José Antonio Portuondo Valdor (Santiago, Kuba, 1911ko azaroaren 10a - Habana, 1996ko martxoaren 18a) Kubako literatura kritikaria, saiakeragilea eta historialaria izan zen. Kubako Literatura eta Hizkuntzalaritza Institutuak haren omenez darama izena.
Biografia
Oinarrizko eta erdi mailako ikasketak egin zituen Santiagoko jesuiten ikastetxean, eta 1929an Zuzenbidea hasi zuen Habanako Unibertsitatean, baina Gerardo Machadoren diktadurak itxi egin zuen, eta eten egin behar izan zituen; erregimen horren aurka aktiboki borrokatu zuen Kubako Santiagon Ikasleen Ezker Hegalean, eta bere lehen olerki eta artikuluak argitaratu zituen La Salle, Diario de Cuba eta Orto egunkarietan.
1934an ekin zion berriro ikasketei, baina 1936an Filosofia eta Letren Fakultatera aldatu zuen matrikula. 1936an Polémica eta Mediodía aldizkariak argitaratu zituen, azken hau Kubako Alderdi Komunistari lotuta, eta Instituto Popular del Aire irratsaioa zuzendu zuen; 1937an Baraguá astekaria sortu eta zuzendu zuen. 1941ean Filosofia eta Letretan doktoratu zen Habanako Unibertsitatean Concepcion de la poesía tesiarekin, 1945ean inprimatu zuena.
Bigarren hezkuntzako irakasle gisa lan egin zuen hiriburuan, eta 1944an Alderdi Sozialista Popularraren Gaceta del Caribe aldizkariko editoreen artean egon zen. Urte horretan El Colegio de Mexicoko beka bat lortu zuen eta bertan egon zen 1946 arte Literatura Teoriari buruz ikertzen Alfonso Reyesen gidaritzapean. Egunkarietan kolaboratzeko aprobetxatu zuen, batez ere La Voz de Mexicon, Mexikoko komunisten egunkarian, eta Cuentos cubanos contemporáneos (Mexiko, 1946) antologia inprimatu zuen.
1946 eta 1953 artean, irakasle gonbidatua izan zen AEBetako Mexiko Berria (1946-47), Wisconsin (1947-48), Columbia, New York (1950-52) eta Pennsylvaniako (1952-53) unibertsitateetan. Gainera, udako ikastaroak eman zituen Kaliforniako unibertsitateetan, Los Angeles, Duke eta Wisconsinen, eta Iberoamerikako Literaturaren Nazioarteko Institutuaren biltzarretan parte hartu zuen, 1949, 1951 eta 1953an. 1949 eta 1950 artean Hispanoamerikako literatur kritikaren historia ikasketak egin zituen, Guggenheim Fundazioaren beka bati esker.
1953an Kuban finkatu zen, eta Ekialdeko Unibertsitatean (Kubako Santiago) irakatsi zuen, baina bere ideologia komunistak arazo batzuk sortu zizkion; 1956an Estetikako Nazioarteko III. Kongresuan (Venezia) parte hartu zuen, eta 1958an Venezuelan babestu zen, Andeetako Unibertsitateko irakasle gisa, aldizkari espezializatu eta egunkari ugaritan kolaboratuz.
1959ko Kubako Iraultzaren garaipenaren ondoren, gobernu kastristarekin erabateko konpromisoa hartu zuen eta Ekialdeko Unibertsitatera itzuli zen; 1960an Kubako enbaxadore izendatu zuten Mexikon 1962ra arte, ekitaldi politiko eta kultural ugaritan parte hartuz. Kubako Idazle eta Artisten Batasunaren lehen Kongresuan bertako presidenteorde hautatu zuten, eta Maceoren Pentsamendu bizia bildu eta hitzaurrea egin zuen. 1962an Ekialdeko Unibertsitateko errektore izendatu zuten, eta bidaia luzea egin zuen hainbat ekitaldi politiko eta kulturaletara. 1965ean, La Habanan sortu berria zen Literatura eta Hizkuntzalaritza Institutuko zuzendari izendatu zuten. Institutu horretako Unibertsitatean, gainera, Estetika, Literatur Teoria eta Literatura Kubatarreko irakasle ere izan zen. Eztabaida eta polemika ugaritan parte hartu zuen, errealismoari, sortzeko askatasunari eta surrealismoaren indarrari buruz, nagusiki.
1970 eta 1975 urteen artean Literatura eta Hizkuntzalaritza Institutuko L/L urtekaria zuzendu zuen. 1975ean, Kubako enbaxadore izendatu zuten Egoitza Santuaren aurrean 1982ra arte; Italian, hitzaldi batzuk eman zituen Erroma, Venezia, Napoli eta Sassari, Sardinia eta Erromako Institutu Italoamerikarrean. Marti Ikasketen Zentroko Zuzendaritza Kontseiluko kide izan zen 1977an sortu zenetik. 1981ean, Habanako Unibertsitateak zientzia filologikoetako doktoregoa eman zion. 1986an Literaturako Sari Nazionala eskuratu zuen, eta epaimahaian behin baino gehiagotan parte hartu zuen beste batzuetan. Bere saiakerak eta artikuluak, besteak beste, frantsesa, ingelesa, errusiera, txinera, alemana, eslovakiera eta errumaniera hizkuntzetara itzuli dira. 1982tik hil zen arte, Literatura eta Hizkuntzalaritza Institutua eta haren L/L urtekaria zuzendu zituen.
Poetika eta estetika, literatura soziala eta Kubako literaturaren historia aztertzen ditu batez ere, ikuspuntu marxista-leninistatik; bereziki, Jose Marti, Antonio Maceo edo Julian del Casal bezalako idazleei aplikatzen zaie. Bere liburu garrantzitsuenak honako hauek dira: El contenido social de la literatura cubana (1944), Concepto de la poesía (1945), José Martí, crítico literario (1953), El heroísmo intelectual (1955), La historia y las generaciones (1958), La Aurora y los comienzos de la prensa y de la Organización Obrera en Cuba (1961), Estética y revolución (1963), Crítica de la época y otros ensayos (1965) Astrolabio (1973), La emancipación literaria de Hispanoamérica (1975), Orden del día (1979), Capítulos de literatura cubana (1981), Martí, escritor revolucionario (1982), Crisol de España (1986) eta Ensayos de estética y de teoría literaria (1988).
Obrak
- Angustia y evasión de Julián del Casal, 1937.
- Proceso de la cultura cubana (Esquema para un ensayo de interpretación), 1938.
- El contenido social de la literatura cubana, Méx., 1944.
- Concepto de la poesía, Méx., 1945.
- En torno a la novela detectivesca, 1947.
- José Martí, crítico literario, EEUU, 1953.
- El heroísmo intelectual, Méx., 1955.
- La historia y las generaciones, 1958.
- Bosquejo histórico de las letras cubanas, 1960.
- El pensamiento vivo de Maceo, 1960.
- La Aurora y los comienzos de la prensa y de la Organización Obrera en Cuba, 1961.
- Estética y revolución, 1963.
- Crítica de la época y otros ensayos, 1965.
- El contenido político y social de las obras de José Antonio Ramos, 1969.
- Astrolabio, 1973.
- La emancipación literaria de Hispanoamérica, 1975.
- Itinerario estético de la Revolución Cubana, 1979.
- Orden del día, 1979.
- Capítulos de literatura cubana, 1981.
- Martí, escritor revolucionario, 1982.
- Crisol de España, 1986.
- Ensayos de estética y de teoría literaria, 1988.
Erreferentziak
Kanpo estekak
