Shi'a
Classification	addini monotheistic religion (en) Addinan Ibrahimiyya Musulunci Shi'a
Sunan asali	الشِّيعَة
Branches	Ƴan Sha Biyu Zaidism (en) Isma'ilism (en) Ghulat (en)

Shi'a (larabci شيعة Ko Shi'ah, Bangare, daga Shi'atu Ali ma'ana bangaren Sayyadina Aliyu) bangare ne a addinin Musulunci wanɗanda mabiyansa suka yi amanna da cewa shi ne Halifa na farko bayan manzon Allah (s.a.w) wanda hakan ya sha babban da fahimtar Sunnah ko mabiya aƙidar sunnah "Sunni Islam" waɗanda suka yi imani da cewa ba Ali ne Halifa na farko ba. Suka ce Halifa na farko shi ne Abubakar. Hujjar mabiya aƙidar Sunnah kuwa ita ce da yake Manzon Allah (s.a.w) bai nuna wani ba wanda za'a bi bayansa sai suka yanke hukuncin yin Shura (wato kuri'a tsakanin al'umma) bayan Wafatin, wato rasuwar Annabi (s.a.w) kuma suka zaɓi Sayyadina Abubakar a matsayin Jagoran daular musulunci kuma jagoran Musulmai. Shi’a na ganin akasin hakan, inda suke cewa Manzon Allah (saw) ya ɗaga hannun Sayyidi Ali a Ranar Ghadeer kuma ya ce duk wanda yake masoyinsa ko majiɓincin lamarinsa to shi ma Ali ya kasance majiɓincin lamarinsa.^[1]

Shi'a ita ce ɓangare na biyu a ɓangarorin Musulunci wanda yafi yawan mabiya musamman a yankuna gabas ta tsakiya, bayan ɓangaren Sunna. A ƙididdigar da aka yi a shekarar dubu biyu da tara 2009 mabiya aƙidar shi'a nada kaso 10-13% na al'umar musulman duniya. Shi'a ƴan sha biyu ko (Ithna ashariyya) su ne suka fi yawa daga cikin ƴan shi'a inda suke da kaso 85% na mabiya mazhabin shi'a a kididdigar shekarar dubu biyu da goma sha biyu 2012.

Duk da haka akwai rabe-rabe masu yawa a shi'a, amma an fi sanin guda uku wato 'Yan sha biyu, Ismailyya da kuma Zaidiyya, amma ƴan sha biyu su ne mafiya yawa daga cikin ɓangarorin shi'a.

Kalmar Shia (Larabci: شيعة‎ shīʻah /ˈʃiːʕa/) ma'ana mabiya ko ɓangare. Amma kalmaar shi'a anan tana nufin shīʻatu ʻAlī (شيعة علي /ˈʃiːʕatu ˈʕaliː/), ma'ana mabiya Sayyadina Aliyu ko yan ɓangaren Ali da Hausa ana iya ƙiransu a jam'i da Ƴan shi'a ko shi'awa, aƙidar kuma akan ce mata shi'anci.

Marawaita tarihi sun tabbatar da cewa kalmar Shi’anci da ‘yan Shi’a, ma’ana mabiya Ali binu Abi Talib, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi, da masu kaunarsa, Annabi Muhammad (SAW) ne ya fara ambato shi. Malaman hadisi na Sunna sun ruwaito daga Jabir bin Abdullah Al-Ansari cewa^[2]: “Mun kasance tare da Manzon Allah tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa, sai Ali, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi ya zo sai Manzon Allah, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi ya ce: ‘Na rantse da Wanda raina ke hannunSa.” Wannan mutum da mabiyansa su ne masu cin nasara a Ranar Kiyama,,. Sai maganar Ubangiji ta sauka: ﴾إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴿^[3] "Lalle ne wadanda suka yi imani kuma suka aikata ayyukan qwarai, wadannan su ne mafifitan halitta."

Ya zo a cikin ruwayoyi da dama cewa abin da ake nufi da fadinSa Madaukaki: ﴾أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴿ "Wadannan su ne mafificin halitta" shi ne Imam Ali, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi, da 'yan Shi'arsa.

A wata ruwayar kuma Ibn Hajar ya ruwaito, Manzon Allah (tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa) ya ce:: “Ya Ali kai da sahabbanka kana Aljanna, kuma kai da ‘yan Shi’arka kana Aljanna”.^[4]

Don haka wanda ya assasa Shi'anci kuma farkon wanda ya shuka iri a fagen Musulunci shi ne Annabin Shari'ar Musulunci. Sheikh Hussein Kashif Al-Ghitaa ya ce bayan ya yi bitar hadisan Manzon Allah (Sallallahu Alaihi Wasallam) da suke yabon Ali, da Shi’arsa: “A takaice, Ba na ganin bai dace a yi inkarin cewa wadannan hadisai da makamantansu sun zo ne domin su bayyana wata kungiya ta musamman ta musulmi, kuma suna da alaka ta musamman da Ali, wadda ta bambanta su da sauran musulmi.”.^[5]

Ya kamata a lura da cewa musulmi a lokacin ba su kasu kashi biyu ba, wato ‘yan Shi’a da Sunna, sai dai hakan ya faru ne bayan wafatin Manzon Allah, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa, da taron juyin mulkin da aka yi a Saqifa. Bani Sa'ida da zabin Abubakar a matsayin magajin Manzon Allah, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa, a kan musulmi. Al’amarin ya fuskanci adawar Ali binu Abi Talib, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi, da dukkan Bani Hashim, da Salman Al-Farisiy, da Abu Zarr Al-Ghafari, da Al-Miqdad bin Al-Aswad, da Ammar bin Yasser, da Ibn Al-Tayhan. Othman bin Hanif, da sauran sahabbai da mabiyan Ali, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi. Daga nan ne bishiya Shi'anci ta fara girma. Domin sun yi imani da wajabcin yin biyayya ga umarnin Manzo, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa, a wannan fage, kuma ba wanda ke da hakkin fadin ra'ayinsa sabanin nassin annabta, kuma daga haka lokacin da ban-bancin Shi'a da Sunna ya fara bayyana.

Imamanci shi ne ginshiki na asasi da ke bambanta ‘yan Shi’a da sauran kungiyoyin musulmi, kamar yadda ‘yan Shi’a ke ganin cewa Manzon Allah tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi da alayensa ya nada Imam Ali (a.s) a matsayin limamin musulmi. Manzon Allah tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi ya isar da lamarin don dora Imam Ali, tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi ga dukkan musulmi, bayan shi kuma imamanci zai tafi wajen ‘zuriya Fatima ma'asumai, Kuma su ne:

1.Imam Aliyu Ibn Abi ɗalib, Amirul Muminin. (a.s)

2. Imam Alhasan ɗan Ali Al-Mujtaba. (a.s)

3.Imam Alhusain ɗan Ali, shugaban shahidai. (a.s)

4.Imam as-Sajjad Zayn al-Abidin. (a.s)

5.Imam Muhammad bin Ali al-Baqir. (a.s)

6.Imam Jafar ibn Muhammad as-Sadiq. (a.s)

7.Imam Musa ibn Jafar al-Qazim. (a.s)

8.Imam Ali ibn Musa ar-Ridha. (a.s)

9.Imam Muhammad bin Ali al-Jawad. (a.s)

10.Imam Ali bin Muhammad al-Hadi. (a.s)

11.Imam Hassan bin Ali al-Askari. (a.s)

12.Imam Mahdi al-Hujjah ibn Alhasan. (a.s)

A bisa ayar tsanani ‘yan Shi’a sun yi imani da cewa matsayin imamancin da Ibrahim da Ludu da Ishaku da Ya’kubu da Annabi mafi daukaka ya samu fiye da matsayin Annabci. Domin kuwa Ibrahim ya samu wannan matsayi ne a karshen rayuwarsa, kuma a baya ya samu matsayin annabta da soyayya, amma ya samu matsayin imamanci ne bayan ya ci jarrabawa da jarrabawa masu tsanani da Allah Ya yi masa, kamar su. umarnin a yanka dansa Isma'il.

Matsayi da muhimmancin Imamanci ya zo a cikin hadisai masu daraja, an ruwaito daga Manzon Allah (SAW) yana cewa: “Duk wanda ya mutu bai san limamin zamaninsa ba, to ya mutu mutuwar jahiliyya”.^[6] Da kuma hadisai makamantansu wadanda suke dauke da abubuwan da suka kunsa.^[7] Don haka imamanci daya ne daga cikin shika-shikan addinin musulunci, wanda idan babu shi mutum yana rayuwa cikin jahilci.

Haka nan muna iya kammalawa daga wannan hadisi cewa rashin sanin Imam da kasancewarsa yana haifar da mutuwa kwatankwacin mutuwar jahiliyya, kuma ba za a iya fassara hadisin ta wata fuska ba saboda ma’anarsa bayyananne.

Daga cikin abubuwan da ‘yan Shi’a suka yi imani da shi, shi ne cewa Imam yana da duk abin da Manzo yake da shi in ban da wahayin annabta, da kuma cewa Imam yana gudanar da al’amuran saqo da gatari guda uku:^[8]

• Tunani al'adu: Wannan aiki da aka damka ma Ahlul-baiti, amincin Allah ya tabbata a gare su, ana iya fitar da shi daga hadisin al-Thaqalayn wanda ya yi ittifaqi a kan manyan madogaran kungiyoyin biyu. Ya fayyace hanyar tsira daga bata, sannan ya bayyana siffofinsa ta hanyar riko da ma'auni guda biyu na Alkur'ani mai girma da tsarkakakkiyar iyali, wanda ke wakiltar adalci na biyu a cikin ma'auni. Bukatar ma'auni guda biyu a matsayin ma'ana ta al'adu yana bayyana ne idan muka yi la'akari da rashin damar da Manzon Allah Sallallahu Alaihi Wasallama ya samu na amsa dukkan tambayoyi da bayanin hukunce-hukunce a daya bangaren, da bullowar wasu sabbin batutuwa a daya bangaren, wadanda suke da alaka da hakan. ya sa ya zama dole a ci gaba da bin tafarkin gaskiya da rikon amana.

Ko shakka babu Imami amintacce ne mai matsakanci wanda yake isarwa al'umma ilimin addini daga manzon Allah da kuma kare shi daga gurbatawa. Baya ga bayanin tanade-tanaden sabbin mas’alolin da Manzo bai samu damar yin bayani ba, sai dai ya ajiye su a wurin limamai domin su fayyace su a lokacin da ya dace.

• Jagorancin zamantakewa da siyasa: Aiki na biyu da ya hau kan Imam bayan Annabi, shi ne kiyaye tsarin zamantakewar al'ummar musulmi, da tabbatar da adalci, da aiwatar da hukunce-hukuncen Musulunci masu ma'ana a zamantakewa, kamar tabbatar da azaba da sauransu.
• Wilaya: Wani abin da ‘yan Shi’a suka yi imani da shi shi ne cewa limamai saboda kusancin da’a ga Allah, Allah ya yi musu alqawarin samun al-Wilaya al-Takuiniya, kuma wajibi ne dukkan muminai su yi musu xa’a kuma su bi umurninsu.

‘Yan Shi’a shi ne cewa Imam shi ne cikakken mutum kuma shi ne magada Allah a bayan kasa, kuma daga nan ne za mu ga wasu ruwayoyi da suke nuni da cewa imamanci shi ne manufar halitta da falsafar ta, har Imam ya kasance yana cewa: "Idan Duniya ta zauna ba tare da Imami ba, da ta zama fanko".^[9]

Iyakokin biyayya ga Imam suna da fadi da yawa, kamar iyakokin biyayya ga Annabi, tare da bambanci na asali a tsakaninsu, wanda shi ne ikon Annabi na samun wahayin sako da annabci. Domin suna daga cikin sifofin Annabi kuma annabci hatimi a tare da shi, sanin cewa wannan bai saba wa akidar da mala'iku suke magana da Imam ba, kuma yana samun wahayi.^[10]

Waqoqin ‘yan Shi’a na farko sun kasance da bakin ciki da kuka a kan limamansu waxanda Banu Umayya suka zubar da jininsu, kamar yadda mawaqi Suleiman bin Fatta ya faxi dangane da Imam Alhusain (a.s):

Kuma ba wai makokinsa kawai suke yi ba, domin da yawa daga cikinsu sun kara da kukan neman daukar fansa ga jininsa da na ’yan uwansa da suka kare shi, Wanda ya fi dacewa a misalta haka shi ne Awf bn Abdullah bn Al-Ahmar Al-Azdi, wanda ya rubuta wata doguwar waka a kan Husaini inda ya yi kuka a cikinsa, ya kuma bukaci ‘yan Shi’a su nemi jininsa.

Haka nan kuma an bambanta waqoqinsu ta hanyar bayyanar da ikhlasi da rikon amana ga aqidarsu ta Shi’a da qaunar iyalan gidan Manzon Allah, duk da abin da aka fallasa su da shi, daga cikin wadannan akwai fadin Al-Sahib bin Abbad wanda ya kasance minista a Daular Buyid kuma babban marubuci kuma malami a zamaninsa:

Mutane da yawa sun ce ni Rafidi ne saboda soyayyar ku; amma dogayen ihun da suka yi bai hana ni son ka ba.

Haka nan, waqoqin da aka rubuta game da iyalan gidan Manzon Allah, tsira da amincin Allah su tabbata a gare su, suna nan dawwama, daga cikin wannan akwai fadin Al-Sharif ar-Radi, wanda ya hada fitaccen littafin nan Nahj Al-Balagha kuma daya daga cikin manyan malamai da mawaka:^[11]

Yabo bai dace ba sai Annabi da mutanen Ahlul Baiti, Wasu kalmomi ba za a iya kauce musu ba, Waɗanda nake alfahari da su sun cancanci yabona, Waɗanda na fi alfahari da su, su ne waɗanda suka fi cancanta a yaba mini, Mai ladabi ne kaɗai ke iya godiya da tagomashi, Ina ganin waƙar game da su ta kasance na har abada, kamar dai phoenix yana ɗauke da waɗannan waƙoƙin.

phoenix tsuntsu ne daga tatsuniyoyi na Larabawa sun ce yana rayuwa na tsawon lokaci kuma yana bambanta da kyau da ƙarfinsa a nan, Al-Sharif Al-Radi ya bayyana cewa wakokin da aka rubuta game da iyalan gidan Manzon Allah suna kama da su phoenix.

Mawakan ‘yan Shi’a sun yi rubuce-rubuce kan soyayya ga iyalan gidan manzon Allah a cikin wakokinsu a duk yarukan da suke magana, da kuma daga dukkan kasashen da suke zaune da zama, daga cikin wadannan akwai abin da Asif Jah Sarkin Hyderabad na Indiya ya rubuta a cikin harshen Farisa:

Asif ya amfana da hadisin Annabi cewa ba za a sha ruwan Kausar ba sai da izini daga Ali

‘Yan Shi’a na da garuruwa masu alfarma da suka hada da wuraren ibadar limamansu, kuma sun yi ijma’i da sauran al’ummar Musulmi a garuruwa irin su Makka, Madina, Qudus, da wurarensu masu tsarki, kamar Ka’aba, Masallacin Annabi, Masallacin Aksa. Amma ana banbance su da wuraren da suke tsarkakewa, kamar wuraren ibada da wuraren limamansu da ma’asumai, da wasu masallatai masu muhimmanci, kamar:

• Madina (Al-Baqi): Haramin Imam Alhasan al-Mujtaba, Haramin Ali ibn Husayn, Haramin Imam Muhammad al-Baqir, da Haramin Imam Jafar al-Sadiq, an hana masu ziyara kusantarsu. wadannan saboda ya sabawa akidar Ahlus-Sunnah da sauran al’umma, wanda shi ne tushen doka da shugabanci na farko a masarautar Saudiyya.
• Karbala: Ana kiransa Karbala mai tsarki kuma yana dauke da kabarin Alhusain ɗan Ali, wanda aka fi sani da Ar-Rawdah Al-Husseiniyah, da kuma kabarin Al-Abbas bin Ali bin Abi Talib, wanda shi kansa haramin Abi Al-Fadl ne, Al-Abbas.
• Najaf: Ana ce da ita An-Najaf al-Ashraf, kuma a cikinta akwai haramin Imam Aliyu Ibn Abi ɗalib, farkon limamai, kuma a gefensa akwai Wadi As-Salam, kuma an yi imani da cewa Adam da Nuhu ne a gefensa, bisa ga wasu amintattun ziyara.
• Qom: Haramin Sayyida Fatima al-Masoumeh, da Masallacin Jamkaran.
• Mashhad: Ya kunshi haramin Imam Ali ibn Musa ar-Ridha
• Al-Qazimiya: Ya kunshi haramin Imam Musa ibn Jaafar, wanda ake yi wa lakabi da al-Qazim, da kuma haramin Imam Muhammad al-Jawad.
• Samarra: Yana dauke da haramin limamai biyu da ake kira Askari, wato Imam Ali al-Hadi da dansa Imam Hassan al-Askari.
• Damascus: ‘Yan Shi’a gaba daya sun yi imani da hubbaren Sayyida Zainab ‘yar’uwar Imam Alhusain ‘yar Aliyu Ibn Abi ɗalib, kuma ‘yarsa ce daga Sayyida Fatima ‘yar Annabi Muhammad, inda dakinta yake a Damascus, unguwar Sayyida.

‘Yan Shi’a sun ba da gudummawa sosai ga ci gaban dan’adam da duniyar Musulunci, saboda dimbin gudunmawarsu ta bayyana a fagage da dama a tarihi da kuma a wannan zamani,^[12] da suka hada da falsafa,^[13][14] ilimin kalam,^[14] dabaru,^[15] adabi,^[16][17][18] wakoki da larabci,^{[19][20][21][22][23][24]} likitanci,^[25][26] injiniyanci,^[27][28] fasaha,^[29] nahawu,^[30] ilmin taurari,^[31] lissafi,^[32] labarin kasa,^[33][34] tarihi,^[35] da siyasa.^[36] Bugu da ƙari, ƙirƙira ilimin sunadarai, da kuma sanya ɗigo a kan haruffan Alqur'ani mai girma.