Melanomamelanina duten zelulek osatutako tumoreen izen orokorra da. Epidermisean edo dermisean ateratzen dira eta onak edo gaiztoak izan daitezke. Tumore ilunak dira, eta gorputzeko beste ehun batzuetan sortutako tumore ilunei ere melanoma esaten zaie.[1]
Epidemiologia
Melanomaren 160.000 kasu berri inguru diagnostikatzen dira urtero mundu osoan, eta ohikoagoa da klima eguzkitsua duten eskualdeetan bizi diren gizon eta azal zuriko pertsonetan.[2]Munduko Osasun Erakundearen (MOE) txosten baten arabera, urtero 48.000 pertsona inguru hiltzen dira melanomaren eraginez.[3] Kalkuluen arabera, melanoma gaiztoak azaleko minbiziarekin lotutako heriotzen % 75 eragiten du.[4] Datu horiek, ordea, gorantz doaz azken urteetan. 2020. urteko datuen arabera, munduan 325.000 mila kasu berri diagnostikatu ziren eta 57.000 heriotza egon ziren. Gainera, 2020ko tasak egonkor mantentzen badira, uste da melanomaren mundu-karga 510.000 kasu berri izatera igoko dela, eta 96.000 heriotza eragingo dituela 2040rako.[5]
Eusko Jaurlaritzako Osasun sailak 2023ko otsailean argitaratutako "Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan 2001-2021" txostenaren arabera, 2013-2017 urte tartean, melanomaren intzidentzia gizonen kasuan 800 kasukoa izan da eta, emakumeen kasuan, aldiz, 901 kasukoa. Gainera, intzidentzia-tasa, hurrenez hurren, % 2,5 eta % 1,8 igo da gizonezkoetan eta emakumezkoetan 2001 eta 2017. urteen artean. Bestalde, bost urteko prebalentzia (2012-2016) 622 kasukoa izan da gizonetan eta 767 kasukoa emakumeetan. [6]
Etiologia
Oro har, pertsona batek melanoma pairatzeko duen arriskua bi faktoreren araberakoa da: alde batetik, faktore intrintsekoen araberakoa eta, bestetik, ingurumeneko faktoreen araberakoa. Hala, faktore intrintsekoek familiaren historia eta oinordetzan hartutako genotipoa hartzen dituzte barne; eta, ingurumen- edo kanpo-faktorerik garrantzitsuena, berriz, eguzki-argiarekiko esposizioa da.[7]
UV erradiazioa
Azterketa epidemiologikoek iradokitzen dutenez, argi ultramoretik (UVA[8] eta UVB) datorren erradiazioarekiko esposizioa da melanomaren agerpenaren arrazoi nagusietako bat.
Horrez gain, autobrontzeatzeko oheen UV erradiazioak melanoma izateko arriskua ere areagotzen du. [9] Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak egiaztatu du beltzarantzeko oheak "minbizi-eragileak" direla gizakientzat, eta hogeita hamar urte bete baino lehen beltzarantzeko gailuak erabiltzen hasten diren pertsonek melanoma garatzeko % 75 aukera gehiago dituztela. [10] Bestalde, hegazkinetan lan egiten dutenek ere arrisku handiagoa dutela dirudi, UVrekiko esposizio handiagoaren ondorio direla uste baita.[11]
Genetika
Familietan sarri gertatzen diren zenbait mutazio arrarok melanomarekiko sentiberatasuna asko areagotzen dute.[12]
Familia melanoma genetikoki heterogeneoa da[13], eta locia 1p, 9p eta 12q kromosometako besoetan du. Gertakari genetiko ugari melanomaren patogenesiarekin erlazionatu dira (gaixotasunen garapena).[14] Tumore anizkoitzaren 1. ezabatzailearen (CDKN2A/MTS1) geneak p16INK4a kodetzen du – ziklinen menpeko proteinen kinasen(CDK) pisu molekular txikiko proteina inhibitzailea.[15] Familiako melanoma anizkoitz atipikoaren sindromea autosomikoki transmititzen da, dominanteki zehazki, eta batez ere CDKN2A mutazioekin erlazionaturik dago. [16]
Beste mutazio batzuek arrisku txikiagoa ematen dute, baina ohikoagoak dira populazioan. Esate baterako, MC1R genean mutazioak oso ohikoak dira (ilegorri guztien dute kopia mutatu bat), eta MC1R genean mutazioak dituzten pertsonek zahartzaroan melanoma garatzeko aukera handiagoak dituzte. [17]
Laburbilduz, honako geneetan gertatzen diren mutazioek melanomarekiko sentiberatasuna areagotzen dute:
CDKN2A: melanomarekin lotuta dago eta, kasu batzuetan, pankreako minbiziarekin.
CDK4: melanomekin lotua (gene honetan mutazioak aurkitzea arraroagoa da).
M1CR: larruazaleko pigmentazioarekin lotuta, haren mutazioak arrisku-faktoreak dira eta arriskua handitzen dute CDKN2An mutazioak dituzten pertsonengan. [18]
Seinaleak eta identifikazioa
Melanomaren seinalerik garrantzitsuena larruazalean dagoen orbain berriren bat izaten da edo tamainaz, formaz edo kolorez aldatu den bat. Horiez gain, besteak bezalakoa ez den orin bat ere seinale garrantzitsua izan daiteke.
ABCDE araua melanomaren ohiko seinaleak identifikatzeko metodo bat da.
A. Asimetria. Orinaren forma ez da homogeneoa, irregularra da.
B. Ertza. Ertza irregularra, gaizki definitua edo izurtua du.
C. Kolorea. Orinak ez du kolore bera, alde batetik bestera aldatzen baita.
D. Diametroa. 6 milimetrotik gorakoa bada.
E. Eboluzioa. Orinen batek kolorean, tamainan edo ertzetan progresio azkarra duela antzematen badugu. [19][20]
Patogenia
Erradiazioak zelulen DNA kaltetzen du, oro har, timinaren dimerizazio bat izan ohi dena, eta zelula barruko makineriak konpondu ez badu, zelula-geneetan mutazioa sortzen du.
Pazienteen melanoma metastasikoen laginen genomarensekuentziazio masiboari esker, hainbat mutazio detektatu ahal izan dira, ez bakarrik mutazio puntualak (batez ere C->T trantsizioak), baita berrantolatze kromosomikoak ere (ezabapenak, anplifikazioak, translokazioak), kromotripsiaren fenomenoa barne, zeinak ezegonkortasun genomiko handia eragiten baitute.[21] Zelula zatitzen denean, mutazio horiek zelula-belaunaldi berrietara hedatzen dira. Mutazioa protoonkogene baten gainean gertatzen bada (onkogene bat sortuko duena) edo tumoreak ezabatzen dituzten geneetan gertatzen bada, mitosiaren abiadura edo zelulen zatiketa zelularra kontrolik gabekoa bihurtzen da, tumore bat sortzea eraginez.
Erredurei buruzko ikerketa gehienek adierazten dute erlazio positiboa edo zuzena dagoela txikitako erreduren eta melanoma izateko arriskuaren artean. Argi ultramorearekiko esposizio handiko historia duten pazienteek NRAS[22] eta BRAF[23] (onkogeneak) bezalako geneetako mutazioen ehunekoa handiagoa izaten dute esposizio normala edo baxua duten pazienteek dutena baino. [21]
Iragarpena
Melanomak, haien ezaugarrien arabera, pronostiko-helburuekin sailkatzen dira. Hainbat sistema daude [24]:
Breslowko sistemak melanomak lodieraren arabera sailkatzen ditu.
Clarken mailek melanomak puntuatzen dituzte ehunen inbasioaren arabera: I motatik hasi eta V motaraino, zeinak larruazalpeko ehuna inbaditzen baitu.
TNM sailkapenaren bidezko estadifikazio bat ere badago.
Pronostikoa eta tratamendu aukerak faktore hauen araberakoak dira: [25]
BRAF izeneko gene batean mutazio (aldaketa) jakin batzuk egotea.
Pazientearen adina eta osasun-egoera orokorra.
Diagnostikoa
ABCD arauaren ilustrazioa: Ezkerraldean goitik behera: (A) asimetria erakusten duten melanomak, (B) ertz desberdina, urratua edo hozkatua, (C) kolore marroi, beltz edo beltzaran desberdinak eta (D) tamaina aldatuta zuten diametroa. Eskuinaldeko orin normalek ez dute ezaugarri anormalik (asimetriarik gabe, ertza barne, kolorea barne, diametroa aldatu gabe).
Inguru hori behatzea da melanoma bat susmatzeko metodorik ohikoena.[26] Melanomak detektatzeko (eta biziraupen-tasak handitzeko), melanomak ezagutzen ikastea gomendatzen da (ikusi "ABCDE" identifikazio-metodoa), eta orbainak aldian-aldian aztertzea eduki ditzaketen aldaketak behatzeko (forma, tamaina, kolorea, azkura edo odol-jarioa). Bestalde, oso garrantzitsua da kalifikatutako medikuari galdetzea. [27][28]
Dermoskopia
Azaleko lesio susmagarrien pertsona-ikuskapena zehatzagoa da azaleko lesio susmagarrien irudien ikusizko ikuskapena baino.[29] Bestalde, espezialista gaituek, dermoskopia erabiltzen dute lesio gaiztoak identifikatzeko.[30] Ildo honetatik, erreflektantziako mikroskopia konfokalak dermatoskopiak baino sentikortasun eta espezifikotasun handiagoa izan dezake azaleko melanomaren diagnostikoan, baina azterketa gehiago behar dira emaitza hori baieztatzeko.[31]
Gorputzeko argazkigintza osoa, ahalik eta gorputzeko azaleraren dokumentazio fotografikoa barne, arrisku handiko pazienteen jarraipenean erabiltzen da. Antzemate goiztiarra ahalbidetzeko teknikaren berri eman da, eta ikuspegi errentagarria ematen du (edozein kamera digitalekin), baina haren eraginkortasuna zalantzan jarri da, aldaketa makroskopikoak detektatzeko gai ez delako.[32] Diagnostiko-metodoa irudi dermoskopikoekin batera erabili behar da (eta ez ordezko gisa), eta bi metodoen konbinazioak detekzio-tasa oso altuak ematen dituela dirudi.
Melanoma gaiztoa, eskuineko izterra
In situ melanoma, erpin-burua biopsia egiteko markatua
Exzisioaren ondorengo ezkerreko besaurrean dagoen melanoma gaiztoa, kate luzeko itxierarekin
Melanoma gaiztoa in situ, eboluzionatuz, eskuineko erdiko tenplua, alboko sebo-hiperplasia duena
Melanoma in situ, dermatoskopioaren irudia, eskuineko bekokia biopsia egiteko markatua.
Melanoma gaiztoa, ezkerraldean biopsia egiteko markatuta, dermatoskopioaren bidez.
Melanoma metastasiaren patologia gordina, kasu gehienetan pigmentua eratzen duena, itxura iluna ematen diona.
Biopsia
Azterketa bisual baten eta azterketa dermatoskopiko baten ondoren, [33] edo in vivo diagnostikatzeko tresnen bat, hala nola mikroskopio konfokala erabili ondoren, medikuak orbain susmagarriaren biopsia egin dezake. Anestesia lokalaren pean egindako azaleko biopsiak diagnostikoa egitea eta larritasuna zehaztea ahalbidetzen ditu. Ondoren egin daitezkeen biopsia motak zerrendatzen dira[24]:
Arrasean moztutako biopsia: lesioaren azaleko eremu bat ateratzen da, sarritan bizarra mozteko erabiltzen den hortz batekin.
Puntzio bidezko biopsia: larruazaleko eremu zirkular bat ateratzen da puntzoi izeneko tresna batekin. Puntzoi hori hainbat tamainatan dago.
Inzisio bidezko biopsia: kaltetutako ehunaren zati bat bisturi batekin ateratzen da.
Eszisio bidezko biopsia: kaltetutako eremu osoa eta ehun osasuntsuaren zati bat bisturi batekin kentzen da.
Mota histopatologikoak
Melanoma neoplasma neuroektodermiko mota bat da. Lau melanoma mota nagusi daude:
SN
Mota
Ezaugarriak
Intzidentzia
Argazkia
Mikrografia
1
Gainazaleko hedadura-melanoma
Melanoma-zelulak elkargune dermal-epidermikoan habia egiten dute.
% 70
2
Melanoma nodularra
Sakoneran gehiago hazten da zabaleran baino.
% 15 - % 20
3
Melanoma lentigo gaiztoa
Melanozito epidermiko atipikoen hedapen lineala eta dermisaren inbasioa. [34]
Melanoma Spitz nevus baten ezaugarriekin (Spitzoide melanoma)
Melanoma polipoidea, melanoma nodularraren azpimota bat
In situ edo inbaditzailea
In situ melanoma bat ez da mintz basaletik haratago barreiatuko; melanoma inbaditzaile bat, ordea, mintz basaletik haratago barreiatuko da.
Melanoma mota histopatologiko batzuk berez inbaditzaileak dira, besteak beste, melanoma nodularra eta melanoma lentigo gaiztoa.[37] Bestalde, azaleko barreiadura-melanomak (gainazaleko hedadura melanomak moduan ere deituak) eta melanoma lentiginoso akralak in situ edo inbaditzaileak izan daitezke,[38] baina melanoma lentiginoso akralak inbaditzaileak dira ia beti. [39]
Estadioak
Melanomaren 4 estadio posible daude: I, II, III eta IV. Fase horietako bakoitzaren sailkapena TNM izeneko hiru faktoreren araberakoa izango da. T melanomaren beraren hedadura lokalari dagokio, N gongoilei (baita metastasi berezi batzuei ere) eta M beste organo batzuetako metastasiei. [40]
T (tumorea)
Estadioa
T kategoria
Lodiera
Ultzerazioa
0 estadioa
Melanoma in situ
I estadioa
T1a
<0.8 mm
Ez
T1b
<0.8 mm
Bai
>0.8 - 1.0 mm
Bai edo ez
T2a
>1.0 - 2.0 mm
Ez
II estadioa
T2b
>1.0 - 2.0 mm
Bai
T3a
>2.0 - 4.0 mm
Ez
T3b
>2.0 - 4.0 mm
Bai
T4a
>4.0 mm
Ez
T4b
>4.0 mm
Bai
Minbiziari buruzko Amerikako Batzorde Bateratuaren (AJCC) arabera, 8. edizioa: [41]
TX: Tumorearen lehen mailako lodiera ezin da ebaluatu.
T0: Ez dago lehen tumorearen ebidentziarik (lehen tumore ezezaguna edo melanoma guztiz erregresiboa)
1. eta 2. etapetan, N mota (gongoil linfatikoa) behar da:
N0 – Eskualdeko metastasirik gabe.
Tumore sateliteak: tumore primariotik 2 cm edo gutxiagora barreiatu diren tumore-zelulen talde txikiak.
Tumore mikrosateliteak: tumore primarioaren inguruko eremu batera (ondoan edo azpian) barreiatu diren tumore-zelulen talde oso txikiak.
Iragaitzazko metastasia: larruazaleko hodi linfatikoetara tumore primariotik 2 cm baino gehiagora barreiatu diren tumoreak, baina ez gongoil linfatikoetara.
N (gongoil linfatikoak)
Estadioa
N kategoria
Tumoreak inplikatutako eskualdeko nodo linfatikoen kopurua
Eskualdeko nodoak ebaluatu gabe (adibidez, egin gabeko gongoil zentinelaren biopsia, edo beste arrazoi batengatik aldez aurretik erauzitako eskualdeko gongoilak)
3 estadioa
N1
Inplikaturiko gongoil linfatiko bat edo tumoreetan inplikaturiko nodorik ez duen edozein satelite-, mikrosatelite-tumore eta/edo mikrosatelite metastasi kopuru.
N1a
Klinikoki ezkutatutako bat (hau da, gongoil zentinelaren biopsiaren bidez detektatua)
Ez
N1b
Klinkoki detektatutako bat
Ez
N1c
Ez dago eskualdeko linfa-gongoilen gaixotasunik
Bai
N2
Bi edo 3 tumoreetan inplikaturiko nodoak edo edozein iragaitzazko metastasi, satelite eta/edo tumore kopuru tumore batean inplikatuta dagoen nodoarekin.
N2a
Klinikoki ezkutatutako bi edo 3 (hau da, gongoil zentinelaren biopsiaren bidez detektatua)
Ez
N2b
Bi edo 3, horietako bat gutxienez klinikoki detektatua
Ez
N2c
Klinikoki ezkutuko bat edo klinikoki detektatutako bat
Bai
N3
Tumorean inplikatutako lau nodo edo gehiago edo iragaitzazko, satelite eta/edo mikrosatelite metastasi kopuru bat, tumoreetan inplikatutako 2 nodo edo gehiagorekin, edo iragaitzazko, satelitearekin eta/edo mikrosateliterik gabe edo duten nodo matazatuen edozein kopuru.
N3a
Klinikoki ezkutatutako lau edo gehiago (hau da, gongoil zentinelaren biopsia bidez detektatuak)
Ez
N3b
Lau edo gehiago, horietako bat behintzat klinikoki detektatu zen, edo edozein nodo matazatuen presentzia
Ez
N3c
Klinikoki ezkutatuta edo klinikoki detektatutako bi nodo edo gehiago eta/edo edozein nodo matazatuen presentzia
Bai
1., 2. eta 3. etapek M bat (metastasi-egoera) behar dute:
M0: Urrutiko metastasiaren ebidentziarik gabe
Estadioa
M kategoria
Gune anatomikoa
Laktato deshidrogenasaren (LDH) maila
IV estadioa
M1
Urruneko metastasiaren ebidentzia
M1a
Urrutiko metastasia larruazalean, ehun bigunetan muskulua barne, eta/edo eskualdekoak ez diren nodo linfatikoetan
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1a(0)
Ez altua
M1a(1)
Altua
M1b
Metastasia birika-distantzian, metastasiekin edo gabe, M1a guneetan
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1b(0)
Ez altua
M1b(1)
Altua
M1c
Urrutiko metastasia nerbio-sistema zentralekoak ez diren errai guneetara, M1a edo M1b guneetara metastasiarekin edo gabe.
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1c(0)
Ez altua
M1c(1)
Altua
M1d
Metastasia nerbio-sistema zentraleko guneetara, M1a, M1b edo M1c guneetarako metastasiarekin edo gabe.
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1d(0)
Ez altua
M1d(1)
Altua
Sistema zaharrenek "Clark maila" eta "Breslow sakonera" sistemak edo metodoak erabiltzen dituzte, eta tumore-inbasioaren sakonera mikroskopikoa kuantifikatzen dute.
Laborategia
Laktato-deshidrogenasaren (LDH) probak askotan erabiltzen dira metastasiak detektatzeko, nahiz eta metastasia duten paziente askok (baita fase terminalean ere) LDH normala duten; LDH oso altu batek, sarritan, gaixotasunak gibelera duen hedapen metastasikoa adierazten du.
Ohikoa da melanoma diagnostikatu zaien pazienteek toraxekoerradiografia eta LDH testa izatea, eta kasu batzuetan CT, MRI eta/edo PET miaketak. Nahiz eta eztabaidagarriak izan, zainetako gongoil nodoen biopsiak eta gongoil linfatikoen azterketa ere egiten dira, gongoil linfatikoetara nola hedatzen den ebaluatzeko. Melanomaren diagnostikoa S-100 proteina-markatzaileak bermatzen du. S100 proteinak molekula azido txikiak dira, eta zelula-funtzio ugaritan parte hartzen dute. Oso hedatua dago giza ehunetan, baita melanoman ere. Hala, gaur egun, melanomaren biomarkatzaile onena da. S100Bk p53 tumorea ezabatzen duen proteinarekin interakzio zuzena duela frogatu da, eta, beraz, haren funtzioa murriztu eta melanoman tumorenesiaren sustapena eragiten du. [42]
HMB-45antigorputz monoklonal bat da, melanomak bezalako tumore melanozitikoetan dagoen antigeno baten aurka erreakzionatzen duena. Patologia anatomikoan tumore horien markatzaile gisa erabiltzen da. Antigorputza melanoma estraktu batek sortu zuen. Positiboki erreakzionatzen du tumore melanozitikoen aurka, baina ez beste tumore batzuen aurka, horrela espezifikotasuna eta sentikortasuna erakutsiz. [43]
Prebentzioa
Erradiazio ultramorea
Erradiazio ultramoreko iturriekiko (eguzkia eta autobrontzeatze-oheak) esposizioa minimizatzeak, eguzki-babeseko neurriei jarraitzeak eta eguzkitik babesteko arropa eramateak (mahuka luzeko alkandorak, galtza luzeak eta hegal zabaleko kapelak) babesa eskain dezakete. [44]
Azazkal-lanparak (azazkal-saloietan azazkal-margoak lehortzeko erabiltzen direnak) UV erradiazioaren beste iturri arrunt eta hedatu bat dira, saihets daitekeena. Nahiz eta UV azazkal-lanparak erabiliz azaleko minbizia garatzeko arriskua txikia izan, oraindik gomendatzen da hatzik gabeko eskularruak erabiltzea eta/edo SPF 30 edo gehiagoko duten kremak aplikatzea eskuetan, UV azazkal-lanpara bat erabili aurretik. [45][46]
Gorputzak UV argia erabiltzen du D bitamina sortzeko, eta, beraz, hartzen den eguzki-argi maila orekatua izan behar da D bitamina maila egokia mantentzeko eta melanoma arriskurik ez izateko. Goputzak ordu erdi inguru behar du eguneko D bitamina sortzeko, baina aldi berean ordu erdi ere nahikoa da azaleko erredura bat eragiteko. Hala, eguzki-argiaren esposizioa tarteka izan daiteke aldi berean izan beharrean. [47]
Eguzkitako kremak
Eguzkitako kremak eraginkorrak dira melanoma saihesteko. Gaur egungo kremek dituzten osagaiek (abobentzona, zink oxidoa eta titanio dioxidoa) eraginkortasunez blokeatzen dituzte bai UVA, bai UVB. Bestalde, eguzkitako kremek ere babesten dute larruazaleko beste minbizien aurrean. [48][49]
Medikamentuak
2005eko berrikuspen batek estatina eta fibratoen botikak melanoma izateko arriskua murrizten duela frogatu zuen.[50] 2006ko berrikuspen batek, ordea, ez zuen inolako onurarik eragiten dutela onartzen.[51]
Kirurgia da melanoma gehienen tratamendu nagusia, eta, eskuarki, hasierako etapetan dauden melanomak sendatzen ditu.
1.1. Exzisio zabala
Azaleko biopsia baten bidez melanoma-diagnostikoa egiten denean, ziur asko kirurgia gehiago egin beharko da minbizia erabat atera dela ziurtatzeko. Eszisio bidez, lodiera txikiko melanoma gehienak sendatuko dira.
Eszisio zabala eta biopsia eszisionala desberdinak dira. Exzisio bidezko biopsiek tumorea erauzi dezakete, baina sarritan kirurgia gehiago egin behar izaten da berriro agertzeko arriskua murrizteko.Kasu honetan, marjinak zabalagoak dira, diagnostikoa ezaguna baita. Gomendatutako marjinak aldatu egiten dira tumorearen lodieraren arabera. Tumore lodiagoek marjina handiagoak behar dituzte (ertzetan eta zatiketaren sakoneran). Marjinak ere alda daitezke gorputzeko melanomaren kokapenaren eta beste faktore batzuen arabera. [52][53]
1.1.1 Mohs kirurgia
Egoera batzuetan, Mohs-en kirurgia (Mohs-en kirurgia mikrografikoa edo MMS ere esaten zaio) aukera bat izan daiteke. Kirurgia mota hori maizago erabiltzen da azaleko beste minbizi mota batzuetarako, eta bere erabilerak melanomaren tratamenduan zalantzak eragiten ditu.
Prozedura horretan, azala (melanoma barne) geruza oso meheetan kentzen da. Ondoren, geruza bakoitza mikroskopioz aztertzen da. Minbizi-zelulak badaude, medikuak beste larruazal geruza bat aterako du. Hori errepikatu egiten da geruza batek minbizi-zantzurik ez dagoela erakutsi arte. Prozesu hori motela da, askotan ordu batzuk hartzen ditu, baina tumorearen ondoko larruazal arrunt gehiago salbatzeko aukera ematen du. [53]
1.1.2 Anputazioa
Ezohiko egoeretan, melanoma oineko edo eskuko hatz batean dagoenean eta sakon hazi denean, baliteke hatz horren zati bat edo guztia moztu behar izatea. [53]
1.2. Gongoil linfatiko baten disekzioa
Ebakuntza honetan, zirujauak melanomaren tumoretik gertu dauden gongoil linfatiko guztiak erauzten ditu. Ez dago argi linfa-gongoilen disekzioak gongoiletara zabaldu diren melanomak sendatu ditzakeen. Oraindik ere ikertzeke dago. Hala ere, zenbait medikuren ustez, horrek pazientearen bizitza luzatu dezake, eta, gutxienez, gongoil linfatiko horietan minbizia hazteak eragin lezakeen mina saihestu. [53]
1.3.Melanoma metastasikoaren kirurgia
Melanoma larruazaletik beste organo batzuetara (biriketara edo garunera) zabaldu bada (metastasia), minbizia nekez sendatuko da kirurgia bidez. Nahiz eta hedapen-eremu bat edo bi soilik aurkitzen diren irudi bidezko azterketen bidez, hala nola ordenagailu bidezko tomografia edo erresonantzia magnetiko bidezko irudigintza bidez, baliteke beste eremuetara zabaldu izana eta eremu horiek txikiegiak izatea azterketa horien bidez hauteman ahal izateko.
Batzuetan, kirurgia egiten da egoera horretan, baina helburua minbizia kontrolatzen saiatzea da, sendatu beharrean. Metastasi bat edo gehiago egonez gero, eta horiek erabat erauzi ahal izanez gero, kirurgia horrek pertsona batzuen bizitza luzatu lezake. Leku batzuetan, hala nola garunean, metastasiak erauzteak lagundu dezake sintomak prebenitzen edo arintzen eta pertsonaren bizi-kalitatea hobetzen. [53]
2. Kimioterapia
Kimioterapia minbiziaren tratamendua da, minbizi-zelulen hazkuntza geldiarazteko botikak erabiltzen dituena, zelulen heriotza eraginez edo zatiketa geldiaraziz. Kimioterapia ahotik edo zain edo muskulu batean injektatzen denean, sendagaiak odolera sartzen dira eta gorputz osoko minbizi-zeluletara irits daitezke (kimioterapia sistemikoa). Kimioterapia likido zefalorrakideoan, organo batean edo gorputz-barrunbe batean, hala nola sabelaldean, zuzenean jartzen denean, sendagaiek eremu horietako minbizi-zelulei eragiten diete batez ere (eskualdeko kimioterapia). [25]
3. Erradioterapia
Erradioterapia minbiziaren tratamendua da, energia handiko X izpiak edo beste erradiazio mota batzuk erabiltzen dituena, minbizi-zelulak hiltzeko edo zatitzea geldiarazteko. Kanpoko erradioterapiarako makina bat erabiltzen da, erradiazioa gorputzaren kanpoaldetik minbizidun eremura bidaltzen duena. Kanpoko erradioterapia melanomaren tratamendurako erabiltzen da eta batzuetan terapia aringarri gisa ere erabiltzen da sintomak arintzeko eta bizi-kalitatea hobetzeko. [25]
4. Immunoterapia
Immunoterapian gaixoaren immunitate-sistema erabiltzen da minbiziari aurre egiteko. Gorputzaren defentsa naturalak minbiziaren aurka bultzatzeko, zuzentzeko edo leheneratzeko, gorputzak edo laborategiak egindako substantziak erabiltzen dira. Minbiziaren tratamendu hori terapia biologiko mota bat da.
Melanoma tratatzeko, immunoterapia mota hauek erabiltzen dira:
Immunitate-kontroleko puntuen inhibitzaileen bidezko terapia: kontrol immunitarioko puntuen inhibitzaileek zenbait zelula immunitariok (hala nola T zelulek eta minbizi-zelula batzuek) sortutako kontrol-puntuak izeneko proteinak blokeatzen dituzte. Kontrol-puntu horiek immunitate-erantzunak indartsuegiak izatea saihesten laguntzen dute, eta, batzuetan, T zelulek minbizi-zelulak suntsitzea eragozten dute. Kontrol-puntu horiek blokeatzen direnean, T zelulek hobeto suntsi ditzakete minbizi-zelulak. Melanoma aurreratua duten edo erauzi ezin diren tumoreak dituzten paziente batzuk tratatzeko erabiltzen dira. Bi mota daude:
CTLA-4 inhibitzailearekin egindako terapia: CTLA-4 T zelulen gainazaleko proteina bat da, gorputzari erantzun immunologikoak kontrolatzen laguntzen diona. CTLA-4 minbizi-zelula batean B7 izeneko beste proteina batera lotzen denean, T zelulak minbizi-zelula hiltzeari uzten dio. CTLA-4 inhibitzaileak CTLA-4-rekin lotzen dira eta T zelulek minbizi-zelulak hiltzen dituzte. Ipilimumab CTLA-4 inhibitzaile mota bat da.
PD-1 eta PD-L1 inhibitzaileekin egindako terapia: PD-1 T zelulen gainazalean dagoen proteina bat da, gorputzaren erantzun immunologikoak kontrolpean mantentzen laguntzen duena. PD-L1 minbizi-zelula mota batzuetan aurkitzen den proteina bat da. PD-1 PD-L1arekin lotzen denean, T zelulak minbizi-zelula hiltzeari uzten dio. PD-1 eta PD-L1 inhibitzaileek PD-1 eta PD-L1 proteinak elkarren artean lotzea eragozten dute, T zelulek minbizi-zelulak hiltzea ahalbidetuz. Pembrolizumab eta nivolumab PD-1 inhibitzaile motak dira. Atezolizumab PD-L1 inhibitzailea da, kobimetinib eta vemurafenibarekin (terapia gidatu motak) konbinatuta aztertzen ari dena.
Interleukina-2 (IL-2): IL-2-k zelula immune askoren hazkundea eta jarduera estimulatzen ditu, batez ere linfozitoena(globulu zuri mota bat). Linfozitoek minbizi-zelulak eraso eta suntsitu ditzakete.
Tumore-nekrosi faktorearekin egindako (TNF) terapia: TNF globulu zuriek antigeno edo infekzio baten aurrean sortzen duten proteina da. TNF laborategian egiten da minbizi-zelulak hiltzeko tratamendu gisa erabiltzeko. Melanomaren tratamenduan aztertzen ari da [25].
5. Terapia bideratua
Terapia bideratua minbizi-zelula espezifikoak identifikatu eta erasotzeko drogak edo beste substantzia batzuk erabiltzen dituen tratamendu mota da. Terapia zuzenduek, oro har, kimioterapiak edo erradioterapiak baino kalte gutxiago eragiten diete zelula normalei. Melanoma tratatzeko ondorengo terapia mota hauek erabiltzen dira edo aztertzen ari dira:
Seinalearen transdukzio inhibitzaileen terapia: seinalearen transdukzio inhibitzaileek molekula batek zelula baten barruan beste bati transmititzen dizkion seinaleak blokeatzen ditu. Seinale horiek transmititzeari utziz, minbizi-zelulak hil daitezke. Melanoma aurreratua edo kendu ezin diren tumore batzuk tratatzeko erabiltzen dira. Seinalearen transdukzio inhibitzaileak honako hauek dira:
BRAF inhibitzaileak (dabrafenib, vemurafenib, encorafenib) mutatutako BRAF geneek egindako proteinen jarduera blokeatzen dute.
MEK inhibitzaileak (trametinib, cobimetinib, binimetinib) minbizi-zelulen hazkuntzan eta biziraupenean eragiten duten MEK1 eta MEK2 izeneko proteinak blokeatzen dituzte.
Melanoma tratatzeko erabiltzen diren BRAF inhibitzaileen eta MEK inhibitzaileen konbinazioak hauek dira:
Terapia onkolitiko birikoa: terapia onkolitiko biralak minbizi-zelulak infektatzen eta hiltzen dituen birus bat erabiltzen du, baina ez zelula normalak. Batzuetan, erradioterapia edo kimioterapia terapia onkolitiko birikoaren ondoren ematen da minbizi-zelula gehiago hiltzeko.
Angiogenesiaren inhibitzaileak: angiogenesiaren inhibitzaileek odol-hodi berriak sortzea eragozten dute. Minbiziaren tratamenduan, batzuetan, tumoreek hazteko behar dituzten odol-hodi berrien hazkuntza saihesteko ematen dira. [25]
↑(Ingelesez)Wang, Steven Q.; Setlow, Richard; Berwick, Marianne; Polsky, David; Marghoob, Ashfaq A.; Kopf, Alfred W.; Bart, Robert S.. (2001-05-01). «Ultraviolet A and melanoma: A review»Journal of the American Academy of Dermatology 44 (5): 837–846. doi:10.1067/mjd.2001.114594. ISSN0190-9622. (Noiz kontsultatua: 2023-03-04).
↑Fuertes de Vega, L. (s.f.) Inmunohistoquímica en dermatopatología: revisión de anticuerpos utilizados con mayor frecuencia. Tesis doctoral. Universidad Autónoma de Madrid, Facultad de Medicina.
