Gulbjörk (fræðiheiti: Betula alleghaniensis)[1] er stór og mikilvæg timburtegund af birkiætt, ættuð frá norðaustur Norður Ameríka. Nafnið gulbjörk vísar til litar barkarins.[2] Nafnið Betula lutea var mikið notað fyrir þessa tegund en hefur verið lýst ógilt.
Betula alleghaniensis er héraðstré Quebec, þar sem hún er kölluð merisier, nafn sem í Frakklandi er notað yfir fuglakirsuber.
Lýsing
Börkur gulbjarkar
Hún er meðalstór, yfirleitt einstofna tré, um 18 - 24 m há (einstaka sinnum að 30m)[1][3] með stofn sem verður um 60 til 90 sm í þvermál.[1][4] Gulbjörk er tiltölulega langlíf tegund sem verður 150 ára gömul og getur orðið að 300 ára gömul í gamalgrónum skógum.[5]
Hún fjölgar sér aðallega með fræi. Fullvaxin tré byrja vanalega að mynda fræ 40 ára gömul en geta byrjað jafnvel 20 ára.[5] Mest fræmyndun er á um 70 ára gömlum trjám. Fræár eru á um 1 til 4 ára fresti. Fræin spíra best á mosagrónum lurkum, fúnandi timbri eða sprungum í steinum þar sem þau geta ekki spírað í gegn um lauflagið.[5] Smáplöntur þroskast ekki í fullum skugga svo þær þurfa eitthvað rask til þess að spíra og vaxa.
Börkurinn á fullvöxnum trjám er skínandi gulbrúnn og flagnar í næfrar.[1][6] Börkurinn er yfirleitt með svarta bletti og dökkar láréttar loftaugarákir.[3] Eftir að tréð nær yfir 30 sm þvermál hættir börkurinn að flagna í næfra á þeim hluta og verður "skeljaður".[7] Það er til sjaldgæft form af tegundinni; (f. fallax) sem vex á suðurhluta útbreiðslusvæðisins.[1] Formið fallax er með dekkri grábrúnan börk sem flagnar minna en á aðalgerðinni.[8]
Árssprotarnir ilma lítillega af methyl salicylate, Þó ekki eins mikið og hin skylda Betula lenta, en þær eru einu tegundirnar í Norður-Ameríku sem ilma af því.[1][6] Hinsvegar er styrkur lyktarinnar ekki öruggt greiningareinkenni nema með öðrum einkennum.[1]
Blöðin eru stakstæð, egglaga með oddi eða totu í endann eða oft með vægt hjartalaga grunni. Þau eru 5 til 12 sm löng og vanalega helmingur þess að breidd[4] með fínlegri tenningu (tvítennt) á jaðri. Þau eru dökkgræn að ofan og ljósari að neðan, æðarnar að neðan eru hærðar.[4][8] Á haustin verða blöðin skærgul.[7][9] Blöðin eru á stuttum legg, 0,64 til 1,27 sm löngum.
Karlreklarnir eru 5,1 – 10,2 sm langir, purpuragulir, hangandi, 3-6 saman á fyrra árs vexti. Kvenreklarnir eru uppréttir og 1,5 til 3 sm langir og egglaga, þeir koma fram úr stuttum dvergsprotum með blöðunum.[8][10]
B. alleghaniensis kýs helst svala og er oftast á hlíðum mót norðri, mýrum, árbökkum og frjósömum skógum.[3][12] Hún þrífst ekki vel á þurrum svæðum eða svæðum með heitum sumrum. Sýrustig (pH) jarðvegs er frá 4-8.[9]
Búsvæði og vistfræði
Gulbjörk er oft með skógarþöll á svæði sínu vegna svipaðra krafne með búsvæði. Hún vex frá 0 – 500 m yfir sjávarmáli en getur farið upp í 1000 m.[5] Hún er mest í millisvæðinu á milli láglendis-laufskóga og hálendis greni og þallarskóga. Vegna þunns barkar og vangetu til að vaxa af rót, drepst hún auðveldlega af villieldi.[8]
Blendingar
Hún myndar blendinginn Betula × purpusii með Betula pumila, í lerkimýrum. Þessir blendingar eru nokkuð algengir[3] og runnkenndir að vexti og geta lyktað af methyl salicylate eða verið með ryðhærða árssprota.[1] Blaðlögunin er milli gerða foreldranna.[3]
Hún getureinnig blandast Betula papyrifera á norðlægari svæðum þar sem svæði þeirra liggja saman. Hún er sjaldan tilkynnt en er líklega algengari en áður var talið.[3] Að flestu leiti er blendingurinn millistig foreldranna.
Nytjar
Gulbjörk er talin mikilvægasta björkin til timburs og er mikilvægt harðviðartré; sem slíkt, er viður Betula alleghaniensis mikið notaður á gólf, húsgögn, viðarspæni, skápa, byssuskefti og tannstöngla.[5][8][12] Mestallur viður seldur í Norður-Ameríku er af þessari tegund. Viðurinn er tiltölulega sterkur, með þéttum árhringjum, og þungur. Viðurinn er frá því að vera rauðbrúnn til rjómahvítur og getur fengið mikinn gljáa.[5]
Tilvísanir
↑ 1,01,11,21,31,41,51,61,7Peterson, George A. Petrides ; illustrations by George A. Petrides, Roger Tory (1986). A field guide to trees and shrubs : northeastern and north-central United States and southeastern and south-central Canada (2nd. útgáfa). Boston: Houghton Mifflin. ISBN0-395-13651-2.
