იუჯინ ვიგნერი

იუჯინ ვიგნერი
უნგრ. Wigner Jenő Pál
დაბ. თარიღი 17 ნოემბერი, 1902(1902-11-17)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13]
დაბ. ადგილი ბუდაპეშტი, უნგრეთის სამეფო, ავსტრია-უნგრეთის იმპერია
გარდ. თარიღი 1 იანვარი, 1995(1995-01-01)[14] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [13] (92 წლის)
გარდ. ადგილი პრინსტონი[15]
დასაფლავებულია პრინსტონის სასაფლაო[16] [6]
მოქალაქეობა  უნგრეთი
 აშშ[17] [18]
ეროვნება ებრაელები[3]
საქმიანობა მათემატიკოსი, ფიზიკოსი, უნივერსიტეტის პროფესორი[8] , ფიზიკოს-თეორეტიკოსი და ბირთვული ფიზიკოსი
მუშაობის ადგილი პრინსტონის უნივერსიტეტი[3] , ბერლინის ტექნიკური უნივერსიტეტი[3] , მადისონის ვისკონსინის უნივერსიტეტი[3] , გეტინგენის უნივერსიტეტი[3] , ლეიდენის უნივერსიტეტი[8] , პრინსტონის უნივერსიტეტი[3] , მანჰეტენის პროექტი[3] , პრინსტონის უნივერსიტეტი[3] [19] და Oak Ridge National Laboratory[20]
ალმა-მატერი ფაშორის გიმნაზია[3] და ბერლინის ტექნიკური უნივერსიტეტი[3]
მეუღლე Amelia Frank, Mary Annette Wheeler და Eileen Clare-Patton Hamilton
შვილ(ებ)ი David Wheeler Wigner
ნათესავ(ებ)ი პოლ დირაკი და გაბრიელ ენდრიუ დირაკი
ჯილდოები ნობელის პრემია ფიზიკაში[21] [22] , მაქს პლანკის მედალი[3] , ენრიკო ფერმის პრემია[3] , ალბერტ აინშტაინის პრემია, მეცნიერების ეროვნული მედალი[3] , ვიგნერის მედალი, გიბსის ლექცია[3] , ფრანკლინის მედალი[3] , რიხტმაიერის მემორიალური პრემია, ამერიკის ფიზიკის საზოგადოების წევრი, სამეფო საზოგადოების უცხოელი წევრი[3] , ჯონ ფონ ნოიმანის ლექცია[3] , მედალი დამსახურებისთვის[3] და მშვიდობიანი ატომის ჯილდო[3]
ხელმოწერა

იუჯინ ვიგნერი (უნგრ. Wigner Jenő Pál; დ. 17 ნოემბერი, 1902, ბუდაპეშტი — გ. 1 იანვარი, 1995, პრინსტონი) — უნგრელი და ამერიკელი თეორეტიკოსი ფიზიკოსი, ინჟინერი და მათემატიკოსი. იუჯინ ვიგნერი მარი გეპერტ-მაიერთან და იოჰანეს ჰანს იენსენთან ერთად იყო 1963 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიკის დარგში ატომური ბირთვის და ელემენტარული ნაწილაკების აგებულების თეორიაში შრომებისათვის.[23][24]

ბიოგრაფია

იუჯინ ვიგნერი დაიბადა 1902 წლის 17 ნოემბერს ბუდაპეშტში, ავსტრია-უნგრეთის იმპერიაში. მისი მშობლები იყვნენ ელისაბეთ და ანტონი ვიგნერები. იუჯინს ჰყავდა უფროსი და სახელად ბერტა (ცნობილი როგორც ბირი) და უმცროსი და მარგიტი (ცნობილი როგორც მანსი).[25] მარგიტი მოგვიანებით გათხოვდა თეორეტიკოს ფიზიკოსზე პოლ დირაკზე. [26] იუჯინ ვიგნერი 9 წლის ასაკამდე განათლებას სახლში იღებდა პროფესიონალი მასწავლებლის ზედამხედველობის ქვეშ. შემდგომ იგი სკოლაში შევიდა და სწავლა მესამე კლასიდან განაგრძო. სწორედ ამ პერიოდში გამოავლინა ვიგნერმა მათემატიკური პრობლემებისადმი ინტერესი.[27] 11 წლის ასაკში ექიმებს ეგონათ, რომ იგი ტუბერკულოზით იყო დაავადებული. მისმა მშობლებმა იგი 6 კვირით გაგზავნეს სანატორიუმში (ავსტრიის მთებში), თუმცა ექიმები მიხვდნენ, რომ მათ შეცდომა დაუშვეს და ბიჭი უკან დააბრუნეს.[28]

ვიგნერის ოჯახი იყო ებრაული წარმოშობის (თუმცა არა რელიგიურად). 1915-1919 წლებში იგი სწავლობდა საშუალო გრამტიკულ სკოლაში სახელად „ფასორის გიმნაზია“. 1919 წელს ოჯახს მოუწია კომუნისტური რეჟიმისაგან გაქცევა ამიტომ ისინი უნგრეთში გაემგზავრნენ.[29] ამ პერიოდში ოჯახის რელიგიური ხედვა ლუთერანობისაკენ გადაიხარა. [30] ვიგნერი მოგვიანებით წერილში აღწერს მისი ოჯახის ლუთერანობისაკენ მისწრაფების მიზეზს: „ეს აქ ყოფილა გულიდან წამოსული გადაწყვეტილება, მაგრამ ეს იყო ანტიკომუნისტური“.[30] რელიგიური გადმოსახედით იუჯინ ვიგნერი იყო ათეისტი. [31]

საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ იუჯინ ვიგნერი ჩაირიცხა ბუდაპეშტის ტექნიკური მეცნიერებების უნივერსიტეტში, ცნობილი როგორც Műegyetem. თუმცა იგი არ იყო კმაყოფილი კურსის მიერ შემოთავაზებული მასალით,[32] ამიტომ 1921 წელს იგი ჩაირიცხა ბერლინის ტექნიკურ უნივერსიტეტში, სადაც სწავლობდა ქიმიურ ინჟინერიას.[33] აგრეთვე სწავლის პერიოდში ყოველ ოთხშაბათს (შუადღით) იგი ესწრებოდა გერმანიის ფიზიკოსთა საზოგადოების სემინარებს. ამ პედიოდში ვიგნერი შეხვდა ფიზიკოს ლეო ზილარდს, რომელიც შემდგომში მისი უახლოესი მეგობარი გახდა.[34] ბერლინში ვიგნერი მუშაობდა კაიზერ ვილჰელმის ფიზიკური-ქიმიისა და ელექტროქიმიის ინსტიტუტში (დღევანდელი ფრიც ჰაბერის ინსტიტუტი). იგი ამ ინსტიტუტში შეხვდა მაიკლ პოლანის, რომელიც ლასლო რაცის შემდეგ ვიგნერისათვის საუკეთესო მასწავლებელი გახდა.

ჯილდოები

მისი ჯილდოების ჩამონათვალი შემდეგნაირია: ნობელის პრემია (1963)[23], ფრანკლინის მედალი (1950)[35], ენრიკო ფერმის ჯილდო (1958)[36], მაქს პლანკის მედალი (1961)[37], ეროვნული მეცნიერების მედალი (1969)[38], ალბერტ აინშტაინის ჯილდო (1972)[39] და მრავალი სხვა.

იუჯინ ვინგერი გარდაიცვალა 1995 წლის 1 იანვარს, უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრში (პრინსტონი), პნევმონიით.[40]

ლიტერატურა

სქოლიო

  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119134047 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 3.18 3.19 3.20 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  4. ↑ 4.0 4.1 SNAC — 2010.
  5. ↑ 5.0 5.1 Nationalencyklopedin — 1999.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Find a Grave — 1996.
  7. ↑ 7.0 7.1 KNAW Past Members
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Leidse Hoogleraren
  9. ↑ 9.0 9.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  10. ↑ 10.0 10.1 Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  11. ↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  12. ↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ.
  13. ↑ 13.0 13.1 Munzinger Personen
  14. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/643423/Eugene-Paul-Wigner
  15. ↑ Eugene Wigner (1903-1995)
  16. ↑ http://www.cemeteryregister.com/search.asp?id=NJ_PRINCETON
  17. ↑ Eugene Wigner, 92, Quantum Theorist Who Helped Usher In Atomic Age, Dies // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 1995. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  18. ↑ Budapest Journal; Hungarian Fingerprints All Over the 20th Century // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 1998. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  19. ↑ JSTOR — 1995. — გვ. 528.
  20. ↑ JSTOR — 1995. — გვ. 527.
  21. ↑ The Nobel Prize in Physics 1963 — Nobel Foundation.
  22. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  23. ↑ 23.0 23.1 "The Nobel Prize in Physics 1963". Nobel Foundation. Retrieved May 19, 2015.
  24. ↑ სობესიაკი რ., დიდი ფიზიკოსები, გვ. 155, თბ., 1978.
  25. ↑ Szanton 1992, pp. 9–12.
  26. ↑ Szanton 1992, pp. 164–166.
  27. ↑ Szanton 1992, pp. 14–15.
  28. ↑ Szanton 1992, pp. 22–24.
  29. ↑ Szanton 1992, pp. 40–43.
  30. ↑ 30.0 30.1 Szanton 1992, p. 38.
  31. ↑ Szanton 1992, pp. 60–61.
  32. ↑ Szanton 1992, p. 59.
  33. ↑ Szanton 1992, pp. 64–65.
  34. ↑ Szanton 1992, pp. 93–94.
  35. ↑ Eugene P. Wigner. The Franklin Institute (2014-01-15). ციტირების თარიღი: May 19, 2015.
  36. ↑ Eugene P. Wigner, 1958. United States Department of Energy Office of Science. ციტირების თარიღი: May 19, 2015.
  37. ↑ Preisträger Max Planck nach Jahren German. Deutschen Physikalischen Gesellschaft. დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 23, 2015. ციტირების თარიღი: May 19, 2015.
  38. ↑ The President's National Medal of Science: Recipient Details. United States National Science Foundation. ციტირების თარიღი: May 19, 2015.
  39. ↑ "Eugene P. Wigner". Princeton University.
  40. ↑ Broad, William J. (January 4, 1995). „Eugene Wigner, 92, Quantum Theorist Who Helped Usher In Atomic Age, Dies“. The New York Times. ციტირების თარიღი: May 19, 2015.
ხ • გ • რ
← 1963 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.

Read other articles:

Stretto di Kerč'

Questa voce o sezione sugli argomenti Ucraina e Russia non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Segui i suggerimenti dei progetti di riferimento 1, 2. Questa voce sugli argomenti Crimea e mari è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. Stretto di Kerč'Immagine LANDSAT dello strettoParte diMar d'Azov S...

 

Jorge Carlos Fonseca

Nama ini menggunakan cara penamaan Portugis. Nama keluarga pertama atau maternalnya adalah de Almeida dan nama keluarga kedua atau paternalnya adalah Fonseca. Jorge Carlos Fonseca Presiden Tanjung Verde ke-4PetahanaMulai menjabat 9 September 2011Perdana MenteriJosé Maria NevesUlisses Correia e Silva PendahuluPedro PiresPenggantiPetahana Informasi pribadiLahirJorge Carlos de Almeida Fonseca20 Oktober 1950 (umur 73)Mindelo, Tanjung VerdePartai politikGerakan untuk DemokrasiAfi...

 

Ruy González de Clavijo

14/15th-century Castilian traveler, writer, and diplomat This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Ruy González de Clavijo – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (December 2023) (Learn how and when to remove this template message) An imaginary portrait of Ruy González de Clavijo, in a 19th-cen...

1984 MTV Video Music Awards

1984 Award ceremony 1984 MTV Video Music AwardsDateFriday, September 14, 1984LocationRadio City Music Hall, New York CityCountryUnited StatesHosted byDan Aykroyd and Bette MidlerMost awardsHerbie Hancock (5)Most nominationsCyndi Lauper (9)Websitemtv.com/vma/1984Television/radio coverageNetworkMTVProduced byDon Ohlmeyer Bob Pittman Edd GrilesDirected byEdd Griles MTV Video Music Awards · 1985 → The 1984 MTV Video Music Awards aired live on September 14, 1984. The inaugural cer...

 

Betsy Head Park

Public park in Brooklyn, New York Betsy Head ParkExterior of the Betsy Head Play CenterLocationBrownsville, Brooklyn, New YorkCoordinates40°39′48″N 73°54′45″W / 40.66333°N 73.91250°W / 40.66333; -73.91250Area10.55 acres (4.27 ha)Created1915Operated byNew York City Department of Parks and RecreationOpen6 a.m. to 1 a.m.Statusopen New York City LandmarkDesignatedSeptember 16, 2008[1]Reference no.2246[1]Designated entityBathhouse...

 

Yeremia

Untuk kitab Alkitab, lihat Kitab Yeremia. Untuk kegunaan lain, lihat Yeremia (disambiguasi). YeremiaYeremia, digambarkan oleh Michelangelo dari langit-langit kapel SistineLahir645 SMAnatotMeninggalMesirPekerjaanNabiOrang tuaHilkia Yeremia (Ibrani：יִרְמְיָה, Ibrani Modern:Yirməyāhū, Arab إرميا) adalah salah satu nabi perjanjian lama yang berkarya sebelum bangsa Israel (Kerajaan Yehuda) ditaklukkan dan penduduknya dibuang ke Babel dan merupakan penulis atau narasumber Kitab Y...

Civitas

Roman concept of citizenry as an entity united by law For other uses, see Civitas (disambiguation). A Roman military diploma, or certificate of successful military service, granting citizenship to a retiring soldier and the dependents he had with him at the time. The key phrase is est civitas eis data where civitas means citizenship. In Ancient Rome, the Latin term civitas (Latin pronunciation: [ˈkiːwɪtaːs]; plural civitates), according to Cicero in the time of the late Roman Repu...

 

Terminal (telecommunication)

Device which ends a telecommunications link For computer terminal, see computer terminal. For other types of termination nodes, see Terminal (disambiguation). This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Terminal telecommunication – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2020) ...

 

Mittelwerk

German WWII underground rocket factory MittelwerkNordhausen, Thuringia Interior of the tunnelsMittelwerkCoordinates51°32′05″N 10°45′04″E / 51.5348°N 10.751°E / 51.5348; 10.751TypeSubterranean bunkerSite informationOpen tothe publicMuseum in the southern part of Tunnel A[1]Site historyBuiltCompleted 1943Built byMittelwerk GmbHIn use1943–1945 Mittelwerk ([ˈmɪtl̩.vɛʁk]; German for Central Works) was a German World War...

أحدب نوتردام (فيلم 1996)

أحدب نوتردامThe Hunchback of Notre Dame (بالإنجليزية) الشعارمعلومات عامةالتصنيف فيلم رسوم متحركة الصنف الفني  القائمة ... فيلم رفقاء — فيلم موسيقي[1][2] — كوميديا درامية — فيلم مقتبس من عمل أدبي — فيلم رسوم متحركة تحريكًا تقليديًّا — فيلم فنتازيا — فيلم دراما المواضيع دين —...

 

Florida's 21st congressional district

U.S. House district for Florida FL-21 redirects here. For the state road, see Florida State Road 21. Florida's 21st congressional districtInteractive map of district boundaries since January 3, 2023Representative  Brian MastR–Fort PierceArea352[1] sq mi (910 km2)Distribution99.44% urban[2]0.56% ruralPopulation (2022)807,943[3]Median householdincome$76,355[3]Ethnicity63.9% White17.5% Hispanic12.1% Black3.5% Two or more races2.2% Asian0.8% o...

 

God in Abrahamic religions

Part of a series onTheism Types of faith Agnosticism Apatheism Atheism Classical theism Deism Henotheism Ietsism Ignosticism Monotheism Monism Dualism Monolatry Kathenotheism Omnism Pandeism Panentheism Pantheism Polytheism Transtheism Specific conceptions Brahman Creator Demiurge Deus Father Form of the Good God Great Architect Monad Mother Summum bonum Supreme Being Sustainer The Lord Trinity Tawhid Ditheism Monism Personal Unitarianism In particular religions Abrahamic Judaism Christianit...

1932 Georgia gubernatorial election

For related races, see 1932 United States gubernatorial elections. 1932 Georgia Democratic gubernatorial primary ← 1930 September 14, 1932 1934 →   Nominee Eugene Talmadge Hosea Abit Nix Party Democratic Democratic Electoral vote 264 94 Popular vote 116,381 78,588 Percentage 42.02% 28.38%   Nominee Thomas W. Hardwick John N. Holder Party Democratic Democratic Electoral vote 30 10 Popular vote 35,252 19,697 Percentage 12.73% 7.11% County res...

 

List of Hungarian monarchs

List of Kings of Hungary This is a list of Hungarian monarchs; it includes the grand princes (895–1000) and the kings and ruling queens of Hungary (1000–1918). Holy Crown of Hungary The Hungarian Grand Principality was established around 895, following the 9th-century Hungarian conquest of the Carpathian Basin. The Kingdom of Hungary existed from 1000–1001 with the coronation of King Saint Stephen. The Árpád dynasty, the male-line descendants of Grand Prince Árpád, ruled Hungary con...

 

2016 Southern Aleppo campaign

Series of military operations 2016 Southern Aleppo campaignPart of the Battle of Aleppo and the Syrian Civil WarDate1 April – 18 June 2016(2 months, 2 weeks and 3 days)LocationAleppo Governorate, SyriaResult Rebel victory The rebels capture Tel Al-Eis, Khan Tuman and seven other villages[10]Belligerents Army of Conquest[1] Al-Nusra Front Ahrar ash-Sham Turkistan Islamic Party in Syria[2] Ajnad al-Sham[3] Sham Legion Jund al-Aqsa[1] Cauc...

Battle of Nooitgedacht

1900 battle of the Second Boer War Battle of NooitgedachtPart of Second Boer WarPlan of the battle of Nooitgedacht (Battles of the nineteenth century, 1901)Date13 December 1900LocationTransvaal, South Africa25°51′36″S 27°33′11″E / 25.86000°S 27.55306°E / -25.86000; 27.55306 (Battle of Nooitgedacht)Result Boer victoryBelligerents  United Kingdom  South African RepublicCommanders and leaders Ralph Clements Koos de la Rey, Christiaan BeyersSt...

 

محمية وادي الأسيوطي

يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (ديسمبر 2018) 27°12′44″N 31°20′21″E / 27.21222°N 31.33917°E / 27.21222; 31.33917 محمية وادي الأسيوطي بأسيوط، هي محمية إكثار أحيا�...

 

Contour line

Curve along which a 3-D surface is at equal elevation This article is about lines of equal value in maps and diagrams. For more meanings of the word contour, see Contour (disambiguation). The bottom part of the diagram shows some contour lines with a straight line running through the location of the maximum value. The curve at the top represents the values along that straight line. A three-dimensional surface, whose contour graph is below. A two-dimensional contour graph of the three-dimensio...

Stefano Maderno

Italian sculptor (c. 1576–1636) The Martyrdom of Saint Cecilia, Stefano Maderno's masterpiece, in the Church of Saint Cecilia, Rome. Stefano Maderno (c. 1576 – 17 September 1636) was one of the greatest Roman sculptors of the early 17th century.[1] Biography Information about Maderno's life is scarce and often contradictory. He was long supposed to have been a brother of the contemporary architect Carlo Maderno, and therefore to having been born at Capolago, in what is now Tic...

 

ألساندرو فولتا

ألساندرو فولتا   معلومات شخصية الميلاد 18 فبراير 1745 [1][2][3][4][5]  كومو[6][5]  الوفاة 5 مارس 1827 (82 سنة) [1][2][3][4][5]  كومو[6][5]  مواطنة دوقية ميلانو الجمهورية الألبية مملكة إيطاليا النابوليونية مملكة لومبارديا فيني...