A Constitución da Nación Arxentina, que rexe actualmente na República Arxentina, foi aprobada por unha asemblea constituínte en 1853. Esta Constitución foi reformada varias veces, sendo a última en 1994.
A aprobación da Constitución de 1853 puso fin ás guerras civís e sentou as bases da Organización Nacional. Antes desta aprobación houbo varios intentos que foron rexeitados por diversos motivos.
O texto constitucional consta de dúas partes:
Primeira parte: Declaracións, Dereitos e Garantías (arts. 1-43)
Segunda parte: Autoridades da Nación (arts. 44-129)
Porén teñen rango constitucional en virtude do art. 75, inciso 22, os seguintes tratados internacionais:
Declaración Americana dos Dereitos e Deberes do Home
En 1852, tres meses logo da derrota de Juan Manuel de Rosas na batalla de Caseros, os gobernadores das catorce provincias integrantes da Confederación Arxentina asinaron o Acordo de San Nicolás, polo que convocaron a un Congreso Constituínte. Con todo o 11 de setembro a Provincia de Buenos Aires separouse da Confederación, xa que Buenos Aires non aceptou transferir o poder que se lle reservaba, sobre todo no concernente á igualdade de representacion no congreso (dous deputados por provincia e á nacionalizacion da aduana anunciada no artigo 19 do Pacto de San Nicolas, debido ao cal non formou parte do congreso. A Constitución foi aprobada o 1 de maio de 1853, rexendo só para as trece provincias restantes. En 1859 e logo da batalla de Pavón, Buenos Aires e a Confederación se reunificarían e para ese efecto realizouse a Reforma de 1860.
Os constituíntes de 1853 traballaron sobre a base de tres fontes principais:
A Constitución tiña un preámbulo e dous grandes partes, a primeira dedicada aos dereitos e garantías e a segunda dedicada á organización do goberno. O texto estaba redactado en 107 artigos.
O preámbulo, sen valor normativo, adoptou a fórmula inicial do famoso «nosotros, el pueblo» da constitución estadounidense pero modificada como «nosotros, los representantes del pueblo» para subliñar a natureza exclusivamente representativa do sistema adoptado. Declara tamén que a constitución é «para todos los hombres del mundo que quieran habitar en el suelo argentino».
Cando a Provincia de Buenos Aires incorporouse á Confederación, logo de asinar o Pacto San José de Flores, realizouse unha Convención provincial, a cal suxeriu diversas reformas á Constitución. Estas reformas variaban desde as cosméticas (eliminación de frases como "ejecuciones a lanza y cuchillo", e substitución de Confederación por Nación) a outras máis importantes (eliminación do requisito de aprobación polo Congreso para a entrada en vixencia das constitucións provinciais). Ese mesmo ano, unha Convención Reformadora en Santa Fe aprobou estas reformas suxeridas, dando paso así á reunificación nacional.
Reforma de 1866
Entre as reformas introducidas en 1860 había algunhas de carácter rentístico, como transición para a entrada de Buenos Aires á Nación. Establecía como condición da reforma que ela puidese ser realizada “pasados diez años desde el día en que la juren los pueblos” conforme fose proposto pola provincia de Buenos Aires ao tempo da súa incorporación á Confederación e como resultado das reformas pola súa lexislatura aprobada. O sentido desta reforma é eliminar esta condición.
Reforma de 1898
Cara a fins do s. XIX, fíxose evidente que o crecemento das actividades do goberno desbordaba as institucións previstas na Constitución. Por iso, en 1898 reuniuse unha Convención en Buenos Aires que aprobou, entre outras menores, estas reformas:
Cambio da base de elección de Deputados. A constitución de 1853 indicaba que se elixiría un deputado cada 20.000 habitantes. O crecemento de poboación demostrou a necesidade dun cambio. O artigo reformouse para que o Congreso puidese elevar a base de elección de deputados para poder manter o seu número nunha cantidade razoábel (de non ser así, hoxe a Cámara contaría con 1.121 membros).
Aumento dos ministerios. A Constitución fixaba en cinco o número de ministerios e deslindaba os seus ramos (Relacións Exteriores, Interior, Xustiza e Instrución Pública, Facenda, Guerra e Mariña). Coa reforma, o seu número aumentou a oito e o seu deslinde deixouse á lexislación.
A necesidade de incorporar novos dereitos sociais e as novas funcións do Estado foron os argumentos básicos que motivaron esta reforma constitucional.
Foron incorporadas numerosas claúsulas sociais, tales como os dereitos da ancianidade, os dereitos do neno, dereitos da muller, dereito laboral con forte protección dos traballadores, o hábeas corpus . Reforzou tamén as facultades do Poder Executivo. Esta reforma constitucional foi promovida polo goberno de Juan Domingo Perón. A modificación posibilitaba que os presidentes fosen reelectos indefinidamente. O 27 de abril de 1956, o goberno militar que derrocara a Perón aboliu esta reforma a través dunha mera e anticonstitucional proclama.
En 1957 o goberno militar encabezado polos golpistas: Aramburu e o Almirante Isaac F. Rojas da chamada Revolución Libertadora promoveu -mediante o decreto militar 3838/57- derrogar a Constitución de 1949 vixente para restablecer a Constitución de 1853, eliminando dese xeito os dereitos sociais, como os dereitos da ancianidade e Dereitos do neno, previsionales e civís por exemplo o hábeas corpus. A Convención estivo prohibida á representantación de cidadáns de orixe peronista, que demostraron ser maioría ao votar masivamente en branco. Pola súa banda a Unión Cívica Radical se fragmentou en dous partidos. A Asemblea Constituínte limitouse a convalidar a decisión do goberno militar impedindo a incorporación dos dereitos sociais e laborais, polo que se produciu o retiro da maior parte das representacións políticas, alcanzándose a agregar o artigo 14 bis, que eliminou, antes que incorporou dereitos sociais antes de quedar totalmente sen quórum.
En 1972 a Xunta de Comandantes que gobernaba "de facto" o país durante a chamada Revolución Arxentina ditou un Estatuto manifestando explicitamente que se facía en "ejercicio del poder constituyente" que incluía unha serie de considerandos e reformou quince artigos da Constitución (texto de acordo á reforma de 1957), ao mesmo tempo que declarou inaplicábeis outros catro artigos.
Entre outras reformas constitucionais estableceuse:
redución do mandato do presidente, vicepresidente, deputados e senadores a catro anos
reelección do presidente por unha vez
reelección indefinida de deputados e senadores
elección directa de presidente, vicepresidente, deputados e senadores
a creación do cargo de terceiro senador pola minoría
a simultaneidade das eleccións para cargos nacionais
a redución do quórum para sesionar
un mecanismo de aprobación automática de proxectos de lei presentados polo Poder Executivo se non é tratado nun prazo determinado
un mecanismo de aprobación de leis directamente polas comisións internas das Cámaras
un organismo especial para realizar o xuízo político aos xuíces integrado por membros do Poder Xudicial, do Poder Lexislativo e dos avogados
As eleccións de 1973 e as autoridades democráticas xurdidas delas reguláronse por esta reforma. O Estatuto establecía que o mesmo rexería ata o 24 de maio de 1981, data en que automaticamente quedou sen vixencia.
O 13 de decembro de 1993, o presidente de extracción justicialistaCarlos Saúl Menem e o expresidente radicalRaúl Alfonsín subscribiron o Pacto de Olivos, polo cal as dúas forzas políticas maioritarias acordaron convocar a unha Convención Constituínte para reformar a Constitución Nacional, incluíndo un "núcleo de coincidencias básicas" no que se acordaba previamente o contido dunha serie de puntos de reforma, deixando outros para a discusión aberta na Asemblea Constituínte. A Convención Constituínte tivo as súas sesións nas cidades de Santa Fé e Paraná e o 22 de agosto de 1994, aprobou unha ampla reforma constitucional que abarca 44 artigos, establecendo entre outras normas: o recoñecemento dos dereitos de protección ambientais, do consumidor, á información, a acción constitucional de amparo simple e colectivo, os delitos contra a constitución e a democracia, a preeminencia dos tratados internacionais, o voto directo e a reelección presidencial por unha vez e acurtamento do mandato de 6 a 4 anos, a regulamentación dos decretos por razóns de necesidade e urxencia, o terceiro senador pola minoría, o Consello da Maxistratura, a autonomía á Cidade de Buenos Aires etc. Tamén estableceu o sistema de ballotage, unha segunda volta electoral na elección presidencial no caso de que ningún candidato obtivese máis do 45% dos votos válidos emitidos ou sacando un mínimo de 40% superase ao segundo por máis do 10%.
Véxase tamén
Bibliografía
BIDART CAMPOS, Germán J. (2007. 5 Tomos). Tratado Elemental de Derecho Constitucional Argentino. Buenos Aires: Ediar. ISBN 950-574-079-4.
DALLA VIA, Miguel Angel (2004 1ª Edición). Manual de Derecho Constitucional. Buenos Aires: Editorial: Lexis Nexis. ISBN 978-987-1178-04-9.
EKMEKDJIAN, Miguel Angel (1999 4ª Edición Actualizada). Manual de la Constitución Argentina. Buenos Aires: Depalma.
LOPRESTI, Roberto P. (1998 2ª Edición corregida y aumentada). Constitución Argentina Comentada. Buenos Aires: Unilat. ISBN 987-96049-3-8.
