Orkneyjajarlar voru upphaflega norskir jarlar sem fóru með völd í Orkneyjum, Hjaltlandi og hluta af Katanesi og Suðurlandi nyrst á Skotlandi. Jarlarnir voru löngum nokkuð sjálfstæðir, en stjórnuðu þó Orkneyjum og Hjaltlandi í umboði Noregskonungs. Sum þeirra svæða sem þeir réðu yfir á meginlandi Skotlands þágu þeir síðar í lén af Skotakonungi. Um skeið réðu jarlarnir einnig Suðureyjum.
Norskir Orkneyjajarlar
Fyrsti Orkneyjajarlinn var Rögnvaldur Eysteinsson Mærajarl (í Noregi). Haraldur hárfagri gaf honum jarlsnafn þar í sonarbætur, en Rögnvaldur vildi ekki setjast að í eyjunum og gaf Sigurði bróður sínum jarlsdæmið sama dag. Jarlarnir sem á eftir fylgdu, allt til 1232, voru afkomendur þeirra Rögnvalds og Sigurðar. Af Rögnvaldi voru einnig komnir Rúðujarlar, eða Hertogar af Normandí.
Um 1195 tóku Orkneyingar þátt í uppreisn gegn Sverri konungi, og sendu til Noregs herflokk sem kallaður var „Eyjarskeggjar“. Sverrir vann sigur á þeim og refsaði Orkneyingum með því að slá eign sinni á helstu höfðingjasetur í eyjunum. Jarlinn varð þá formlega norskur lénsmaður og Hjaltland tekið undan hans stjórn. Upp úr því fór jarlsdæmið að veikjast verulega.
Norska jarlsdæmið í Orkneyjum var oft undir samstjórn bræðra eða frænda.
- Um 885 Rögnvaldur Eysteinsson Mærajarl, var Orkneyjajarl í einn dag, dó um 890
- um 885–um 890 Sigurður Eysteinsson (Sigurður hinn ríki, þ.e. voldugi), bróðir Rögnvalds
- um 890–um 891 Guthormur Sigurðarson
- um 891–um 892 Hallaður Rögnvaldsson
- um 893–um 946 Torf-Einar Rögnvaldsson
- um 946–954 Arnkell Torf-Einarsson, (féll 954 í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
- um 946–954 Erlendur Torf-Einarsson, (féll 954 í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
- Eftir fall Eiríks blóðaxar 954, var Gunnhildur drottning nokkur ár í Orkneyjum, ásamt sonum sínum, en Þorfinnur hausakljúfur mun hafa verið jarl að nafninu til.
- um 954–um 976 Þorfinnur Torf-Einarsson eða Þorfinnur hausakljúfur
- um 976–um 977 Arnfinnur Þorfinnsson, e.t.v. með Hávarði, Ljóti og Hlöðvi
- um 977–um 978 Hávarður Þorfinnsson hinn ársæli, e.t.v. með Ljóti og Hlöðvi
- um 978–um 980 Ljótur Þorfinnsson, e.t.v. með Hlöðvi
- um 980–um 991 Hlöðvir Þorfinnsson
- 991 – 1014 Sigurður Hlödvisson (Sigurður digri)
- 1014–1030 Brúsi Sigurðarson, með Einari, Sumarliða og Þorfinni
- 1014–1020 Einar Sigurðarson (Einar rangmunnur), með Brúsa og Sumarliða
- 1014–1015 Sumarliði Sigurðarson, með Brúsa og Einari
- 1020–1064 Þorfinnur Sigurðarson (Þorfinnur hinn ríki), með Brúsa og Rögnvaldi
- 1037–1045 – Rögnvaldur Brúsason, jarl með Þorfinni
- 1064–1098 Páll Þorfinnsson og Erlendur Þorfinnsson
- 1098–1103 Sigurður Jórsalafari (Sigurður Magnússon), síðar konungur Noregs
- 1103–1123 Hákon Pálsson, sonur Páls Þorfinssonar, jarl með Magnúsi
- 1108–1117 – Magnús Erlendsson (Magnús Eyjajarl eða Magnús helgi), jarl með Hákoni
- 1122–1137 Páll Hákonarson hinn ómálgi, með Haraldi
- 1122–1127 – Haraldur Hákonarson hinn sléttmáli, með Páli
- 1134–1206 Haraldur Maddaðarson, með Rögnvaldi, Erlendi og Haraldi Eiríkssyni
- 1136–1158 – Rögnvaldur Kali Kolsson eða Rögnvaldur hinn helgi, jarl með Haraldi Maddaðarsyni og Erlendi
- 1151–1154 – Erlendur Haraldsson, sonur Haralds Hákonarsonar, jarl með Haraldi Maddaðarsyni, í fjarveru Rögnvalds Kala
- 1191–1194 – Haraldur Eiríksson, jarl á Katanesi með Haraldi Maddaðarsyni, dóttursonur Rögnvalds Kala,
- 1206–1231 Jón Haraldsson, með Davíð
- 1206–1214 – Davíð Haraldsson, með Jóni bróður sínum
Skoskir jarlar undir norsku krúnunni
Árið 1231 dó karlleggurinn af norsku jarlaættinni út. Árið eftir fórst skip með öllum helstu höfðingjum eyjanna, sem voru á leið frá Noregi. Hákon gamli Noregskonungur brá þá á það ráð (1236) að skipa sem jarl mann af skoskri höfðingjaætt (Angus-jarlar), sem átti ættir að rekja til Orkneyjajarla, og fóru afkomendur hans með völd í Orkneyjum a.m.k. til 1321. Þá voru tengslin við Noreg farin að trosna, og fór svo að Orkneyjar komust undir yfirráð Skotakonungs.
Angus-jarlar
Skoskir jarlar
Strathearn- og Sinclair-jarlar
- 1331–1350 Maol Íosa eða Malise 5. af Strathearn, (Strathearn 1330–1334; Katanes 1331–1334)
- 1353–1357 Erengisle Suneson, tengdasonur Maol Iosa, sænskur að ætt, (aðeins Orkneyjar)
- 1375–1379 Alexander de l'Ard, dóttursonur Maol Íosa, (Katanes 1350–1375)
- 1379–1401 Henry Sinclair 1. Orkneyjajarl, dóttursonur Maol Íosa, (Orkneyjar og Hjaltland)
- 1401–1420 Henry Sinclair 2. Orkneyjajarl, (Orkneyjar og Hjaltland)
- 1423–1434 David Menzies, settur yfir eyjarnar af Noregskonungi
- 1434–1471 William Sinclair, (Orkneyjar og Hjaltland; Katanes 1455–1476)
Orkneyjajarlar á síðari öldum
Hertogi af Orkneyjum (1567)
Stewart-jarlar, önnur endurreisn jarlsdæmisins (1581)
Orkneyjajarlar, endurreistir í þriðja sinn (1696)
Líklegur arftaki, Oliver St John, greifi af Kirkjuvogi (f. 1969)
Tengt efni
Heimildir