Nicola Sacco (1891ko apirilaren 22a - 1927ko abuztuaren 23a[1]) eta Bartolomeo Vanzetti (1888ko ekainaren 11 - 1927ko abuztuaren 23a) italiar anarkistak izan ziren. Bi etorkin anarkista italiarrak 1920ko apirilaren 15ean Braintreeko (Massachusetts, AEB) Slater and Morrill Shoe Companyren esku armatuko lapurretan guardia bat eta ordaintzaile bat hiltzeagatik modu eztabaidagarrian kondenatuak izan ziren. Zazpi urte geroago, Charlestowneko espetxeko aulki elektrikoan elektrokutatu zituzten.
1921eko uztailaren 14an zenbait orduz eztabaidatu ondoren, epaimahaiak Sacco eta Vanzetti lehen graduko hilketagatik zigortu zituen eta instrukzio epaileak heriotza-zigorra ezarri zien. Susmatu zen anti-italianismoak eta immigranteen aurkako aurreiritziak eragin handia izan zutela epaian. Sacco eta Vanzettiren Defentsa Batzordeak finantzatutako apelazio batzuk jarraitu zituzten. Atzera eramandako lekukotasunetan, froga balistiko kontraesankorretan, epaimahaiko presidentearen epaiketa aurreko deklarazio batean eta lapurretaren ustezko parte-hartzaile baten aitorpen batean oinarritu ziren apelazioak. Apelazio guztiak Webster Thayer lehen auzialdiko epaileak eta Massachusettseko Justizia Gorte Gorenak ukatu zituzten. 1926rako, kasuak mundu mailako arreta erakarri zuen. Epaiketaren xehetasunak eta gizakien ustezko errugabetasuna ezagutu ahala, Sacco eta Vanzetti historia modernoko kausa ospetsu handienetako baten gune bihurtu ziren. 1927an, bere izenean protestak egin ziren Ipar Amerikako eta Europako hiri handi guztietan, baita Tokio, Sydney, Melbourne, São Paulo, Rio de Janeiro, Buenos Aires, Dubai, Montevideo, Johannesburgo eta Aucklanden ere.
Idazle, artista eta akademiko ospetsuek barkamena edo epaiketa berri bat eskatu zuten. Harvardeko zuzenbide irakasle eta Auzitegi Goreneko magistratu izango zenak, Felix Frankfurterrek, bere errugabetasuna defendatu zuen Atlantic Monthlyren artikulu batean, gerora liburu moduan argitaratu zena. Bien heriotza programatu zen 1927ko apirilean, eta horrek protesta bizkortu zuen. Alvan T. Fuller Massachusettseko gobernadoreak hiru laguneko batzorde bat izendatu zuen kasua ikertzeko. Epaileari, abokatuei eta hainbat lekukori elkarrizketak egin ondoren, batzordeak epaia berretsi zuen. Sacco eta Vanzetti 1927ko abuztuaren 23ko gauerdian hil zituzten. Ondoren, Paris, Londres eta beste hiri batzuetan ondasunak suntsitu zituzten.
Exekuzioen ondorengo ikerketek 1930 eta 1940ko hamarkadetan jarraitu zuten. Kondenatuen gutunen argitalpenak, errugabetasun-argudio adierazgarriak zituztenak, haien legez kanpoko exekuzioaren sinesmena areagotu zuen. Froga balistiko gehigarriek eta gizonen ezagunen deklarazio inkriminatzaileek lausotu dute kasua. 1977ko abuztuaren 23an -exekuzioen 50. urteurrena-, Michael Dukakis Massachusettseko gobernadoreak aldarrikapen bat egin zuen, esanez Sacco eta Vanzetti bidegabeki epaitu eta zigortu zituztela eta "edozein desohore betiko ezabatu beharko litzatekeela beren izenetatik".
Erreferentziak
Kanpo estekak
