Alga

Leis augas (var. algas^[1]) son d'organismes vivents fotosintetics que vivon generalament en mitan aqüatic. Lo tèrme recampa plusors familhas d'organismes fòrça diferents que van de l'auga unicellulara microscopica dau fitoplancton a d'augas gigantas que pòdon agantar de desenaus de mètres de longor. An un ròtle centrau dins leis ecosistèmas marins que son sovent una basa dei cadenas alimentàrias. Quauqueis espècias son tanben esplechadas per l'èsser uman per servir d'aliments, d'engrais ò de matèria premiera industriala.

Lo mot occitan « auga / alga » vèn dau latin alga qu'aviá la meteissa significacion. Pasmens, l'origina dau tèrme latin es desconeguda. En grèc ancian, lo mot èra φῦκος / phŷkos, un tèrme susceptible de designar l'auga ela meteissa ò una tenchura roja derivada de la planta. La ficologia es ansin la branca dei sciéncias modèrnas que s'ocupa de l'estudi deis augas e lo tèrme latinizat fucus es present dins mai d'un taxon.

Leis augas son un grop polifiletic, es a dire qu'es compausat que plusors ensembles d'espècias que partejan pas de rèire comun dirècte. Es ansin un tèrme comòde que permet de designar rapidament e simplament leis organismes fotosintetics infeudats ai mitans umids^[2]. Dins son acceptacion pus larga, leis augas recampan :

• lei cianobacterias que son d'organismes procariotics designats per leis expressions « augas blavas » ò « augas blavas-verdas » dins la literatura scientifica anciana ;
• d'organismes eucariotics unicellulars coma leis Euglenophyta, lei Cryptophyta, lei Haptophyta ò lei Glaucophyta ;
• d'organismes eucariotics unicellulars ò pluricellulars coma lei Rhodophyta (sovent dichas augas rojas) e lei Stramenopiles (onte se tròban leis augas brunas) ;
• divèrsei vegetaus pròches dei plantas terrèstras coma leis augas verdas de la familha deis Ulvophyceae.

Lei morfologias observadas son donc fòrça divèrsas amb d'espècias unicellularas e pluricellularas, mobilas ò arrapadas a un substrat, etc. Pasmens, leis augas an pas de teissuts biologics clarament individualizats coma lei vegetaus terrèstres vasculars. De mai, se tròban tanben d'augas dins de mitans alunchats dei zònas umidas tradicionalas :

• leis augas en simbiòsi estabilizada amb un autre organisme. Lei cas pus coneguts son lei liquens^[3] e certanei coraus, mai de formas pus raras existisson coma de simbiòsis amb d'espongas, de molluscs e mai amb la salamandra Ambystoma maculatum.
• leis augas de glaciers, coma Chlamydomonas nivalis, que vivon a la superficia de zònas ennevadas susceptiblas de fondre durant una partida de l'annada. Pòdon donar una tencha roja, jauna ò verda ai glaciers^[4].

Enfin, fau nòtar que totei lei plantas aqüaticas son pas necessariament d'algas. D'efiech, d'autrei vegetaus se son adaptats a un mòde de vida aqüatic, compres de plantas de flors. Per exemple, lei Posidoniaceae, que tènon un ròtle centrau dins mai d'un ecosistèma marin, son d'angiospèrmes.

• 
  Cianobacterias (augas blavas) dins lo lac Koylio
• 
  Glaucocystis sp, exemple d'auga unicellurara
• 
  Botryocladia occidentalis, exemple d'auga roja
• 
  Macrocystis pyrifera, exemple d'auga bruna
• 
  Ulva lactuca, exemple d'auga verda
• 
  Taula illustrativa de liquens
• 
  Glacier cubèrt d'algas rojas

Lei cianobacterias èran tradicionalament classadas entre leis augas. Lei tèrmes « augas blavas » ò « augas blavas-verdas » illustran aquela classificacion. Son d'ensembles d'organismes ancians qu'existissián ja durant lo Precambrian fa 3,8 miliards d'ans. Aurián agut un ròtle centrau dins la produccion de l'oxigèn de l'atmosfèra terrèstra^[5]. An una estructura cellulara procariotica caracteristica dei bacterias e sei jaç periferics contènon d'organits assegurant de reaccions de fotosintèsi.

Lei cianobacterias presentan de similituds importantas amb lei croloplasts dei cellulas eucarioticas fotosinteticas. Segon la teoria endosimbiotica, aquò seriá lo resultat de l'incorporacion de cianobacterias per d'arquèas. Pasmens, a l'ora d'ara, aquela teoria es pas confiermada e un modèl opausat, la teoria autogenica, existís^[6].

En leis augas eucarioticas, la fotosintèsi es assegurada per d'estructuras particularas, enviroutadas per una membrana, que son dichas cloroplasts. Lei variacions dins l'organizacion d'aquelei cloroplasts provesisson una basa per establir una classificacion :

• lei Rhodophytes, lei Glaucophytes e leis augas eissidas dei Chlorobiontes an de cloroplasts « primaris » que son compausats de doas membranas. Lei Rhodophytes (augas rojas) contènon de clorofilla a a an una pigmentacion quasi identica a aquela dei cianobacterias. Lei Chlorobiontes fan partida dei plantas verdas e contènon donc de clorofilla a e b. Lei Glaucophytes son un grop fòrça reduch (14 espècias identificadas en 2004^[7]) d'augas que vivon dins l'aiga doça dei regions temperadas. Divèrsei similituds semblan de suggerir d'aquelei grops partejan una origina comuna.
• leis Euglenophyta e lei Chlorarachniophyta contènon de clorofilla a e b. Sei cloroplasts an respectivament tres e quatre membranas. Aqueleis estructuras son probable lo resultat de l'endosimbiòsi d'una auga verda. Lo premier grop es compausat d'un milier d'espècias, generalament unicellularas. Lo genre Euglena, frequent dins l'aiga doça polluïda per d'engrais, es caracteristic de la familha. Lo segond grop es un pichon ensemble de 15 espècias conegudas. Son caracterizadas per de cellulas nudas e ameboïdas.
• leis autreis augas an de cloroplasts contenent de clorofilla a e c. L'estudi d'aqueu darrier tipe de clorofilla indica un liame genetic possible amb una auga roja. Pòdon èsser devesidas en dos grops. Lo premier es organizat a l'entorn dei Heterokonta (augas dauradas, augas brunas, diatomacèas), dei Haptophyta e lei Cryptophyta que tènon de cloroplasts de quatre membranas. Lo segond es compausat dei Dinophyta que tènon de cloroplasts de tres membranas.

La màger part deis augas simplas son unicellularas flagelladas ò ameboïdas, mai de formas pus complèxas se son desvolopadas dins mai d'un familha. Lei nivèus d'organizacion principaus observats dins la natura son :

• lo nivèu coloniau qu'es un pichon grop de cellulas mobilas ;
• lo nivèu capsoïda qu'es un ensemble de cellulas non mobilas enclusas dins un mucilage ;
• lo nivèu coccoïda qu'es un ensemble de cellulas individualas non mobilas separadas per de parets cellulars ;
• lo nivèu filamentós que designa un ensemble de cellulas non mobilas connectadas entre elei e susceptiblas de formar una ret ramificada ;
• lo nivèu membranós que designa la formacion d'un talle amb una diferéncia parciala dei teissuts.

Una meteissa espècia pòu adoptar plusors nivèus d'organizacion diferents durant son cicle d'existéncia e de reproduccion.

De nivèus d'organizacion pus desvolopats son possibles en leis augas rojas, brunas e verdas. Entraïnan una diferéncia pus importantas dei teissuts biologics. Lei formas pus complèxas se tròban au sen dei Charophyceae, una linhada d'augas verdas a l'origina dei plantas superioras. Lo limit entre leis augas e aquelei plantas es tradicionalament marcat per la preséncia d'organs reproductius dotats de cellulas protectritz, una caracteristica absenta deis autrei grops d'augas.

La reproduccion deis augas varia fòrça segon lei diferentei familhas. Coma leis autrei vegetaus, es basada sus d'espòras, de gametas e de cicles de desvolopament mai ò mens complèxes.

Leis augas constituïsson, amb lei bacterias e lo zooplancton, una part importanta de l'ecologia aqüatica e de l'environament marin. D'efiech, gràcias a seis espòras, an colonizat fòrça ecosistèmas, compres dins de mitans non aqüatics, e an una capacitat excepcionala de resisténcia. De mai, lo vent, lei pouverèus e leis aucèus migrators favorizan lor dispersion^[8]. Per aquelei rasons, leis augas an un ròtle essenciau dins lo cicle dau carbòni car fixan de quantitats importantas de dioxid de carbòni atmosferic per lo mejan de la fotosintèsi^[9].

Leis augas ocupan donc de ròdols ecologics divèrsas e pòdon èsser autonòmas (autotròfas ò saprofitas), parasitas ò viure en simbiòsi. Se destrian ansin :

• leis augas autotròfas que comprènon leis augas flotantas dau plancton, leis augas flotantas de granda talha (sargàs, etc.), leis augas termofilas, leis augas aerianas e leis augas fixadas sus un supòrt (rocàs, fusta, autreis organismes vivents, etc.) ;
• leis augas saprofitas ;
• leis augas parasitas ;
• leis augas simbioticas que son devesidas en doas categorias principalas. La premiera recampa leis augas que vivon en associacion amb un autre animau (espongiaris, cnidaris, protozoaris, etc). La segonda regarda leis augas associadas amb de fonges per formar un liquen.

Lei microaugas, que compausan lo fitoplancton, son a la basa dei cadenas alimentàrias marinas. Pòdon èsser presentas en quantitats fòrça importantas dins lei regions onte lei nutriments son abondós. Leis eflorescéncias son alora susceptiblas de cambiar la color de l'aiga. Lei macroalgas creisson mai que mai dins leis augas pauc prefondas. Son la basa d'abitats fòrça diferents e donc un element fondamentau de la biodiversitat dei mitans aqüatics dei litoraus.

En causa de sa dependéncia a la lutz dau Soleu, leis augas vènon pus raras en dessota de 100 m de prefondor. Pasmens, d'excepcions existisson coma Navicula pennata que foguèt observada a 360 m^[10].

D'utilizacions umanas deis augas son atestadas dempuei l'Antiquitat. Per exemple, un capítol complèt dau tractat chinés Shennong bencao jing descriu l'utilizacion d'augas brunas per tractar un goitre^[11]. Uei, fòrça utilizacions deis augas existisson. Dins aquò, l'aumentacion de la pollucion dempuei l'aparicion de l'industria modèrna favoriza tanben lo desvolopament d'augas toxicas ò lei fenomèns d'eflorescéncia augala (bloom).

Leis augas utilas designan leis augas utilizadas ò susceptiblas d'èsser utilizadas per l'èsser uman. Aquò recampa leis augas alimentàrias, leis augas destinadas a la fabricacion d'engrais, leis augas permetent de fabricar de biocarburants e leis augas aguent d'usatges particulars dins una industria donada (gelificants, espessissents, emulsionants, etc.).

Leis augas alimentàrias son destinadas a una consumacion dirècta (coma lieume, condiment, ingredient d'un produch alimentari pus complèxe ò complement alimentari) ò indirècta (coma produch alimentari intermediari dins l'industria agroalimentària). Au mens un cinquantenau d'espècias son estadas identificadas. Es probable dins lei tradicions culinàrias d'Asia dau Sud-Èst que leis augas tènon lei plaças pus importantas. Pasmens, son utilizadas dins la gastronomia de mai d'un autre país. Leis augas alimentàrias contènon generalament de 70 % a 90 % d'aiga, son de fònts importantas de mineraus e contènon de quantitats importantas de vitaminas e d'oligoelements^[12]. En revènge, lor interès nutricionau es sovent feble^[13].

L'utilizacion d'augas coma engrais pertoca d'augas presentas en quantitats importantas lòng dau litorau. La pus coneguda es lo varatge. Lei biocarburants eissits d'augas son encara l'objècte de recèrcas. Son subretot produchs a partir d'augas unicellularas contenent de quantitats importantas de lipids (50 % a 80 %) e que se desvolopan rapidament. Pasmens, a l'ora d'ara, son pas en mesura de curbir una part significativa dei besonhs actuaus.

Fòrça augas unicellularas microscopicas son toxicas per l'èsser uman. De còps presentas dins lei molluscs (üstrias, muscles, etc.), pòdon passar dins lo sistèma digestiu uman e entraïnar de gastroenteritis grèvas ò de trebles neuromusculars. En Occitània, lei dinoflagelladas son a l'origina de problèmas frequents dins l'estanh de Taur.

Leis augas invasivas son vengudas mai frequentas amb la mondializacion ò amb la construccion d'infrastructuras coma lo canau de Suèz qu'a permés d'establir una comunicacion dirècta entre d'espacis maritims separats dempuei de milions d'ans. En Mar Mediterranèa, se pòu citar lo cas de Caulerpa taxifolia, una auga escapada dau musèu oceanografic de Mónegue. Leugierament toxica, es pas ò pauc manjada per la fauna mediterranèa e a tendéncia a remplaçar leis erbamis de posidonia^[14].

Enfin, l'aumentacion generala de la pollucion a proximitat dei zònas industrialas ò urbanas pòu favorizar la creissença deis augas. D'efiech, certanei pollucions, en particular aquelei liadas ais engrais, pòdon menar a d'aumentacions importantas de la quantitat d'azòt e de fosfòr dins l'aiga. Se la lutz solara es sufisenta, aquò pòu menar a una creissença incontrarotlada de populacions d'augas (eutrofizacion). Lo mitan aqüatic es alora estofat amb de consequéncias grèvas per leis autreis espècias vegetalas e animalas.

• (fr) Nathalie Bourgougnon e Annette Gervois, Les algues marines. Biologie, écologie et utilisation, Ellipses, 2021.
• (fr) Bruno de Reviers, Biologie et phylogénie des algues, t. 1, Belin, 2002