Nova Caledonia

Nouvelle-Calédonie (fr)
Bandeira
Himno	Soyons unis, devenons frères (pt)
Epónimo	Escocia
Localización
21°15′S 165°18′L / -21.25, 165.3
Estado	Francia
Capital	Nouméa
Contén a división administrativa	Atol Ouvéa Bouloupari Bourail ../... 33+
Poboación
Poboación	278.500 (2017) (14,99 hab./km²)
Lingua oficial	lingua francesa
Xeografía
Parte de	departamentos e territorios de ultramar de Francia
Superficie	18.576 km²
Bañado por	Océano Pacífico
Comparte fronteira con	Australia
Creación	1853
Organización política
• Xefe do goberno	Philippe Germain (pt)
Membro de	Organización Meteorolóxica Mundial (1949–) UNESCO (2017–)
PIB nominal	10.071.349.707 $ (2021)
Moeda	Franco CFP
Identificador descritivo
Código postal	988*
Fuso horario	UTC+11 (pt)
Dominio de primeiro nivel	.nc
Prefixo telefónico	+687
Teléfono de emerxencia	112
Código de país	NC
ISO 3166-2	FR-NC
Código de departamento INSEE	988
Sitio web	gouv.nc

Nova Caledonia^[1] (/ˌkælɪˈdoʊniə/; en francés: Nouvelle-Calédonie) ^{[nb 1]} é unha colectividade sui generis da Francia de ultramar no suroeste do océano Pacífico, ao sur de Vanuatu, a uns 1210 km ao leste de Australia,^[3] e 17 000 km da Francia metropolitana, forma parte da República Francesa, e xa que logo da Unión Europea (UE). O arquipélago, que forma parte da subrexión Melanesia, inclúe a Grande Terre, as Illas da Lealdade, as Illas Chesterfield, o arquipélago Belep, a Illa dos Piñeiros e algúns illotes remotos. As illas Chesterfield están no Mar de Coral. Os franceses, especialmente os locais, chaman a Grande Terre "Le Caillou" ("o seixo").^[4]

Nova Caledonia ten unha superficie terrestre de 18 576 km² dividida en tres provincias. As provincias Norte e Sur atópanse na illa principal de Nova Caledonia, mentres que a Provincia das Illas Lealdade é unha serie de tres illas ao leste da costa da illa principal. A poboación de Nova Caledonia é de 271 407 habitantes (censo de outubro de 2019)^[5] é de orixe diversa e varía segundo a xeografía; na Norte e nas Provincia das Illas Lealdade, predominan os indíxenas do canacas, mentres que a rica Provincia do Sur contén poboacións significativas de orixe europea (Caldoches e Franceses metropolitanos), canacaks e polinesios (principalmente Wallisianos), así como grupos máis pequenos do Sueste asiático, Pied-Noir e Norteafricanos. A capital de Nova Caledonia é Nouméa.^[3]

A palabra "Caledonia" deriva do nome en latín que designaba á rexión que actualmente corresponde a Escocia, no Reino Unido. O neoloxismo "Kanaky" é preferido polos nacionalistas melanesios, procede de "Kanaka", un vocábulo polinesio que significa 'humano', usado polos polinesios para referirse a eles mesmos. A palabra foi logo usada polos franceses para denominar a todos os nativos das illas do sur do océano Pacífico, incluíndo aos melanesios (distintos dos polinesios) de Nova Caledonia. A palabra derivou en "Canaque" en francés, e volveuse un termo despectivo. Entre 1960 e 1970, cando os nativos melanesios comezaron a organizarse en partidos políticos e a solicitar a súa independencia, esta palabra despectiva foi usada como símbolo da emancipación política e de orgullo.

O océano Pacífico occidental foi poboado hai 50 000 anos. Despois os austronesios chegaron á zona. Os diversos grupos de persoas que se asentaron nos arquipélagos melanesios son coñecidos como "lapita". Estes chegaron a Nova Caledonia e as Illas da Lealdade ao redor do 1500 adC. Os lapita foron destros navegantes e agricultores e influenciaron gran parte desta zona do Pacífico.

A partir do século XI, os polinesios chegaron ás illas e mesturáronse coa poboación local. Os europeos divisaron as illas a fins do século XVIII. O explorador inglés James Cook divisou Grande Terre en 1774 e chamouna "New Caledonia", en honra ás Terras Altas de Escocia ás cales os romanos chamaban "Caledonia". Baleeiros británicos e estadounidenses interesáronse en Nova Caledonia e as tensións por ela incrementáronse. Os europeos usaban alcol e tabaco entre outras cousas, para intercambialas por materia prima.

O contacto cos europeos trouxo enfermidades como a disentería, a gripe, a sífilis e a lepra. Moitos nativos morreron por mor destas enfermidades. As tensións volvéronse hostilidades e en 1849 a tripulación do Cutter foi asasinada e comida polo clan Pouma.

Xurdiu tamén o comercio dos nativos das illas, xunto cos de Vanuatu, Papúa Nova Guinea e as Illas Salomón, para ser utilizados como escravos nas plantacións de azucre en Fidxi e Queensland (Australia). O comercio durou ata principios do século XX.

Os misioneiros católicos e protestantes chegaron durante o século XIX. Estes tiveron un profundo impacto na cultura indíxena. Insistiron en que os nativos debesen usar roupas e introduciron o crícket e o té, tamén erradicaron moitos dos costumes e tradicións locais.

Colonizada por Francia durante a primeira metade do século XIX, a illa foi convertida en posesión francesa en 1853. Serviu como colonia penal por catro décadas logo de 1864.

Desde 1986 Nova Caledonia aparece nas lista de territorios non auto-gobernados das Nacións Unidas. Nesta lista atópanse lugares como a Samoa Americana, as Illas Malvinas e Tokelau entre outros. Axitacións demandando a independencia por parte da Fronte Socialista de Liberación Nacional Canaco (Front de Libération National Kanak Socialiste - FLNKS) comezaron en 1985. O FLNKS (liderado por Jean Marie Tjibaou, que foi asasinado en 1989) demandaba a creación de do "Estado Independente de Kanaky". Os problemas culminaron en 1988 coa sanguenta toma de reféns en Ouvéa. Isto levou ao outorgamento de maior autonomía cos Acordos de Matgnon de 1988 e o de Numea en 1998.

Xunto con outros territorios da Polinesia Francesa e Wallis e Futuna, Nova Caledonia é parte da República Francesa.

O seu status oficial é o de "Colectividade Sui generis" (Collectivité Sui generis), é status único dentro da República. Nova Caledonia foi unha colonia ata 1946, despois un territorio de ultramar de 1946 a 1999. A capital é Numea, en Grande Terre. A moeda de curso legal é o franco CFP, utilizado tamén na Polinesia Francesa e en Wallis e Futuna.

O status único de Nova Caledonia sitúase entre o dun país independente e un departamento de ultramar francés. Por unha banda, un Congreso Territorial (Congrés du Terrotoire) e un goberno territorial foron establecidos. Puntos clave como os impostos, lei laboral, saúde e comercio exterior están en mans do Congreso Territorial; e aínda máis facultades seranlle outorgadas a este.

Eventualmente, a República Francesa encargarase só dos asuntos exteriores, xustiza, defensa, orde pública e tesourería. Unha nova cidadanía foi introducida: só cidadáns de Nova Caledonia teñen o dereito a votar nas eleccións locais. Esta medida foi criticada porque converte aos cidadáns franceses vivindo en Nova Caledonia en cidadáns de segunda clase, xa que estes non posúen a cidadanía de Nova Caledonia por ser de recente chegada ás illas. Élle permitida a cooperación internacional con outras nacións do Pacífico e o Congreso Territorial pode pasar estatutos que son derogativos á lei francesa en determinados asuntos.

Por outra banda, Nova Caledonia continua sendo parte integral da República Francesa. Os habitantes de Nova Caledonia son cidadáns franceses e portan pasaportes franceses. Teñen parte nas eleccións lexislativas e presidenciais. Esta envía dous representantes á Asemblea Nacional Francesa e un senador ao Senado galo. O Alto Comisionado da República encárgase de representar ao poder central en Nova Caledonia e é a cabeza dos servizos civís e ten un escano no goberno local.

Nos Acordos de Numea estableceuse que o Congreso Territorial terá o dereito a facer un referendo sobre a independencia, que se celebrou o 4 de novembro de 2018.

O actual presidente do goberno elixido polo Congreso Territorial é Marie-Nöelle Thémereau, do partido anti-independencia Avenir Ensemble ("Futuro Xuntos"). Este partido está formado basicamente por caucásicos e polinesios de Nova Caledonia que se opón á independencia. Avenir Ensemble oponse á visión racial da sociedade local, a cal enfronta aos habitantes melanesios nativos das illas cos europeos, e favorece a existencia dunha Nova Caledonia multicultural, que reflicta mellor a existencia de grandes poboacións de polinesios, indonesios, chineses e outros inmigrantes.

A organización institucional é o resultado da lei orgánica e ordinaria aprobadas polo Parlamento o 16 de febreiro de 1999.

O arquipélago divídese en tres provincias, cada unha delas con certa autonomía:

• Provincia do Sur (provincia Sur). Capital provincial: Nouméa. Superficie: 9.407 km². Poboación: 203.142 habitantes (2019).
• Provincia do Norte (provincia do Norte). Capital provincial: Koné. Superficie: 7.348 km². Poboación: 49.912 habitantes (2019).
• Provincia das Illas da Lealdade (province des îles Loyauté). Capital provincial: Lifou. Superficie: 1.981 km². Poboación: 18.353 habitantes (2019).

Nova Caledonia divídese ademais en 33 comunas (concellos).^[6] Unha comuna, Poya, está dividida entre dúas provincias. A metade norte de Poya, co asentamento principal e a maior parte da poboación, forma parte da Provincia Norte, mentres que a metade sur da comuna, con só 210 habitantes en 2019, forma parte da Provincia Sur. Os concellos, con poboacións de 2019 entre parénteses, e os centros administrativos, son os seguintes:

Nº no mapa	Comuna	Capital	Superficie (km²)	Poboación (2019)	Mapa individual
1	Thio	Thio	997.6	2,524
2	Yaté	Yaté	1,338.4	1,667
3	Illa dos Piñeiros	Vao	152.3	2,037
4	Le Mont-Dore	Mont-Dore	643.0	27,620
5	Nouméa	Nouméa	45.7	94,285
6	Dumbéa	Dumbéa	254.6	35,873
7	Païta	Païta	699.7	24,563
8	Boulouparis	Boulouparis	865.6	3,315
9	La Foa	La Foa	464.0	3,552
10	Sarraméa	Sarraméa	106.4	572
11	Farino	Farino	48.0	712
12	Moindou	Moindou	321.9	681
13	Bourail	Bourail	797.6	5,531
14	Poya	Poya	845.8	2,802
15	Pouembout	Pouembout	674.3	2,752
16	Koné	Koné	373.6	8,144
17	Voh	Voh	804.9	2,856
18	Kaala-Gomen	Kaala-Gomen	718.2	1,803
19	Koumac	Koumac	550.0	3,981
20	Poum	Poum	469.4	1,435
21	Belep	Waala	69.5	867
22	Ouégoa	Ouégoa	656.8	2,118
23	Pouébo	Pouébo	202.8	2,144
24	Hienghène	Hienghène	1,068.8	2,454
25	Touho	Touho	283.0	2,380
26	Poindimié	Poindimié	673.1	5,006
27	Ponérihouen	Ponérihouen	707.3	2,420
28	Houaïlou	Houaïlou	940.6	3,955
29	Kouaoua	Kouaoua	383.0	1,304
30	Canala	Canala	438.7	3,701
31	Ouvéa	Fayaoué	132.1	3,401
32	Lifou	Wé	1,207.1	9,195
33	Maré	Tadine	641.7	5,757

Nova Caledonia está localizada no suroeste do océano Pacífico a uns 1.200 km ao leste de Australia e 1.500 km ao nordés de Nova Zelandia. A illa nación de Vanuatu localízase ao nordés.

Nova Caledonia componse dunha illa principal, Grande Terre, e varias illas máis pequenas como o Arquipélago de Belep ao norte de Grande Terre, as illas da Lealdade ao leste de Grande Terre, a Illa dos Piñeiros ao sur e as Illas Chesterfield e Bellona ao oeste.

Grande Terre é por moito a illa máis grande, e a única con montañas. Ten unha área de 16,372 km² e unha forma alongada de noroeste a sueste, medindo 350 km de longo por 50–70 km de ancho. Unha cadea montañosa corre ao longo da illa e conta con cinco picos de máis de 1.500 m. O punto máis alto é o Monte Panie con 1,628 m.

Nova Caledonia forma parte de Zealandia, un fragmento do antigo supercontinente Gondwana. Especúlase que Nova Caledonia separouse de Australia hai uns 66 millóns de anos, e posteriormente derivou en dirección nordés, chegando á súa posición actual hai uns 50 millóns de anos.^[7]

A illa principal está dividida lonxitudalmente por unha cadea montañosa central cuxos picos máis altos son o Mont Panié (1.629 m.) no norte e o Mont Humboldt (1.618 m.) no sueste.^[8] A costa leste está cuberta por unha exuberante vexetación.^[8] A costa oeste, coas súas grandes sabanas e chairas aptas para o cultivo, é unha zona máis seca. Ao longo desta costa atópanse moitos macizos ricos en mineral.^[8]

O Río Diahot é o río máis longo de Nova Caledonia, que desemboca uns 100 km..^[9] Ten unha zona de captación de 620 km² (240 sq mi) e ábrese cara ao noroeste na Baie d'Harcourt, desembocando cara ao punto norte da illa ao longo da escarpa occidental do monte Panié.^[9][10] A maior parte da illa está cuberta por bosques húmidos de folla perenne, mentres que as sabanas dominan as cotas máis baixas. A lagoa de Nova Caledonia, cunha superficie total de 24 000 kilometros cadrados (9 300 sq mi) é unha das lagoas máis grandes do mundo. A lagoa e a Barreira de Coral de Nova Caledonia circundante foron nomeadas Patrimonio da Humanidade da UNESCO en 2008 pola súa excepcional beleza e a súa biodiversidade mariña.^[8][11]

Nova Caledonia localízase no Trópico de Capricornio, entre os 19º e 23º de latitude sur. O clima das illas é tropical, a choiva é estacional e é traída polos ventos que usualmente corre desde o leste. A media de precipitación anual é de 1,500 mm nas Illas da Lealdade, 2,000 mm nas partes baixas de Grande Terre e entre 2,000 mm e 4,000 mm nas zonas elevadas de Grande Terre.

1. ↑ Anteriormente coñecida oficialmente como "Territory of New Caledonia and Dependencies" (Territoire de la Nouvelle-Calédonie et dépendances), entón simplemente como o "Territorio de Nova Caledonia" (Territoire de la Nouvelle-Calédonie), o nome oficial francés é agora só Nouvelle-Calédonie ((Lei Orgánica do 19 de marzo de 1999, artigo 222 IV^[2]). Os tribunais franceses seguen a usar a miúdo a denominación Territoire de la Nouvelle-Calédonie.

Referencias

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Nova Caledonia

• Gobrno de Nova Caledonia (en francés)
• New Caledonia : picture post card beautiful – Official Government of France website (en inglés)
• Tourism New Caledonia Arquivado 13 de setembro de 2016 en Wayback Machine.
• Nova Caledonia en Curlie (en inglés)
• Biodiversité Néo-Calédonienne