ქერცლფრთიანები

ქერცლფრთიანები
Morpho peleides
Morpho peleides
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  ცხოველები
ტიპი:  ფეხსახსრიანები
კლასი:  მწერები
რიგი:  ქერცლფრთიანები
ლათინური სახელი
Lepidoptera

ქერცლფრთიანები, პეპლები (ლათ. Lepidoptera < ძვ. ბერძნ. λεπίς [lepis] — „ქერცლი“ და πτερόν [pteron] — „ფრთა“) — მწერების მრავალრიცხოვანი რიგი (140000-ზე მეტი სახეობა). აქვთ 2 წყვილი ფრთა, რომლებიც მთლიანად ან ნაწილობრივ დაფარულია ქერცლით, მწუწნავი პირის აპარატი (ხორთუმი). სხეული დაფარულია ბეწვით ან ქერცლით. ახასიათებთ სრული გარდაქმნა. მატლს — მუხლუხოს აქვს მღრღნელი ტიპის პირის აპარატი. ჭუპრის სტადია მკვეთრად არის გამოხატული. ქერცლფრთიანები სხვადასხვა ზომისანი არიან. ყველაზე დიდია სამხრეთ ამერიკული ხვატარი [Erebius (Thysania) agripanal], რომლის ფრთების შლილი 30 სმ აღწევს. საქართველოში ყველაზე დიდია ფარშავანგთვალასებრნი (Attacidae — 12-14 სმ) და ბრამეასებრნი (Brahmaedidae — 9-10 სმ). არსებობენ ციცქნა ფორმებიც (ციცქნა ჩრჩილისებრნი — Stigmellidae), რომელთა ფრთების შლილი 3 მმ-ს აღწევს.

ქერცლფრთიანებს ახასიათებს მკვეთრი შეფერილობა და მოხატულობა. ამას ორმაგი ბიოლოგიური მნიშვნელობა აქვს — ურთიერთშეცნობისა (დღის პეპლებისათვის) და დამცველობითი. ქერცლფრთიანები მიმიკრიისა და მიმეტიზმის საუკეთესო მაგალითს იძლევიან. უმრავლესობა ღამის ან ბინდის მწერია, გამონაკლისია დღის პეპლები და ზოგიერთი სხვა ჯგუფის წარმომადგენლები. იკვებებიან ყვავილების ნექტრით, მცენარეთა გამონაჟურით, დამპალი ხილის წვენით. ზოგიერთი (ბუდოსნები, პარკხვევიასებრნი, ქოჩორები) ზრდასრულობის ასაკში აღარ იკვებება და ჯერ კიდევ მატლის სტადიაში დაგროვილი ცხიმოვანი ქსოვილების ხარჯზე ცხოვრობს. ქერცლფრთიანებს გააჩნია ე. წ. ხორთუმი, რომელიც შედგება ღარივისებრი, ძლიერ გამოწეული და მილივით შეკავშირებული გარეთა ლაპოტებისაგან, რომელშიც შეიწოვება საკვები. პირის დანარჩენი ნაწილებისაგან შენარჩუნებული აქვთ ქვედა ტუჩის წყვილი საცეცი. ზოგჯერ ხორთუმი განუვითარებელია და არ გამოიყენება საკვების მისაღებად (პარკხვევიასებრნი, აბრეშუმხვევიასებრნი, ფარშავანგთვალასებრნი), ან სრულიად გამქრალია (წმინდადმახვიარასებრნი). გამონაკლისია კბილანებიანი ჩრჩილები, რომლებსაც შენარჩუნებული აქვთ მღრღნელი ტიპის პირის აპარატი და იკვებებიან მცენარის მტვერით. თავის ორივე მხარეზე განლაგებულია დიდი, რთული თვალები. ახასიათებთ მოზაიკური მხედველობა. ზოგს აქვს მარტივი თვალებიც. ყნოსვის ორგანოები (სენსილები) დიდი რაოდენობითაა განლაგებული ულვაშებზე. მამლებს, რომლებიც სუნით ეძებენ დედლებს (ფარშავანგთვალასებრნი, ტალღურასებრნი, ბუდოსნები), ულვაშები ძლიერ აქვთ განვითარებული. გემოვნების ორგანო (ჰემორეცეპტორები) განლაგებულია არა მარტო პირის აპარატის ნაწილებზე, არამედ ნაწილობრივ თათებზეც. სმენის ორგანო ჯერჯერობით მხოლოდ ღამის პეპლების უმაღლეს ჯგუფშია დადგენილი. იგი მდებარეობს უკანა მკერდის ნაწილში (ხვატრისებრნი, ქოჩორები), ან მუცლის დასაწყისში (მზომელასებრნი, ალურასებრნი). ამ ორგანოს უნარი აქვს მიიღოს მაღალი სიხშირის (15-18 კჰც) ულტრაბგერის ექოლოკაციური სიგნალები (მაგალითად ღამურასი) და თავი დაიცვას მტრისაგან.

ქერცლფრთიანების ევოლუცია ძირითადად ფრენის სრულყოფისაკენ იყო მიმართული, რამაც თავისი გამოხატულება პოვა ფრთებისა და მკრედის აგებულებაში. სრულყოფილად ფრენას მიაღწიეს სფინქსებმა, რომელთა ფრენის დიდი სიჩქარე (54 კმ/სთ) შეხამებულია სწრაფ მანევრირებასთან, რაც საშუალებას აძლევთ მათ ფრენის პროცესში მოიპოვონ ნექტარი ყვავილებიდან. ზოგი ქერცლფრთიანები გადამფრენია. მაგალითად ამერიკული Danaus plexippus-ს ახასიათებს რეგულარული სეზონური მიგრაცია. საქართველოში ხშირად შეიმჩნევა ნარშავას ფრთაკუთხას (Pyrameis cardui) ჯგუფური გადაფრენა.

ქერცლფრთიანები ცალსქესიანი ცხოველები არიან. იშვიათია პართენოგენეზი. სქესობრივი დიმორფიზმი ხშირად მკვეთრად არის გამოხატული ულვაშების აგებულებაში, მამლები, როგორც წესი, დედლებზე მომცროა და ზოგჯერ სხვა ფერისაა. ზოგიერთი ჯგუფის (ფუნჯკუდა ტალღურა, ზოგიერთი მზომელა) დედლებს ფრთები ნაწილობრივ ან მთლიანად გამქრალი აქვთ. ბუდოსნების დედლებიმატლს ჰგვანან და მოკლებული არიან არა მარტო ფრთებს, არამედ კიდურებსა და ულვაშებსაც. ახასიათებთ სრული მეტამორფოზი. კვერცხის ფორმა და მიკროსკულპტურა დამახასიათებელია სახეობის, ან ცალკეული ჯგუფისათვის. მატლს აქვს 3 წყვილი მკერდისა და 5 წყვილი მუცლის ანუ ცრუფეხები. იგი დაფარულია ბუსუსებით, რომლებიც შეგრძნების რეცეპტორების ფუნქციას ასრულებენ. ზოგს (ოქროკუდა, მოხეტიალე პარკმხვევია) მსუსხავი ბუსუსები აქვს. მატლი კანს იცვლის ზრდასთან ერთად. უმრავლესობა იკვებება მცენარით, იშვიათად (მემღიერეები, სოკოს ჩრჩილები) უმდაბლესი მცენარეებით და ცხოველური საკვებით (ცვილის ალურა, ქსოვილისა და ბეწვის ჩრჩილები). ზოგიერთი ხვატარისა და ჩრჩილის მატლები — ფარიანებითა და ცრუფარიანებით. პოლიფაგიასთან ერთად აღინიშნება ოლიგოფაგიაც, მაგალითად, თეთრულები ძირითადად ჯვაროსნებით იკვებებიან. სპეციალიზებული კვების საუკეთესო მაგალითია თუთის აბრეშუმხვევია. ქერცლფრთიანების ყველა მატლისათვის დამახასიათებელია აბრეშუმის გამოყოფა, რომლის ჯირკვლის ხვრელი იხსნება ქვედა ტუჩზე — სახვევ დვრილზე. აბრეშუმის ძაფით ისინი პარკს ახვევენ, რომელიც დამცველ გარსს წარმოადგენს და რომლის ღრუშიც მატლი იჭუპრებს. ჭუპრთა უმრავლესობა „დახურულ ჭუპრთა“ ტიპს განეკუთვნება. მხოლოდ პირველადი ჩრჩილების ჭუპრები არიან „თავისუფალი“ ტიპისა. მათი სხეულის ყველა ნაწილსა და კიდურს შენარჩუნებული აქვთ მოძრაობის უნარი.

ქერცლფრთიანების სიცოცხლის ხანგრძლივობა განვითარების სხვადასხვა სტადიაში სხვადასხვაა. ზრდასრული (იმაგო) მწერი ცოცხლობს რამდენიმე საათიდან რამდენიმე კვირამდე, ხოლო მოზამთრე პეპელას შეუძლია იცოცხლოს რამდენიმე თვეც (ლიმონა — Gonopteryx rhamni-ს მატლმა შეიძლება იცოცხლოს 2 წელს). ჭუპრის სიცოცხლის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია იმაზე, ზამთრობს თუ არა იგი, აგრეთვე ზოგიერთი სახეობის მეტამორფოზის დროებით შეჩერებაზე.

დიდია ქერცლფრთიანების როლი მცენარეთა დამტვერვაში. ზოგი მათგანი გვაძლევს აბრეშუმს. უხეშ აბრეშუმს იძლევა ზოგიერთი ნახევრად ველური აზიური ფარშავანგთვალა (ჩინური მუხისა და ხემყრალას აბრეშუმხვევიები). ზოგი ქერცლფრთიანების მტაცებელ მატლს მავნებლებთან საბრძოლველად იყენებენ. საქართველოში მეურნეობას დიდ ზიანს აყენებენ ცქვლეფია მზომელა (Operoptera brumata), არაფარდი აბრეშუმხვევია (Ocneria dispar), ოქროკუდა (Nygmia phaerchoea), ნაყოფჭამია (Laspeyresia pomonella), მღრღნელი ხვატარების (Agrotinae) უმრავლესობა, კომბოსტოს თეთრეულა (Pieris brassicae) და სხვა. თვითონ ქერცლფრთიანებსაც ბევრი მტერი ჰყავს: ძუძმწოვრები და განსაკუთრებით ფრინველები, პარაზიტი მწერები, მტაცებელი მწერები (ჭიანჭველა, კრაზანა). ქერცლფრთიანებს ანადგურებენ აგრეთვე ბაქტერიები, სოკოებითა და სპორებით გამოწვეული ეპიდემიური დაავადებები.

ნამარხი ქერცლფრთიანები ცნობილია მხოლოდ პალეოგენური ეპოქიდან, ძირითადად ბალტიისპირა ქარვიდან. რიგის წარმოშობას მიაკუთვნებენ მეზოზოურ ერას (იურის პერიოდი). ქერცლფრთიანები ერთ-ერთი ახალგაზრდა რიგია მწერებს შორის. მათი განვითარება მეტნაკლებად მიმდინარეობდა ყვავილოვანი მცენარეების ევოლუციის პარალელურად.

თანამედროვე ქერცლფრთიანები უხვად არიან წარმოდგენილი ტროპიკებში. აქ გვხვდებიან შედარებით მოზრდილი ფორმები, რომლებიც ხშირად განსაცვიფრებელ მოხატულობითა და ფერტა სიმკვეთრით გამოირჩევიან (მაგალითად, სამხრეთ ამერიკული გვარი Morpho, ინდომალაის გვარი Ornithoptera). პოლუსების მიმართულებით ფაუნა თანდათანობით ღარიბდება, მაგრამ პოლარულ წრესთანჯერ კიდევ უხვია. ზოგიერთი სახეობა (Argynnispolaris, Dasychira rossi) ჩრდ. გ-ს 82° აღწევს.

კლასიფიკაცია

ერთ-ერთი კასიფიკაციით ქერცლფრთიანები იყოფა სამ რიგად: უმდაბლესი თანაბარფრთიანები (Microjugata), უმაღლესი თანაბარფრთიანები (Macrojugata) და ნაირფრთიანები (Frenata). ეს უკანასკნელიშეიცავს 70-მდე ოჯახს და იყოფა ორ ძირითად ფილოგენეტიკურ შტოდ: Monotrysia და Ditrysia.

ლიტერატურა

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

Read other articles:

Highest point in Ohio, United States Campbell HillCampbell Hill, Ohio, August 2013.Highest pointElevation1,549.09 ft (472.16 m) NAVD 88[1]Prominence639 ft (195 m)[1]ListingU.S. state high point 43rdCoordinates40°22′11″N 83°43′14″W / 40.3697758°N 83.720488°W / 40.3697758; -83.720488[2]GeographyCampbell HillLogan County, Ohio Parent rangeBellefontaine OutlierTopo mapUSGS ZanesfieldGeologyMountain type...

 

American politician John D. ImbodenJohn Daniel Imbodenphoto taken in the 1860sMember of the Virginia House of Delegatesfrom the Augusta County districtIn officeDecember 3, 1855 – December 6, 1857Preceded byAbsalom KoinerSucceeded byJ. Marshall McCueMember of the Virginia House of Delegatesfrom the Augusta County districtIn officeDecember 2, 1850 – December 4, 1853Preceded byHugh W. SheffeySucceeded byJames H. Skinner Personal detailsBorn(1823-02-16)February 16, 182...

 

شك ديكارتيجزء من الفلسفةيمتهنه فيلسوفشخصيات مهمة ديكارتتعديل - تعديل مصدري - تعديل ويكي بيانات الشك الديكارتي، هو أحد أشكال الشكوكية المنهجية المرتبطة بكتابات رينيه ديكارت ومنهجيته (31 مارس 1596 – 11 فبراير 1650).[1][2]:88 يُعرف الشك الديكارتي بأسماء أخرى مثل الشكوكية الدي...

American baseball player (1888-1953) Baseball player Fred ToneyPitcherBorn: (1888-12-11)December 11, 1888Nashville, Tennessee, U.S.Died: March 11, 1953(1953-03-11) (aged 64)Nashville, Tennessee, U.S.Batted: RightThrew: RightMLB debutApril 15, 1911, for the Chicago CubsLast MLB appearanceSeptember 29, 1923, for the St. Louis CardinalsMLB statisticsWin–loss record139–102Earned run average2.69Strikeouts718 Teams Chicago Cubs (1911–1913) Cincinnati Reds (1...

 

Early sample or model built to test a concept or process For other uses, see Prototype (disambiguation). Prototype signage on the Boise Greenbelt, testing for rust, paint-fastness, durability, etc. A sign explaining prototype signage A prototype is an early sample, model, or release of a product built to test a concept or process.[1] It is a term used in a variety of contexts, including semantics, design, electronics, and software programming. A prototype is generally used to evaluate...

 

Adewale Akinnuoye-AgbajeAkinnuoye-Agbaje di Thor: The Dark World tayang perdana pada Oktober 2013Lahir22 Agustus 1967 (umur 56)Islington, London, InggrisNama lainAdewalé, Triple AAlmamaterKing's College LondonUniversity of London International ProgrammePekerjaanAktor, model fesyen, penulis, sutradara, produserTahun aktif1994–sekarang Adewale Akinnuoye-Agbaje (/ˌædeɪˈwɑːleɪ ˌækɪˈnuːeɪ ɑːˈbɑːdʒeɪ/; lahir 22 Agustus 1967) adalah aktor, sutradara, dan mantan...

Wilayah Alamut di Iran. Alamut (Persia: الموت; Alamūt) adalah sebuah kawasan yang terletak di Iran. Wilayah ini terletak di ujung barat pegunungan Alborz (Elburz) dan berada di antara dataran kering Qazvin di selatan dan lereng berhutan provinsi Mazandaran di utara. Di kawasan ini terdapat dua benteng Ismaili yang besar, yaitu Kastil Lambsar dan Alamut. Kelompok Hashshashin yang dipimpin oleh Hassan-i Sabbah mengendalikan wilayah ini selama bertahun-tahun.[1] Catatan kaki ^ ...

 

Town in the state of Maine, United States Town in Maine, United StatesYarmouth, MaineTownYarmouth's Main Street during its annual Clam Festival SealMotto: Our Latchstring Always OutLocation in Cumberland County and the state of MaineCoordinates: 43°47′58″N 70°10′51″W / 43.79944°N 70.18083°W / 43.79944; -70.18083CountryUnited StatesStateMaineCountyCumberlandSettled1636 (388 years ago) (1636)IncorporatedAugust 8, 1849 (174 years a...

 

Malaysian journalist In this Malay name, there is no surname or family name. The name Salim is a patronymic, and the person should be referred to by their given name, Abdul Rahim. Abdul Rahim KajaiPortrait of Abdul Rahim KajaiBornAbdul Rahim Haji Salim1894Setapak, Selangor, Federated Malay States (now Malaysia)Died5 December 1943(1943-12-05) (aged 48–49)Selangor, Japanese-occupied MalayaAlma materSetapak Malay SchoolOccupation(s)Typesetter, journalist, novelist, editorYears a...

FITSNewsScreenshotType of siteNewsAvailable inEnglishFounded2006Area servedSouth Carolina, United StatesKey peopleWill Folks (Founding Editor) Dylan Nolan (Director of Special Projects) Jenn Wood (Director of Research)URLfitsnews.comCommercialYesRegistrationOptionalCurrent statusActive FITSNews is a United States-based news website that covers politics and current events in South Carolina. History FITSNews founder Will Folks worked as a campaign staffer and spokesman for R...

 

1930 Atlantic hurricane seasonSeason summary mapSeasonal boundariesFirst system formedJune 14, 1930Last system dissipatedOctober 21, 1930Strongest stormNameDominican Republic • Maximum winds155 mph (250 km/h)(1-minute sustained) • Lowest pressure933 mbar (hPa; 27.55 inHg) Seasonal statisticsTotal storms3Hurricanes2Major hurricanes(Cat. 3+)2Total fatalities2,000 – 8,000 totalTotal damage$50 million (1930 USD)Related articles 1930 Pacific hurricane season 1920-1937 Pa...

 

Model CW-6 Role Six-seat tourerType of aircraft Manufacturer Cessna Aircraft Company Designer Clyde Cessna First flight November 1928 Variants Cessna DC-6 The Cessna Model CW-6 was a 1920s American six-seat touring aircraft built by the Cessna Aircraft Company. Design and development Following development of the four-seat Model A the company designed a six-seat aircraft, the Model CW-6. The aircraft first flew in November 1928, powered by a 220 hp (164 kW) Wright Whirlwind J-5 radi...

System of two or more pulleys and a rope or cable A block and tackle[1][2] or only tackle [3] is a system of two or more pulleys with a rope or cable threaded between them, usually used to lift heavy loads. The pulleys are assembled to form blocks and then blocks are paired so that one is fixed and one moves with the load. The rope is threaded through the pulleys to provide mechanical advantage that amplifies the force applied to the rope.[4] Hero of Alexandria...

 

Skyscraper complex in Manhattan, New York United States historic placeRockefeller CenterU.S. National Register of Historic PlacesU.S. National Historic LandmarkNew York City Landmark No. 1446 View from the northeast of 30 Rockefeller Plaza at the heart of the complexLocationManhattan, New York City, New YorkCoordinates40°45′31″N 73°58′45″W / 40.75861°N 73.97917°W / 40.75861; -73.97917Area22 acres (8.9 ha)Built1930–1939ArchitectRaymond Hood&...

 

Cascina LinternoLa cascina Linterno nell'inverno 2005.LocalizzazioneStato Italia RegioneLombardia LocalitàMilano IndirizzoVia Fratelli Zoja 194 Coordinate45°27′50.79″N 9°06′34.48″E45°27′50.79″N, 9°06′34.48″E Informazioni generaliCondizioniIn uso CostruzioneXIII secolo UsoPubblico Piani2 RealizzazioneProprietarioComune di Milano Modifica dati su Wikidata · Manuale Cascina Linterno è un'antica grangia del contado milanese esempio significativo di corte chiusa lo...

Trains: Rapid transit / By country series Template‑class Trains Portal This template is within the scope of WikiProject Trains, an attempt to build a comprehensive and detailed guide to rail transport on Wikipedia. If you would like to participate, you can visit the project page, where you can join the project and/or contribute to the discussion. See also: WikiProject Trains to do list and the Trains Portal.TrainsWikipedia:WikiProject TrainsTemplate:WikiProject Trainsrail transport article...

 

Litteraturåret 1938 1937  · 1938  · 1939Humaniora och kulturFilm · Konst · Litteratur · Musik · Radio · Serier · TeaterSamhällsvetenskap och samhälleEkonomi · Krig  · Politik  · SportTeknik och vetenskapMeteorologi · Vetenskap Priser och utmärkelser Nobelpriset – Pearl Buck, USA[1] De Nios Stora Pris – Harry Martinson Nya böcker A – G Das abenteuerliche Herz av Ernst Jünger Brighton Rock av Graham Greene Den l...

 

هذه المقالة تحتاج للمزيد من الوصلات للمقالات الأخرى للمساعدة في ترابط مقالات الموسوعة. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة وصلات إلى المقالات المتعلقة بها الموجودة في النص الحالي. (أغسطس 2019) منتخب هونغ كونغ للريشة الطائرة تعديل مصدري - تعديل   منتخب هونغ كونغ لتنس الر�...

Fairmont Le Château MontebelloLocation within QuebecFormer namesSeigniory Club;Château MontebelloGeneral informationArchitectural styleScandinavian log styleAddress392 rue Notre-Dame,Montebello, Quebec, Canada,JOV 1LOCoordinates45°38′42″N 74°57′00″W / 45.645°N 74.95°W / 45.645; -74.95Opening1 July 1930OwnerEvergrande GroupManagementFairmont Hotels and ResortsDesign and constructionMain contractorVictor NymarkOther informationNumber of rooms211Number of su...

 

Landsat-6 と Landsat-7 ランドサット (Landsat) は、アメリカ航空宇宙局 (NASA) などが打ち上げている人工衛星である。種類としては、地球観測衛星にあたる。複数の波長における光学観測により、地球環境を観測することを目的としている。1972年に1号機が打ち上げられて以来、9号機まで打ち上げられており、非常に多くの画像を撮影してきた。それらの画像は、一般科学のみ�...