Yucatango maia hizkuntza

Yucatango maia
Yucatango maia hizkuntzaren hedadura.
Datu orokorrak
Lurralde eremuaMexikoko Quintana Roo, Campeche eta Yucatán.
Hiztunak800.291[1]
OfizialtasunaOfiziala Mexikon.
EskualdeaMesoamerika
UNESCO sailkapena3: arriskuan
AraugileaInstituto Nacional de Lenguas Indígenas
Hizkuntza sailkapena
Maia hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaaditza objektua subjektua, hizkuntza eranskaria, subjektu aditza objektua eta hizkuntza ergatiboa
Alfabetoalatindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3yua
Ethnologueyua
Glottologyuca1254
UNESCO1752
IETFyua
Endangered
Languages Project
6949

Yucatango maia (hizkuntza hartan, Màaya t'àan) maia hizkuntza bat da, Mexikoko Yucatán penintsulan hitz egiten dena, Mexikon hiztun gehien duen maia hizkuntza. Familia berean hizkuntza hauek ditugu:

Beraz, Yucatango maia hizkuntzak terminoarekin, pluralean, familia bat adieraz daiteke eta, baita ere, singularrean, Yucatango maia hizkuntza zehatz bat.[erreferentzia behar] Bigarren kasu honetan, Yucatango maia Mexikoko Quintana Roo, Campeche eta Yucatán estatuetan erabiltzen da.

Yucatango maia Mexikon hiztun gehiago duen maia hizkuntza da: 800.291 hiztun ditu, gehienak goian aipatutako estatuetan;[1] dena dela badira komunitate txiki batzuk Guatemalan (700 inguru) nahiz Belizen (5.000). Literatura aberatsa du, eta oro har kulturalki zein sozialki bizi-bizirik dabilen hizkuntza da. Badira irakasteko akademiak eta ikastetxe bereziak.

Ofizialtasuna

Mexikon, 2003ko Hizkuntza Eskubideen Lege Orokorraren ondorioz, Mexikoko beste bertako hizkuntzak bezala, hizkuntza nazionaltzat onartuta dago.

Aldaerak

Hiztunek, orokorrean, bi aldaera bereizten dituzte:

  • )“Jach maya”: aldaera zaharrena eta garbiagoa. Zenbait herri baztertuetan erabiltzen da oraindik eta baita adineko jendea.
  • )“El xe'ek”: aldaera modernoa, gazteek erabiltzen dutena; espainieraren elementu asko ditu. [3]

Idazkera

Konkistaren ondoren Yucatango maia alfabeto latinoaren bidez idazten da. Konkista baino lehen maia herriak bazuen idazteko beste sistema bat; sistema horren oinarria glifoen edo ideogramen erabileran oinarritzen zen. Gaur egun erabiltzen den alfabetoa 1984an adostua izan zen nahiz eta oraindik sektore batzuk erabat ez onartu. Egun Mexikon argitaratzen diren publikazioetan hori da erabiltzen dena.

Maia hizkuntzaren glifo bat.
a b ch ch' e h i k k' l m n o p p' s t t' ts ts' u w x y '

Idazkeraren ikuspuntutik, bestetik hiztegi desberdinak daude argitaratuta. Tradizionalena Juan Pío Pérez-ek 1898an argitaratu zuen Coordinación alfabética de las voces del idioma maya hiztegia dugu. Hiztegi hori XIX. mendean zehar aipatutako Juan Pío Perezek Pedro Beltranekin batera hitz bilduma aberatsa da. Joan den mendearen bukaeran, 1980an, Alfredo Barrera Vásquezek Diccionario Maya-Español, Español-Maya koordinatu zuen (Mexiko: Cordemex). Liburu horretan maia hizkuntzaz espezialistak diren bi intelektual ezagunek kolaboratu zuten: Juan Ramón Bastarrachea eta William Brito Sansores.

Lexikoa

Hitz batzuk

AH: jauna Soskil: heneken landarearen zuntza Puch: zanpatu Tuch: zilbor Purux: tripaundi T'el: oilar Much: apo Tunich: harri Hots': etzetik janaria ateratzea (eskuz edo koilaraz) K'olis: burusoila Xix: janari edo edari hondarra Malix: arrunt, arrazarik gabekoa, esaterako txakur Nojoch: handi Báaxal: jostailu Mulix: ile kizkur Wix: orina Hanal: janari Nah: etxe Pixan: hildakoa, espiritu Tirixtá: diarrea Xik': besape Kirits: zikin Ka' al: itsusi Max: tximu Otoch: etxe Pech: kaparra Uk': xorri Xux: azkarra Alux: galtzagorri antzeko pertsonai mitologikoa Chel: ilehori Chich, o chichi: amona Dzots: saguzarra Uay: azti Míis:erratza Mis:katu

Zenbakiak

1 - Jun
2 - Ka'a
3 - Óox
4 - Kan
5 - Jo'
6 - Wak
7 - U'uk
8 - Waxak
9 - Bolon
10 - Lajun
11 - Buluk
12 - Ka'a lajun
13 - Óox lajun
14 - Kan lajun
15 - Jo' lajun
16 - Wak lajun
17 - U'uk lajun
18 - Waxak lajun
19 - Bolon Lajun
20 - Jun K'aal
400 - Jun K'aax O Jun Baak
8000 - Jun Piik
160000 - Jun Kalab
3200000- Jun K'iinchil
64000000 - Jun Alaw

Ohiko esaldi batzuk

Maia hizkuntzaz galdera ikurrak ez dira erabiltzen, berezko elementu galdetzaileak daudelako.

  • Bix a beel: Zer moduz? (hitzez hitz: «nola dago zure bidea?»)
  • Ma'alob, kux teech: Ongi, eta zu?
  • Bey xan teen: Baita ni ere.
  • Bix a k'aaba’: Nola duzu izena?
  • In k'aaba'e' Jorge: Nire izena Gorka da.
  • Jach ki'imak in wóol in k'ajóolt kech: Pozten nau zu ezagutzeak.

Erreferentziak

  1. ↑ a b Instituto Nacional de Estadística. XII. errolda.
  2. ↑ 1986an 12 hiztun gelditzen ziren. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.). Ethnologue, (2005).
  3. ↑ Fidencio Briceño Chel: http://www.mayas.uady.mx/articulos/lengua.html

Kanpo estekak

Read other articles:

Ikan dan kentang goreng

Ikan dan kentang gorengAsalNegara asalInggris RincianJenismakanan berbahan dasar ikan, potato dish (en) dan makanan siap saji Bahan utamaIkan dan Kentang goreng lbs Ikan dan kentang gorengNama lainFish and ChipsSajianHidangan sarapan Tempat asalInggrisDaerahEropaSuhu penyajianHangatBahan utamaIkan dan kentangSunting kotak info • L • BBantuan penggunaan templat ini Buku resep: Ikan dan kentang goreng  Media: Ikan dan kentang goreng Fish and chips dalam bungkusan Ikan da...

 

List of national archives

See also: List of archives National archives are central archives maintained by countries or nation states. This article contains a list of national archives. In some countries, national libraries serve the same purpose as national archives - or have archival departments. Among their more important tasks is ensuring the accessibility and preservation of the information produced by governments, both analogically and digitally, for the government itself, researchers and the public. Some nation...

 

Beat (film 1997)

BeatNama lainHangul비트 Alih AksaraBiteuMcCune–ReischauerPit‘ŭ SutradaraKim Sung-suProduserCha Sung-jiDitulis olehSam ShinBerdasarkanBeatoleh Huh Young-manPemeranJung Woo-sungKo So-youngYoo Oh-sungIm Chang-jungPenata musikKim Jae-wonSinematograferKim Hyung-kooPenyuntingKim HyeonTanggal rilis 03 Mei 1997 (1997-05-03) Durasi119 menitNegaraKorea SelatanBahasaKorea Beat (Hangul: 비트; RR: Biteu) adalah film laga Korea Selatan tahun 1997 yang disutra...

Dittrick Museum of Medical History

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Dittrick Museum of Medical History – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (June 2017) (Learn how and when to remove this template message) Dittrick Museum of Medical HistoryEntranceLocation within Northeast OhioShow map of ClevelandDittrick Museum of Med...

 

1948 Texas gubernatorial election

American election 1948 Texas gubernatorial election ← 1946 November 2, 1948 1950 →   Nominee Beauford H. Jester Alvin H. Lane Party Democratic Republican Popular vote 1,024,160 177,399 Percentage 84.72% 14.67% County resultsJester:      60–70%      70–80%      80–90%      >90%Lane:      50–60% Governor before election Beauford ...

 

Kody Swanson

American racing driver Kody SwansonSwanson in 2018 after winning USAC Silver Crown race at MadisonNationality AmericanBorn (1988-03-03) March 3, 1988 (age 36)Kingsburg, CaliforniaUSAC Silver Crown Series careerDebut season2008Wins40Best finish1st in 2014, 2015, 2017, 2018, 2019, 2021, 2022Finished last season1stChampionship titles2014, 2015, 2017, 2018, 2019, 2021, 2022USAC Silver CrownAwards2009USAC Silver Crown Rookie of the Year Kody Swanson (born March 3, 1988) is an American profess...

Ibrani 5

Ibrani 5Sebagian naskah Papirus 13, yang memuat Surat Ibrani 2:14-5:5; 10:8-22; 10:29-11:13; 11:28-12:17, dibuat sekitar tahun 225-250 M.KitabSurat IbraniKategoriSurat-surat Paulus/Surat-surat AmBagian Alkitab KristenPerjanjian BaruUrutan dalamKitab Kristen19← pasal 4 pasal 6 → Ibrani 5 (disingkat Ibr 5) adalah bagian dari Surat kepada Orang Ibrani dalam Perjanjian Baru di Alkitab Kristen.[1][2] Tidak diketahui pengarangnya, selain dari informasi bahwa ia seorang l...

 

Green Bay Gamblers

Ice hockey team in Ashwaubenon, WisconsinGreen Bay GamblersCityAshwaubenon, WisconsinLeagueUSHLConferenceEasternFounded1994Home arenaResch CenterColorsBlack, yellow, white     Owner(s)PMI Entertainment GroupGeneral managerMike LeoneHead coachMike LeoneFranchise history1994–presentGreen Bay GamblersChampionshipsRegular season titles5 Anderson Cups (1995–96, 1996–97, 2008–09, 2009–10, and 2011–12)Playoff championships4 Clark Cups (1996, 2000, 2010, and 2012) The ...

 

Cachemire (tissu)

Pour les articles homonymes, voir Cachemire (homonymie). Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus. Cet article ne cite pas suffisamment ses sources (avril 2016). Si vous disposez d'ouvrages ou d'articles de référence ou si vous connaissez des sites web de qualité traitant du thème abordé ici, merci de compléter l'article en donnant les références utiles à sa vérifiabilité et en les liant à la section « Notes et références ». En...

Bernabò Visconti

Bernabò Visconti[1] Bernabò Visconti (juga disebut Barnabò) (1323 – 18 Desember 1385) merupakan seorang prajurit dan negarawan berkebangsaan Italia, yang merupakan Raja Milan. Kehidupan Ia dilahirkan di Milan, putra Stefano Visconti dan Valentina Doria. Dari tahun 1346 s/d tahun 1349 ia tinggal di pengasingan, sampai ia dipanggil pulang oleh pamannya Giovanni Visconti. Pada tanggal 27 September 1350 Bernabò menikahi Beatrice Regina della Scala, putri Mastino II, Raja Verona dan ...

 

RTR Planeta

Pour les articles homonymes, voir Planeta. Cet article est une ébauche concernant la culture russe. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. RTR PlanetaCaractéristiquesCréation 1er juillet 2002Propriétaire VGTRKLangue RussePays RussieStatut Généraliste internationale publiqueSiège social MoscouSite web rtr-planeta.comDiffusionAnalogique  NonNumérique  NonSatellite Hotbird Thor 3 Express ...

 

2013 New York City Council election

2013 New York City Council election ← 2009 November 5, 2013 2017 → All 51 seats on the New York City Council26 seats needed for a majority   Majority party Minority party   Leader Melissa Mark-Viverito James Oddo Party Democratic Republican Leader's seat 8th-Manhattan 50th-Staten Island Last election 46 seats 4 seats Seats won 48 3 Seat change 2 1 Popular vote 655,394 133,337 Percentage 78.99% 16.07% Results by district. Speaker before...

Mesin diesel

Untuk kegunaan lain, lihat Diesel. Generator diesel pada sebuah tanker minyak Mesin diesel yang dibuat oleh MAN AG tahun 1906 Motor bakar diesel biasa disebut juga dengan Mesin diesel (atau mesin pemicu kompresi) adalah motor bakar pembakaran dalam yang menggunakan panas kompresi untuk menciptakan penyalaan dan membakar bahan bakar yang telah diinjeksikan ke dalam ruang bakar. Mesin ini tidak menggunakan busi seperti mesin bensin atau mesin gas. Mesin ini ditemukan pada tahun 1892 oleh Rudolf...

 

Gimel (Vaud)

Pour les articles homonymes, voir Gimel. Gimel Gimel avec le massif du Jura en arrière-plan. Armoiries Drapeau Administration Pays Suisse Canton Vaud District Morges Communes limitrophes Le Chenit, Bière, Saubraz, Aubonne, Essertines-sur-Rolle, Saint-Oyens, Longirod, Saint-George Syndic Philippe Rezzonico NPA 1188 No OFS 5428 Démographie Gentilé Gimelan Population permanente 2 418 hab. (31 décembre 2022) Densité 128 hab./km2 Langue Français Géographie Coordonnées...

 

Episodi di Law & Order - Unità vittime speciali (dodicesima stagione)

Voce principale: Law & Order - Unità vittime speciali. La dodicesima stagione della serie televisiva Law & Order - Unità vittime speciali, composta da 24 episodi, è stata trasmessa per la prima volta negli Stati Uniti dalla NBC dal 22 settembre 2010 al 18 maggio 2011. L'episodio La prigioniera costituisce un crossover con la serie televisiva Law & Order: LA, debuttata negli Stati Uniti subito dopo la messa in onda di tale episodio, che ne introduce i protagonisti. In Italia è...

Мигулинский район

районМигулинский район Страна СССР Входил в Северо-Донской округ, Ростовскую область, Каменскую область, РСФСР Адм. центр станица Мигулинская История и география Дата образования 1934—1962 Дата упразднения 1962 Площадь 1200[1] км² Часовой пояс MSK (UTC+3) Население Население ...

 

Olga Kameneva

Olga Davidovna Kameneva (bahasa Rusia: Ольга Давыдовна Каменева, Ukraina: Ольга Давидiвна Каменева; 1883 – 11 September 1941) (née Bronstein — Бронштейн) adalah seorang revolusioner Bolshevik Rusia dan politikus Uni Soviet. Ia adalah saudari dari Leon Trotsky dan istri pertama dari Lev Kamenev.[1] Catatan ^ Trotsky, Leon; My Life, Charles Schribner’s Sons, New York (1930) Chapter 1 Pengawasan otoritas Umum Integrated ...

 

Jean Louis de Nogaret de La Valette

French nobleman Portrait of Nogaret de La Valette by an unknown painter Coat of arms of Jean Louis de Nogaret Jean Louis de Nogaret de La Valette (1554–1642), created Duke of Épernon, was a powerful member of the French nobility at the turn of the 17th century. He was deeply involved in plots and politics throughout his life. Life He was born at Château de Caumont in Gascony, the son of Jean de Nogaret de La Valette and Jeanne de Saint-Lary de Bellegarde. His father and grandfather both b...

Giuliana Lojodice

Italian actress (born 1940) Giuliana LojodiceLojodice in 2008Born (1940-08-12) 12 August 1940 (age 83)Bari, Kingdom of ItalyOccupationActressYears active1960–2018Spouse Aroldo Tieri ​ ​(m. 1989; died 2006)​Children2 Giuliana Lojodice (born 12 August 1940) is an Italian stage, television and film actress. Life and career Born in Bari, at seven years old Lojodice moved to Rome with her parents and her three brothers, when her father, a...

 

مارين ميرسين

مارين ميرسين (بالفرنسية: Marin Mersenne)‏    معلومات شخصية الميلاد 8 سبتمبر 1588 [1][2][3]  الوفاة 1 سبتمبر 1648 (59 سنة) [1][2][3][4]  باريس[1][5][3]  سبب الوفاة سلاح أبيض،  وخراج الرئة  مواطنة فرنسا  الحياة العملية المدرسة الأم جامعة با�...