Gallus

Vide etiam paginam discretivam: Galli (discretiva).
-2 Latinitas huius rei dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.
Gallus (laeva) et gallina (dextra)
Classis : Aves 
Ordo : Galliformes 
Familia : Phasianidae 
Subfamilia : Phasianinae 
Genus : Gallus 
Species : Gallus gallus 
Subspecies : Gallus gallus domesticus 
  Gallus gallus domesticus 
(Linnaeus, 1758)[1]
Conservationis status
DOM
Gallus gallus ferus.
Caput galli tria hebdomada natus. Hic, os opisthoticum in regione occipitali apparet, ut in adulto Cheloniano. bo = Basioccipitale, bt = Basitemporale, eo = Opisthoticum, f = Frontale, fm = Foramen magnum, fo = Fonticulus, oc = Condylus occipitalis, op = Opisthoticum, p = Parietale, pf = Postfrontale, sc = Sinus canalis in supraoccipitale, so = Supraoccpitale, sq = Squamosum, 8 = Exitus nervi vagi.
Ova gallorum colore variantur.
Pullus unum diem natus.
Incubator ovorum.
Gallus assus.
Adumbratio (anno 1919) quadrati textilis galli Persici vel descriptio avis Persicae, circa annum 600. Civitas Vaticana, Romae. Corona statum sanctatis intra illud schema religiosum designat.
Gallinae, tempore Imperii Romani (Museum Civitatis Vaticanae.)
Gallus gallus 'Red Junglefowl'.
Pulli antequam primum exeunt.

Gallus gallus domesticus, vulgo gallus,[2] est avis domesticata cladi Galloanserarum. Gallus domesticus hybrida est Galli galli et G. sonneratii, qui ambo in Asia meridiana habitant.[3] Unum est ex communissimis et longe lateque diffusissimis animalibus domesticatis, galli ad plus quam 24 billiones anno 2003,[4] sunt plures in orbe terrarum quam ulla alia avium species. Homines carnem gallorum libenter consumentes eos praecipue cibi comparandi causa alunt. Domesticati galli in societate humana mirabiliter contra originarium suum vivendi modum haberi possunt; recte qui ab antiquitate ad praesens, "culturam, artes, artem coquinariam, scientiam, et religionem excitavit."[5]

Usitatum mansuefactionis gallorum iudicium in Encyclopædia Britannica (2007) sic datur: "Homines primum gallos in subcontinente Indico ortos mansuefecerunt ad pugnandos gallos in Asia, Africa, et Europa. Minime productionem ovorum vel carnis animadverunt."[6] Recentia studia genetica multiplices origines maternales in Asia Meridio-Orientali, Orientali, et Meridiana inveniunt, sed cladus in America, Europa, Medio Oriente, et Africa in subcontinente Indico ortus invenitur. Ex India Galloanserae ad Lydiam, regnum Persificatum, in Asia Minore occidentali situm venerunt, et Galloanserae in Graeciam ante saeculum 5 a.C.n. importatae sunt.[7] Galloanserae in Aegypto a tempore Domus Duodevicensimae notae erant, cum "avis quae quotidie parit" ad Aegyptum ex terra inter Syriam et Shinar, Babyloniae, secundum annales Thutmosis III veniret.[8][9]

Historia

Graeci antiqui gallos quam ferocissimos requirebant atque educabant ad rixas certaminum: nam pignus in victore ponebant atque ita quaestum facere sperabant. Hunc consuetudinem Romani antiqui aspernati sunt: iam tempore Columellae gallus cohortalis "vulgo per omnes fere villas conspiciebatur"[10]; nam gallinariae pastionis "non spernendus est reditus." Hic gallus cohortalis vel villaticus dictus a rustico et ab Africano distinguebatur, quae tria praecipua genera illius temporis fuerunt. Pauca post saecula nonne etiam Palladius scripsit: "Gallinas educare nulla mulier nescit quae modo videtur industria"[11]". Voce gallus gallinaceus complures scriptores Latini usi sunt.

Biologia generalis et habitatio

Hoc in hybrida, mas et femina aspectu distinguuntur, gallus a gallina statura maiore, crista rubra in capite, spiculisque cretis, calcaribus, coloribus lucidioribus pennarum, cauda multicolore plumarum in figura cristae differt. Anglice, galli cauda (cocktail) est nomen potus multicoloris. Differt etiam canendo, quod mas matutine canit (Francogallice cocorico; Hispanice quiquiriqui ; Anglice cock-a-doodle-do) neque femina eodem modo canit. Sunt varietates quae canunt diutissime, sicut Gallus montensis cantans. Gallorum amor nativus pugnandi adhibetur ut pugnae gallorum instituantur. Qui mos vivacissimus olim in Francia septentrionali Belgioque iam vetatur. Perennis est in insulis Asianis sicut in America Media.

Galli sunt omnivora.[12] In circumiectis feris, solum saepe scabunt ad semina, insecta, et adeo animalia tam magna quam lacertae, parvi serpentes,[13] muresque iuvenes inveniendos.[14]

Gallus medius usque ad decem annos vivere potest, secundum feturam.[15]

Morbi gallorum

Galli nonnullos parasitos habere possunt, Phthirapteris, Acarinis, Ixodoideis, Siphonapteris, et Nematodis inclusis, cum aliis morbis. Contra nomen Anglicum chickenpox, Varicella zoster virus gallos non tangit, sed plerumque homines afficit.[16] Nonnulli morbi qui gallos viciis late inficiunt infra perscribuntur.

Nomen Nomen vulgare Causa
Aspergillosis Fungi
Influenza aviana Influenza aviana Virus
Histomoniasis Histomoniasis Parasitus protozoae
Botulismus Toxin
"Cage Layer Fatigue" defectiones mineralium
Campylobacteriosis
Coccidiosis Parasiti
Gravedines Virus
Crop Bound
Dermanyssus gallinae Acarus ruber Parasitus
"Egg bound"
Erysipelas Bacteria
"Fatty Liver Hemorrhagic Syndrome"
Cholera gallinacea Bacteria
"Fowl pox" Virus
Fowl Typhoid Bacteria
Laryngotracheitis contagiosa Herpesvirus gallidum 1
Syngamus trachea Syngamus trachea Vermes
Bronchitis Contagiosa Virus
"Infectious Bursal Disease" Gumboro Virus
Coryza Contagiosa Bacteria
Leukosis lymphoida Anglice: "avian leukosis virus"
Morbus Marek Virus
Moniliasis Anglice: "Yeast infection" Fungi
Mycoplasmas Organismi bacteriorum similes
Anglice: "Newcastle disease" Virus
Enteritis Necrotica Bacteria
Omphalitis Morbus mushy chick
Peritonitis[17]
Prolapse
Psittacosis Bacteria
Pullorum Salmonella Bacteria
Anglice: "Scaly leg" Parasiti
Carcinoma squamosum Cancer
Dyschondroplasia tibialis speed growing
Toxoplasmosis
Enteritis Ulcerativa Bacteria

Signum Galliae

Quod nomina simillima sunt, avis gallus est signum Franciae, olim Gallia appellatae. Manus Francogallicae igitur imaginem galli usitate portant dum pro patria ludunt, sive pedilusores, canistrilusores, vel etiam qui curling ludant.

Notae

  1. ↑ Carolus Linnaeus, Systema Naturae, editio decima (1758)
  2. ↑ Apud Varronem legimus "proprio nomine vocantur feminae gallinae, mares galli, capi semimares, qui sunt castrati" (Res Rusticae 3.9.3.). Galli recenter ex ovo exclusi pulli appellantur.
  3. ↑ Jonas Eriksson et al., "Identification of the Yellow Skin Gene Reveals a Hybrid Origin of the Domestic Chicken" in PLoS Genetics (29 Februarii 2008)
  4. ↑ Secundum Firefly Encyclopedia of Birds, ed. Christopher Perrins (Buffalo, N.E.: Firefly Books, 2003).
  5. ↑ Jerry Adler et Andrew Lawler, "How the Chicken Conquered the World," Smithsonian Magazine, Iunio 2012.
  6. ↑ "Humans first domesticated chickens of Indian origin for the purpose of cockfighting in Asia, Africa, and Europe. Very little formal attention was given to egg or meat production." W. P. Garrigus, "Poultry Farming," Encyclopædia Britannica (2007).
  7. ↑ Maguelonne Toussaint-Samat, "The History of Poultry," in The History of Food, Anthea Bell, interpres (ed. retractata, 2009), p. 306.
  8. ↑ Howard Carter, "An Ostracon Depicting a Red Jungle-Fowl (The Earliest Known Drawing of the Domestic Cock)," The Journal of Egyptian Archaeology 9(1/2, 1923):1-4.
  9. ↑ Pritchard, "The Asiatic Campaigns of Thutmose III," Ancient Near East Texts related to the Old Testament, p. 240.
  10. ↑ VIII,2.
  11. ↑ I,27.
  12. ↑ Info on Chicken Care. . Ideas-4-pets.co.uk. 2003 .
  13. ↑ D Lines (27 Iulii 2013). "Chicken Kills Rattlesnake". YouTube .
  14. ↑ Gerard P. Worrell AKA "Farmer Jerry". Frequently asked questions about chickens & eggs. . Gworrell.freeyellow.com .
  15. ↑ The Poultry Guide – A to Z and FAQs. . Ruleworks.co.uk .
  16. ↑ White TM, Gilden DH, Mahalingam R.. "An animal model of varicella virus infection" .
  17. ↑ "Clucks and Chooks: guide to keeping chickens" 

Bibliographia

Gallus in herba vigilanter stat.
  • Akishinonomiyam F., et al. 1996. "Monophyletic origin and unique dispersal patterns of domestic fowl." Proceedings of the National Academy of Sciences 93:6792-6795. ISSN 0027-8424. online (PDF, 1.1 MB)[nexus deficit].
  • Baeumer, Erich. 1964. Das "dumme Huhn": Verhalten des Haushuhns. Stutgartiae: Franckh’sche Verlagsbuchhandlung.
  • Benecke, Norbert. 2001. Der Mensch und seine Haustiere: Die Geschichte einer jahrtausendealten Beziehung. Coloniae: Lizenzausgabe, Parkland-Verlag. ISBN 3-88059-995-5.
  • Columella, libro octavo de Re rustica, capitibus II-VII.
  • Eriksson J, Larson G, Gunnarsson U, Bed'hom B, Tixier-Boichard M, et al. "Identification of the Yellow Skin Gene Reveals a Hybrid Origin of the Domestic Chicken." PLoS Genetics 4(2008)(2).
  • Jaime Gongora, Nicolas J. Rawlence, Victor A. Mobegi, Han Jianlin, Jose A. Alcalde, Jose T. Matus, Olivier Hanotte, Chris Moran, Jeremy J. Austin, Sean Ulm, Atholl J. Anderson, Greger Larson, Alan Cooper. 2008. "Indo-European and Asian origins for Chilean and Pacific chickens revealed by mtDNA." PNAS 10308–10313
  • Green-Armytage, Stephen. 2000. Extraordinary Chickens. Harry N. Abrams. ISBN 0-8109-3343-8.
  • Herre, Wolf, et Manfred Röhrs. 1990. Haustiere: zoologisch gesehen. Stutgartiae: Fischer. ISBN 3-437-20446-7.
  • Lawler, Andrew. 2015. Why did the Chicken cross the World: the epic saga of the bird that powers civilization. Londinii: Duckworth Overlook. ISBN 978-0-7156-5026-4 (e-book).
  • Pechenkina, Ekaterina A., Stanley H. Ambrose, Ma Xiaolin, et Robert A. Benfer Jr. 2005. "Reconstructing northern Chinese Neolithic subsistence practices by isotopic analysis." Journal of Archaeological Science 32:1176-1189. ISSN 0305-4403. PDF, 380KB.
  • Peitz, Beate, et Leopold Peitz. 2005. Hühner halten. Ed. 6a. Stutgartiae: Ulmer. ISBN 3-8001-5086-7.
  • Reichstein, Hans. 1994. "Osteologische Belege zum Vorkommen von Haubenhühnern in der frühen Neuzeit in Göttingen und Höxter." In Beiträge zur Archäozoologie und prähistorischen Anthropologie. 8. Arbeitstreffen der Osteologen, Konstanz 1993 im Andenken an Joachim Boessneck, ed. Mostefa Kokabi et Joachim Wahl, 449-450. Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg, 53. Stutgartiae: Kommissionsverlag, K. Theiss Verlag. ISBN 3-8062-1155-8. ISSN 0724-4347.
  • Smith, Page, et Charles Daniel. 2000. The Chicken Book. University of Georgia Press. ISBN 0-8203-2213-X.
  • Zeuner, Frederick E. 1967. Geschichte der Haustiere. Monaci: Bayerischer Landwirtschaftsverlag. Editio prima: A history of domesticated animals (Londinii: Hutchinson & Co., 1963).

Nexus interni

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Gallum gallum domesticum spectant.