Klara Dan von Neumann

Klara Dan von Neumann
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakKlára Dán
JaiotzaBudapest, 1911ko abuztuaren 18a
Herrialdea Hungaria
HeriotzaSan Diego, 1963ko azaroaren 10a (52 urte)
Heriotza moduasuizidioa: itotzea
Familia
Ezkontidea(k)John von Neumann  (1938ko azaroaren 17a -  1957ko otsailaren 8a)
Carl Eckart (en) Itzuli  (1958 -  1963ko urriaren 11)
Hezkuntza
HeziketaPálné Veres High School (en) Itzuli 1929)
Jarduerak
Jarduerakinformatikaria, izotz gaineko patinatzaile artistikoa, matematikaria eta asmatzailea
Enplegatzailea(k)Los Alamosko Laborategi Nazionala

Klára (Klari) Dán Von Neumann (Budapest, Hungaria, 1911ko abuztuaren 18a - San Diego, Kalifornia, 1963ko azaroaren 10a) Hungariako zientzialari aitzindaria izan zen programazioan.[1][2][3]

Biografia

Budapesten jaio zen 1911ko abuztuan, Karl Dán eta Camila Stadlerren alaba.[4][5] Bere aitak Austria-Hungariako armadan ofizial gisa zerbitzatu zuen lehenago Lehen Mundu Gerran, eta Vienara joan ziren Bela Kundik ihes egitera. Ez ziren Hungariara itzuli erregimena kendu zuten arte. Bere familia aberatsa zen eta festak antolatzen zituen, non Danek esparru ezberdinetako jende asko ezagutu ahal izan zuen.

14 urterekin patinaje artistikoko txapeldun nazionala izan zen, eta handik gutxira barnetegi batera bidali zuten Ingalaterrara.[5]

Lau aldiz egon zen ezkonduta, eta, bigarren dibortzioaren ondoren, John von Neumannekin ezkondu zen 1938an. Ondoren, Carl Eckhartekin ezkondu zen 1958an.

1963an hil zen, egoera arraroan: Maria Goeppert-Mayer Nobel saridunaren omenez festa bat utzi ondoren, etxetik hondartzara gidatu zuen eta ito egin zen. Bere gorputza La Jolla hondartzan aurkitu zuten.[6] Poliziak bere buruaz beste egin zuela esan zuen.[5]

Ibilbide profesionala

Dán munduko lehen programatzaileetako bat izan zen eta matematikako problemak ebazten lagundu zuen kode informatikoa erabiliz.[7]

John von Neumannek eta Julian Bigelowk Los Alamosko Laborategi Nazionalean garatutako MANIAC I makinan erabilitako kodea idatzi zuen.[8] ENIACerako kontrol berrien diseinuan ere parte hartu zuen, eta programatzaile nagusietako bat zen.[9][10]

Lehen garai hartako zientzialariei nola programatu irakatsi zien.[11] John von Neumannen Silliman Lectures eragin handiko lanaren prefazioa idatzi zuen, hil ondoren argitaratua eta geroago Yale University Press argitaletxeak editatua eta argitaratua, "Ordenagailua eta garuna" gisa.[12][13]

George Dysonen "Turing-eko katedrala: unibertso digitalaren jatorria" konputazioaren historia liburuan figura garrantzitsu gisa agertzen da.[5]

Bibliografia

  • Dyson, G., Turing's Cathedral: The Origins of the Digital Universe. New York: Vintage Books. ISBN 978-1-4000-7599-7.

Erreferentziak

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2021-01-06). «Klára Dán Von Neumann, desconocida pionera de la programación» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Sánchez, Cristina. (2017-10-21). «Klara von Neumann: la programadora pionera que fue olvidada por la historia» elconfidencial.com (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  3. ↑ «Project Gutenberg Self-Publishing - eBooks | Read eBooks online | Free eBooks» self.gutenberg.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  4. ↑ «Von Neumann and the Development of Game Theory» web.archive.org 2012-06-26 (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  5. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Turing's cathedral : the origins of the digital universe | WorldCat.org» search.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  6. ↑ (Ingelesez) Ulam, S. M.. (1991). Adventures of a Mathematician. University of California Press ISBN 978-0-520-91055-3. (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  7. ↑ Devlin, Keith. (2017-08-29). ««John von Neumann: The Father of the Modern Computer» Contexts of Paradox» web.archive.org (Mathematical Association of America.) (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  8. ↑ (Ingelesez) Kelly, Kevin. «Q&A: Hacker Historian George Dyson Sits Down With Wired's Kevin Kelly» Wired 20 (3) ISSN 1059-1028. (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  9. ↑ Coyle, Karen. (2012-11-01). «Coyle's InFormation: Turing's Cathedral, or Women Disappear» Coyle's InFormation (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  10. ↑ Andrieu, Christophe; de Freitas, Nando; Doucet, Arnaud; Jordan, Michael I.. (2003). «An Introduction to MCMC for Machine Learning». Machine Learning 50 (1/2): 5-43.
  11. ↑ «A Vast Machine - The MIT Press» web.archive.org 2012-01-27 (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  12. ↑ (Ingelesez) «Von Neumann Silliman lectures» Maths History (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).
  13. ↑ Von Neumann, John. (2000). The computer and the brain. New Haven, CT : Yale Nota Bene ISBN 978-0-300-08473-3. (Noiz kontsultatua: 2024-01-18).

Kanpo estekak