt vèrs 450 AbC; aquesta datacion es sovent pas retenguda, que la diferéncia d’edat sufiriá a resòlvre aquesta contradiccion. Clémence Ramnoux[6] situa l’acme d’Eraclit entre la batalha de Maraton e la batalha de Salamina, e dich son vielhum contemporanèu de la liberacion de l’Ionia, es a dire après la batalha de Platèa, o pauc après.
Eraclit es eissit d’una familha illustra e sacerdotala. Renòncia en favor de son fraire als privilègis que li donariá l’estatut de descendent de Codros, rei d'Atenas, que lo fils, Androclos, fondèt Efès. D’entre aquestas distinccions, se comptava la foncion onorifica de rei o la presidéncia de las ceremonias de Demetèr[7]. Lucha contra los democratas de sa vila, e l’agradavan pas guaire sos conciutadans. Son amic Ermodòra foguèt fòrabendit de la vila:
“
Los Efesians meritan que totes aquestes qu’an l’edat d'òme morisson, que los enfants perdon lor patria, eles qu’an forabendit Ermodòr, lo melhor d’entre eles, en disent: « Que d’entre nosaltres i aja pas de melhor ; se n’i en a un, qu'ane viure endacòm mai.
I a unanimitat dels Ancians sus son luòc de naissença, Efès[8]. Èra filh de Bloson (o Blison) o, segon d'autras tradicions, d'Eracon[9] — aqueste darrièr nom èra benlèu en fach aqueste de son grand. Plan avant Socrates, auriá aplicat a la letra le Coneis-te d’esperteΓνῶθι σαυτόν, que, disiá, « cat s'estudiar d’esperse e tot aprene per se mèsme »[10]. Mai savèm pas res de sos mèstres; los ancians sabián pas ont lo situar dins la seria dels filosòfs. Sembla donc aver estat un autodidacte. Los anecdòtes sus sa mòrt son contradictòria. Ermita, anèt viure pel mont, vivent de plantas ; mas, essent tombat malaut moriguèt d'idropisia, d'autres dison que moriguèt mai tard d'una autra malautiá.
Sus la natura
Se supausa seguent los ancians qu'Eraclit escriguèt pas qu’un sol e unic libre que demora pas qu’unes fragments (unes centenats). Segon la Suïda, « escriguèt fòrça obratges, dins un estil poetic », mas aquesta darrièra indicacion es plan segur fòrça incertana.
Aqueste libre, que l’existéncia demora ipotetic[11], auriá estat escrich en ionian, lenga d’Eraclit, e es designat jol títol Sus la natura (Περὶ φύσεως / Perì phýseôs). Se lo conéis tanben jol títol de Mosai, las Musas (títol que sembla venir de Platon[12]). Existís taben de letras apocrifas d'Eraclit.
Ipotèsis sus aquesta òbra
« Eraclit l'Escur », detalh de L'Escòla d'Atenats de Rafèl, 1509
Eraclit auriá pausat son òbra sus l’altra d'Artèmis[13]. Se pòt i veire la volontat d’aparar son òbra escricha dins un luòc segur de sa region natala, per que siá pas perduda[14]. Eraclit foguèt en efièch, amb Anaximandres, un dels mai ancians autors a pausar per escrich de tèxtes en pròsa. Tanben se pòt i veire un gest d'una generositat desesperada. Que situada a la frontièra entre lo mond civilisat e lo mond salvatge, Artèmis auriá tanben podut ne far bon usatge, ela que presidís a l'initiacion dels pichons d'òmes e d'animals e los acompanha fins al lindal de la vida adulta. Aqueste libre totalament incomprés e obligat per l'istòria, li valguèt en efièt l’escais d'« Eraclit l'Escur », que se jutjava la compreneson de sa pensada dificila en rason d'una escritura poetica, de l'abondança de las formulas paradoxalas, a que s'apondava[15] l'abéncia tota de pontuacion, un estil picat e desligat. Astre estranh donat a aqueste libre que la densitat l'auçariá al reng d'òbras mondialas coma lo Daodejing o los Iòga Sutras, e que demora victime de l'oblit e de comentaris tan pauc elogioses que pauc verifiables. Aristòtel se planh atal:
“
Es tot un trabalh de pontuar Eraclit, Qu’es dificil de veire se lo mot se liga a çò que prededís o a çò que seguís. Per exemple al començament de son obratge, dich: lo logos / çò qu’es / sempre / los òmes son incapables de lo comprene. Es impossible de veire a que sempre se liag, quand se pontua[16].
”
Una autra interpetacion pòt se decriptar atal:
lo logos : l'òrdre divin,
çò qu’es sempre: çò que existiguèt totjorn e existirà sempre,
los òmes son incapables de lo comprene: l'òme retengut per sas preocupacions materialas se’n preocupa pas guaire.
Aqueste estil semblava convéner melhor a la prigondor de sa pensada; e, en efièch, compara aquestes discors al respècte de prepauses greus e inspirats de la Sibilla e als oracles del dieu de Dèlfes. Aqueste ton oracular foguèt plan sovent mal percebut, alara que quand lo lector se’n dona la pèna, i trapa non pas lo sorn, mas al contrari multiplas interpretacions possiblas menant lo lecteur al sens mai prigond de la filosofia.
Composicion del libre Sus la natura
Segon Diogènes Laèrci[17], l'obrtage d'Eraclit auriá estat compausat de tres partida: Sul tot o Sus l'univ!rs (en grèc ancianΠερὶ φύσεως)[18], Sus la politica e Sus la teologia. Aquesta division tematica relèva pasmens d'un anacronisme basat sus de divisions escolaras datant del periòde ellenistic[19]
Doctrina
Segon una citacion portada pel peripatetician Teofrast, Eraclit d’Efès pensa que « Lo cèl mai bèl es pas qu’una mèna de escobilhas de las causas escapilhadas coma que siá. »[20]. La pensada d’Eraclit, a vegada designada jol nom de mobilisme, s’opausa a Pitagòras tan qu’a la pensada de Xenofanes e es l’extrèma opausat de l’eleatisme[1]. Per Parmenides, l’unitat de l’èsser fa impossible la deduccion del devenir e de la multiplicitat; per Eraclit, al contrari, l'èsser es eternalament en devenir. Eraclit nega tanben l’èsser parmenidian. Pasmens, unes ne fan un discípol de Xenofan de Colofon[21] o del pitagorician Ipas de Metapont, e Ipolit de Roma lo plaça amb los pitagoricians. Las causas an pas de consisténcia, e tot se mòu de contunh: pas cap de causa demora çò qu’es e tot passa a son contrari.
“
A aquestes que davalan dins los mèsmes flevis subrevivon sempre d’autres e d’autras aigas[22].
”
Tot ven tot, tot es tot. Çò que viu morís, çò qu’es mòrt ven vivent: lo corrent de la generacion e de la mòrt ne jamai s’acaba. Çò qu’es visible ven invisible, çò qu’es invisible ven visible; lo jorn e la nuèch son una sola e mèsma causa; i a pas de diferéncia entre çò qu’es util e çò qu’es noisible; lo naut diferís pas del bas, lo començament diferís pas de la fin:
“
La mar es l’aiga mai pura e mai bruta; potabla e salutària als peissons, es non potabla e funèsta pels òmes[23].
”
“
Jongatz çò qu’es complet e çò qu’es pas, çò que concòrda e çò que discòrda, çò qu’es en armonia e en desacòrdi; de totas causas una e d’una, totas causas[24].
”
Pas res es donc mai aquò qu’autra causa, mas tot lo devent. Las causas son pas jamai acabadas, mas son de contunh creadas per las fòrças que s’abena dins los fenomèns. Las causas son d’assemblatges de fòrças contràrias, e lo mond es una mèscla que deu de contunh èsser bolegat per qu'elas i aparescan:
“
La guèrra es le paire de tota causa, e de tota causa es lo rei[25]
”
Lo logos
Per Eraclit, logos remanda a l’encòp a la sieuna doctrina e tanben a, e aquò n’es lo sens màger, la lei fondamentala, lo principi de totas causas que s'agís de conéisser.
Aqusta coneissença es la saviesa, e consistís a seguir l'un:
Aqueste vèrb, qu’es verai, es sempre incomprés dels òmes, o avant que l’entendon, o alara que l’entendo pel primièr còp. Pasmens se tota causas se fa seguent aqueste vèrb, semblan aver pas cap d’experiéncia de paraulas e de fachs tal coma los expausi, destriant lor natura e disent cossí que son. Mas los autres òmes s’apercebon pas pus d’aquestes qu’e lo fan essent desrevelhats, que se remembran de çò qu’an fach en dormissent.
”
— (Fragment 1, Sext Empiric, Contra los matematicians, VII, 133)
S'agís d'obténer un desrevelh per apercebre aqueste Logos qu’escapa a tot òme qu’amagat per nòtre necitge. Es l'instrument censat servir a la presa de consciéncia umana. Aqueste tèrme del desrevelh, de la nòva sovenença de l'òme a un òrdre dich cosmic es ja present per Pitagòras e utilizat, transformat per Platon.
Quin es mai precisament son contengut? Se trapa primèr las idèas d'ecolament e de mobilitat universala, de la luta necessària de constrenchas, armonioses dins lor quita oposicion, de l'identitat d’aquestes mèsmes constrenchas, e, mai, un aspècte susprenent, es a dire que lo Logos es en mèsme temps le fuòc.
Lo fuòc es lo principi de totas causas. Es en se un dieu segon Eraclit. Es la realitat del movement, e l'estat primièr e darrièr del cosmos mejans soss cicles:
Aqueste fuòc es una lei que se pòr pas escapar: « Qui s’amagarà del fuòc que se jai pas? »[26]
Pasmens quand participam pas a aqueste logos, dich per exemple Eraclit, es que nòstra alma es "umid", es a dire casuda dins l'element opausat al fuòc, l'aiga. Mas coma dich de per avant, lo fuòc es una lei que se pòt pas escapar que tot naís mejans el, es l'origina de tot sens èsser dirèctament visible. (Fuòc condensat ven umiditat, quand es comprimit, l'aiga. L'aiga congeleda ven tèrra, etc.)
Aqueste fuòc se transforma en se rareficant o en venent mai dens, seguent de fluctuacions periodicas que seguisson lo destin. Atal lo mond es eternal, mas crea e destruch segon un retorn eternal. Aquesta partida de sa cosmogonia se trapa pemls estoïcians. Aqueste fuòc es tanben lo logos universal, la rason comuna a totes que l'armonia es le resultat de las tensions e de las oposicions que constituisson la realitat. Lo quite devenir s'explica tanben per el per la transformacions de las causas en lor contrari e per la luta dels elements opausats. Aqueste coneissença del logos es per el tota la saviesa.
Aquestas tèsis seràn combatudas per gaireben totes los filosòfs dogmatics, que negan lo principi d'identitat e avalisson lo rasonament purament logic. Platon utiliza per exemple la tèsi eraclitèa d'un flus perpetual, mas i apond sa teoria de las Idèas.
Bibliografia
Fragments e tesmoniatges
Die Fragmente der Vorsokratiker, éd. Diels, H., Kranz W., 3 vol., 10e éd., Berlin, Weidmann, 1960-1961. Texte grec.
Les Penseurs grecs avant Socrate, de Thalès de Milet à Prodicos, présentation et choix d'extraits par Jean Voilquin, Paris, Garnier Frères, 1964, rééd. GF-Flammarion. Vieilli.
Jean-Paul Dumont (dir.), Daniel Delattre, Jean-Louis Poirier, Les Présocratiques, Paris, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade », 1988
Héraclite. Traduction et commentaire des Fragments (trad. et commentaires d'Abel Jeannière), Aubier, coll. « Philosophie de l'esprit », 1985, 126 p.
l'Harmonie Invisible " Les fragments d'Heraclite", édition du gange, 1996 Osho Rajneesh
Les débuts de la philosophie, éd. André Laks et Glenn W. Most, Fayard, Paris, 2016 [ouvrage de référence].
Estudis
(per òrdre alfabetic)
Kostas Axelos, Héraclite et la philosophie : la Première Saisie de l'être en devenir de la totalité, Minuit, coll. « Arguments », 1992.
Yves Battistini, Trois présocratiques Héraclite, Parménide, Empédocle, précédé de Héraclite d'Éphèse par René Char, Gallimard, coll. « Tel », 1988, 190 p.
Jean Bollack, Heinz Wismann, Héraclite ou la séparation, Minuit, coll. « Le Sens Commun », 1995. [Ouvrage de référence]
Cornelius Castoriadis, Ce qui fait la Grèce. D'Homère à Héraclite : séminaires 1982-1983, texte établi, présenté et annoté par Enrique Escobar, Myrto Gondicas et Pascal Vernay, précédé de « Castoriadis et la Grèce ancienne » par Pierre Vidal-Naquet, Seuil, « La couleur des idées », 2004, p. 225-246
René Char, Fureur et mystère, "Partage Formel", notamm. IX (p. 67) et XVII (p. 69), NRF Poésie/Gallimard
René Char, "Héraclite d'Ephèse" in "Recherche de la base et du sommet" page 720. Œuvres complètes. Collection de la Pléïade. Gallimard.
(de) Roman Dilcher, Studies in Heraclitus, Georg Olms Verlag ISBN: 978-3487099866
Michel Fattal, Le Logos d'Héraclite : un essai de traduction, « Revue des études grecques », XCIX/470-471 (1986), p. 142–152 ; repris dans Logos, pensée et vérité dans la philosophie grecque, Paris-Montréal-Budapest-Turin, L'Harmattan, « Ouverture Philosophique », 2001, p. 75–91 ; trad. (it)Ricerche sul Logos. Da Omero a Plotino, A cura di R. Radice, Vita e pensiero, « Temi metafisici e problemi del pensiero Antico. Studi e testi, no 99 », 2005, p. 58–69.
Michel Fattal, L'histoire du concept de Logos d'Homère à Héraclite et à Protagoras, Strasbourg, 1980.
Michel Fattal, Paroles et actes chez Héraclite. Sur les fondements théoriques de l'action morale, L'Harmattan, « Ouverture Philosophique », 2011.
↑Maria Helena da Rocha Pereira, Estudos de História da cultura clássica I Volume – Cultura Grega, Lisbonne, Fundação Calouste Gulbenkian, 2006, 10e édition, P.19, ISBN: 972-31-1164-0.
