Cambrium

Era	Periode	Tijd geleden (Ma)
Mesozoïcum	Trias	jonger
Mesozoïcum	Trias	251,0
Paleozoïcum	Perm	251,0
	Perm	299,0
	Carboon	299,0
	Carboon	359,2
	Devoon	359,2
	Devoon	416,0
	Siluur	416,0
	Siluur	443,7
	Ordovicium	443,7
	Ordovicium	488,3
	Cambrium	488,3
	Cambrium	542,0
Neoproterozoïcum	Ediacarium	542,0
Neoproterozoïcum	Ediacarium	ouder
Indeling van het Paleozoïcum volgens de ICS^[1]

Systeem	Serie	etage	Ouderdom (Ma)
Ordovicium	Onder	Tremadocien	jonger
Cambrium	Furongien	10e etage	485,4–489,5
		Jiangshanien	489,5-494
		Paibien	494–497
	Miaolingien	Guzhangien	497–500,5
		Drumien	500,5-504,5
		Wuliuen	504,5–509
	2e serie	4e etage	509–514
	2e serie	3e etage	514-521
	Terreneuvien	2e etage	521-529
	Terreneuvien	Fortunien	529–541,0
Ediacarium			ouder
Indeling van het Cambrium volgens de ICS.^[2] Cursieve ouderdommen zijn slechts indicaties.

Het geologisch tijdperk Cambrium (541 ± 1,0 - 485,4 ± 1,9 miljoen jaar (Ma) geleden^[3]) is het onderste systeem of de vroegste periode van de era Paleozoïcum. Het volgt op de periode Ediacarium en wordt gevolgd door het Ordovicium.

Het Cambrium is het oudste systeem waarin op grote schaal grote, goed herkenbare meercellige fossielen worden gevonden. Voor het Cambrium komen slechts sponzen en medusae voor. In het begin van het Cambrium verschijnt ongeveer de helft van alle bekende groepen leven (biologische stammen of phyla), vaak zonder dat directe voorouders gevonden zijn.^[4] Deze plotselinge radiatie van soorten wordt de Cambrische explosie genoemd.

Stratigrafie

Naam en definitie

Het Cambrium werd in 1835 benoemd door Adam Sedgwick naar de Latijnse naam voor Wales: Cambria. Sedgwick was een van de eersten die de opeenvolging van gesteentelagen van deze ouderdom nauwkeurig bestudeerde, hij deed dit in Wales.

Hoewel ook het voorafgaande Ediacarium een wijdverspreide biota kende, verschenen in het Cambrium voor het eerst op grote schaal goed fossiliseerbare organismen met een verharde schaal (meestal kalkachtig). Dit maakt gesteenten uit het Cambrium gemakkelijk van oudere gesteenten te onderscheiden. In 1991 werd door de International Subcommision on Cambrium Stratigraphy de grens tussen Paleozoïcum en Neoproterozoïcum gedefinieerd aan de hand van aaneengesloten gesteentelagen in Newfoundland. De grens werd gelegd bij het bed waar het sporenfossiel Trichophycus pedum voor het eerst voorkomt. Deze grens ligt bij ongeveer 541 Ma en is daarmee aanzienlijk jonger dan historische definities van de Precambrium-Cambrium-grens.

Het Cambrium in de Ardennen

De oudste gesteenten van België komen uit het Cambrium. Deze dagzomen in de Ardennen (massieven van Rocroi, Givonne, Serpont en Stavelot) en in het massief van Brabant (in de bovenlopen van de Zenne, Dijle en Gete, waar bovenliggende lagen door de inslijting van de riviertjes zijn weggeërodeerd). In Vlaanderen en Nederland ligt, behalve in de Zennevallei, in Vlaams-Brabant (Lembeek, Halle), het Cambrium begraven onder jongere gesteenten, soms vele kilometers diep. Over de aard van de Cambrische gesteenten aldaar is daarom vrijwel niets bekend.

De Cambrische gesteenten van de Ardennen zijn voornamelijk schisten, fyllieten en kwartsieten. Omdat dit metamorfe gesteenten zijn worden er weinig goed bewaarde fossielen in het Cambrium van de Ardennen gevonden. Desondanks kunnen soms sporenfossielen van trilobieten of graptolieten gebruikt worden voor dateringen.^[5]

Paleogeografie

De Cambrische continenten waren ontstaan na het opbreken van het supercontinent Pannotia in het Neoproterozoïcum. Het grootste paleocontinent Gondwana lag van 30°Z tot aan de Zuidpool. Het bestond uit wat nu India, Madagaskar, Australië, Nieuw-Zeeland, Afrika, Florida en Zuid-Amerika is. Ook Avalonia, dat nu een deel van de Britse eilanden en Newfoundland en Nova Scotia vormt, lag aan de Zuidpool.

Een aantal kleinere continenten lag gedurende het Cambrium verder naar het noorden. Laurentia, (het tegenwoordige Noord-Amerika en Groenland), Schotland en Siberia bewogen richting de evenaar en hadden daarmee een nieuwe oceaan, de Iapetusoceaan geopend. Baltica (Scandinavië en het Europese deel van Rusland) was ook losgekomen van Gondwana maar lag nog verder naar het zuiden. De beide delen van China (noord en zuid) waren aparte continenten en waren bedekt door een ondiepe tropische zee.

Flora en fauna

Op Bryozoa na lijken alle stammen makkelijk fossiliseerbare dieren die tegenwoordig bestaan hun oorsprong in het Cambrium te hebben. Behalve dat komen in het Cambrium veel uitgestorven stammen en vreemde dieren voor waarvan de verwantschappen vaak onduidelijk zijn. In Ontario en het noorden van de Verenigde Staten zijn mogelijk de oudste sporenfossielen op het land (Protichnites en Climactichnites) gevonden in 530 M a oude Cambrische bedden. Conodonta, een uitgestorven groep predatoriale chordadieren waarvan vooral fossiele tanden zijn gevonden komen voor het eerst voor tijdens het Furongien (rond 495 M a). Conodonta leefden gedurende het Paleozoïcum en Vroege Mesozoïcum om in het Laat-Trias (ongeveer 220 M a) uit te sterven.

De bekendste formatie, waarin zachte onderdelen van Cambrische organismen gefossiliseerd zijn, is de Burgess Shale in Brits-Columbia. Deze formatie is van Midden-Cambrische ouderdom en heeft een schat aan informatie opgeleverd over de Cambrische fauna. Later zijn vergelijkbare fossielen ook op een aantal andere plekken gevonden, waarvan de Maotianshan Shales in Yunnan (China) de belangrijkste zijn. Deze schalie is van Vroeg-Cambrische ouderdom en daarmee zo'n 10 Ma ouder dan de Burgess Shale.

Algemeen wordt aangenomen dat er in het Cambrium nog geen landplanten waren. Het land moet daarom kaal en leeg zijn geweest, er leefden slechts bacteriën en schimmels. Uit fylogenetisch onderzoek blijkt wel dat de planten al rond 700 M a uit de algen evolueerden. Planten waren er dus al wel in het water.

Hoewel de Cambrische explosie nog steeds als een ongeëvenaarde radiatie van levensvormen moet worden gezien, zijn later ook zeer diverse (primitievere) Ediacarische biota ontdekt. Hoe deze met Cambrische levensvormen verwant zijn is nog zeer onduidelijk.

Bekende dieren uit het Cambrium

Zie ook

geschiedenis van de Aarde

Bronnen, noten en/of referenties

Voetnoten:

↑ (en) Gradstein, F.M.; Ogg, J.G. & Smith, A.G.; 2004: A Geologic Time Scale 2004, Cambridge University Press
↑ Subcommission on Cambrian Stratigraphy 2018
↑ Gradstein et al. 2012
↑ Gould 1989
↑ Berendsen 2004; p. 35.

Literatuur:

(nl) Berendsen, H.J.A.; 2004: De vorming van het land: inleiding in de geologie en de geomorfologie, Uitgeverij Van Gorcum, ISBN 90-232-4075-8.
(en) Gould, S.J.; 1989: Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History
(en) Gradstein, F.M.; Ogg, J.G.; Schmitz, M.D. & Ogg, G.M.; 2012: A Geologic Time Scale 2012, Elsevier, ISBN 0444594256.
(en) Shergold, J.H. & Geyer, G.; 2003: The Subcommission on Cambrian Stratigraphy: the status quo PDF (1,27 MB), Geologica Acta, 2003