Glaziologia

Glaziologia (latineraz glacies “izotz” eta grezieraz λόγος (logos) "hitza", "adierazpena"; biak elkartuz "izotzaren azterketa") glaziarren azterketa zientifikoa da, izotza eta izotzarekin zerikusia duten fenomeno naturalen azterketa barneratzen dituena. Glaziologia diziplina arteko zientzia da, geofisika, geologia, geografia fisikoa, geomorfologia, klimatologia, meteorologia, hidrologia, biologia eta ekologia barneratzen dituenak. Glaziarrek gizakiongan eduki ditzaketen eraginak giza geografiaren eta antropologiaren eremuak hartzen ditu.[1]

Deskribapena

Morrena laterala Behe-Theodul Glaziarrean Gorner Glaziarrarekin elkartzen (Zermatt, suitza).

Glaziologiak antzinako eta gaur egungo fenomeno ugari aztertzen ditu. Fenomeno hauek, zabalera, distribuzioa, zergatiak, ezaugarriak, prozesuak, dinamikak, sailkapenak eta uraren inplikazioa solido eran dira, naturan aditzera eman daitekeen forma guztietan (glaziarrak, izotza, elurra, txingorra eta abar).

Ikerketa esparru honek hainbat arlo aztertzen ditu, Antartika eta Groenlandiako izotz-mantuetatik, antzigar eta txingorreko izotz-partikuletara, mendiko glaziarretatik, elurretik, izotz ozeanikotik, aintzira-izotzetatik eta ibai-izotzetik igaroz. Bestalde, permafrostaren ikerketa, aldizka izozte-urtzeak jasaten dituzten lurzoru izoztuak, geokriologia deituriko atalari dagokio.

Historia

Gizakiak aspaldian izan du interesa elurrarekiko, izotzarekiko zein glaziarrekiko. Horren ondorioz, glaziarren inguruko erreferentzia anitz topa daitezke saga islandiar zein aintzinako hainbat kontakizunetan. Glaziologia disziplina zientifiko modura XVIII. mendean sortu zen. Hainbat izan ziren sorrera horren eragileak, besteak beste, eremu polarretara eginiko esplorazio bidaiak eta Europan aisialdi garaia Alpeetan igarotzen zuen gizarte klasearen emendioa. Ondorioz, izotz eta elurraren inguruko interes zientifikoa sustatu zen. Glaziologiaren sorrera eta garapena estuki loturik dago geografia glazialarekin. Sorrera honetan, berebiziko garrantzia izan dute Mijaíl Lomonósov geografo errusiarraren lanek, zeina XVIII. mendean Errusiako Itsas Armadak, hainbatetan Siberiako artikora bidali zuen ordezkapen geografikoak egitera. 1763an, “Iparraldeko itsasoetako zeharbideen deskribapen laburra eta siberiar ozeanoa zeharkatuz ekialdeko Indietara iristeko aukeraren demostrazioa” izeneko lana argitaratu zuen. Lan horretan, izotz-mugimenduen lege orokor bat proposatu zuen, eta bertan emandako oinarrizko sailkapena oraindik ere onartua da. Errusiako geografia-eskolak, Lomonosov-en legatuari jarraituz, ikuspegi integratzailearekin ikerketarekin jarraitu zuen. Gerora, beste hainbat ikerketa garrantzitsu egon dira munduko beste lurraldeetan,  Ignaz Venetz Suitzarrak buruturikoa, Agassiz-eko teoria glaziala edota William Morris Davisen ziklo geografikoaren teoriaren egiaztapena bultzatu zuen geografia glazialaren modelizazioa. Egun ezagutzen dugun glaziologia bere horretan, ez zen XX. mendera arte sortu, britaniarrek eta italiarren buruturiko lanen ondorioz batik bat.  II. mundu gerraren amaieran indarra hartu zuen, emandako garapen teknologikoen eta gerra jarduerek eskatzen zuten tundra eta eremu polarren ezagutza geografikoaren garapenaren eraginez. [2][3]

Hainbat dira arlo honen aitzindariak[4]:

  • 1703: Johann Heinrich Hottinger-ek “Descriptio montium glazialium Helveticorum” lana argitaratu zuen, non izotz-mendien jatorria eta mugimenduak zalantzan jartzen dituen.
  • 1706: Johann Jakob Scheuchzer-ek "Suitzako historia naturala" argitaratu zuen, non Alpeetako glaziarren azterketa zientifikoa burutzen duen.
  • 1779: Horace-Bénéimts de Saussure (1740-1799) “Voyage dans les Alpes” argitaratu zuen, 1787an Mont Blancera igo zen bere altuera neurtzeko; glaziar hitza ezartzen du “glacière” hitzaren ordez.
  • 1821: Ignace Venetz-ek (1788-1859) Bloke Erratikoak “klima glaziarretan” garraiatu zirelaz konbentzitu zuen  Jean de Charpentier-i (1786-1855).
  • 1840: Louis Agassizek (1807-1873), 1837an izotz aroaren existentzia zientifikoki frogatu ondoren,  “Étude sur les glaziers” lana argitaratu zuen. Garai berean, Jules Dumont d'Urville Adeliako lurretara iritsi zen eta James Clark Ross Ross itsasoa, Antartikako mendikatea eta bi sumendi (Erebus eta Monte Terror) zeharkatu zituen izotz-harresia gaindituz.
  • 1881: François-Alphonse Forelek izotz geruzen inguruko lehen ikerketa sistematikoa argitaratu zuen.

Klima aldaketaren eragina glaziarretan

XX. mendean, Lurra 0.6± 0,2 ºC-z berotu zen batez beste. 1800 urteaz geroztik emandako berotze azkarra, maila globalean neurtu izan da. 2019an, batazbesteko tenperatu globala XX.mendeko batazbestekoa baino 0.95 ºC altuagoa izan zen, erregistratutako bigarren urterik beroena bihurtu zelarik. Erregistraturiko 10 tenperaturarik altuenetatik 9 2010az geroztik eman dira. [5]

Klima aldaketak glaziarretan eragin nabarmena dauka. Penintsula Antartikoaren inguruan esaterako, tenperatura munduko batez bestekoa baino sei aldiz gehiago berotzen ari da. 1950-2000 bitartean airearen tenperatura 2,5 ºC-tan igo zen. Eskualde horretako berotze azkarra 1930ko hamarkadan hasi zen. Urteko airearen batez besteko tenperatura -9 ºC isotermoa hegoalderantz mugitu da, izotz-xaflen kolapsoa eta glaziarren errezesioa eraginez. Berotze erritmo hau ezohikoa den arren, ez da aurrekaririk gabea, James Ross uhartetik erauzitako izotz laginetan ikusi denez, duela 600 urte hasi zen berotze fasea, gerora azkartzen joan dena. [6]

Glaziarren errezesio globala

Mundu osoan zehar, glaziarrak murriztuz eta deuseztatuz doaz. Egun behatzen den itsas mailaren igoeraren %75aren eragile dira glaziarren errezesioa eta igoera termikoa. Glaziarrek erantzun-denbora laburra dute, ondorioz, aire-tenperaturaren aldaketei eta prezipitazioei azkar erantzuten diete. Munduan zehar, eremu menditsuetako hainbat glaziar bertoko giza-populazioentzako ur iturri garrantzitsua dira, garai lehorretan hornidura iturri garrantzitsuak direlarik. Glaziarren paper garrantzitsu hau glaziarren errezesioarengatik mehatxaturik dago. [7]

Emakume glaziologoak

Glaziologian emakumeen parte hartzea disziplina bera bezainbeste hedatzen da denboran nahiz eta emakumeen ekarpen zientifikoak garaiko egoera soziopolitikoen eraginez mugatuta egon diren. 1948an argitaratu zen lehen aldiz emakume batek idatziriko artikulu zientifiko bat, "Journal of Glaciology" aldizkarian azaldu zena, aldizkariaren sorreratik urtebetera. 80ko hamarkadara arte, ordea, ez ziren ehunera iritsi emakumeek idatziriko artikulu zientifikoak disziplina honen baitan. [8]

Hona hemen zenbait emakume glaziologo [8]:

Erin Christine Pettit Rothera estazioan

Erreferentziak

  1. ↑ Benn, Douglas I.. (1998). Glaciers & glaciation. Arnold ISBN 0-340-58431-9. PMC 38329570. (Noiz kontsultatua: 2023-03-14).
  2. ↑ (Ingelesez) Clarke, Garry K.C.. (1987). «A short history of scientific investigations on glaciers» Journal of Glaciology 33 (S1): 4–24.  doi:10.3189/S0022143000215785. ISSN 0022-1430. (Noiz kontsultatua: 2023-03-14).
  3. ↑ (Ingelesez) Pering, Tom. (2009). The History and Philosophy of Glaciology. , http://www.volcano-blog.com/uploads/6/9/7/6/6976040/the_history_and_philosophy_of_glaciology.pdf or..
  4. ↑ (Ingelesez) Robin, Gordon de Q.; Swithinbank, Charles. (1987). «Fifty years of progress in understanding ice sheets» Journal of Glaciology 33 (S1): 33–47.  doi:10.3189/S0022143000215803. ISSN 0022-1430. (Noiz kontsultatua: 2023-03-14).
  5. ↑ (Ingelesez) Davies, Bethan. (2020). Climate Change. .
  6. ↑ (Ingelesez) Davies, Bethan. (2021). Glacier change in Antarctica. .
  7. ↑ (Ingelesez) Global glacier recession. .
  8. ↑ a b (Ingelesez) Hulbe, Christina L.; Wang, Weili; Ommanney, Simon. (2010). «Women in glaciology, a historical perspective» Journal of Glaciology 56 (200): 944–964.  doi:10.3189/002214311796406202. ISSN 0022-1430. (Noiz kontsultatua: 2023-03-14).

Kanpo estekak

Read other articles:

Kebakaran Besar London

Kebakaran Besar LondonDetail Kebakaran Besar London oleh pelukis tak dikenal, yang menggambarkan kebakaran pada Selasa malam tanggal 4 September dari perahu di sekitar Menara Wharf. Di sebelah kanan merupakan Menara London dan di sebelah kiri adalah Jembatan London, sementara di kejauhan terlihat Katedral Santo Paulus yang sedang terbakar.Tanggal2 September – 5 September 1666Lokasi London, InggrisHasil13.200 rumah, 87 gereja paroki dan 6 kapel hangus, lebih dari 100.000 jiwa kehilangan temp...

 

Pertempuran Suomussalmi

Pertempuran Suomussalmi adalah pertempuran antara pasukan Finlandia dan Uni Soviet yang menjadi bagian dari Perang Musim Dingin. Pertempuran ini berlangsung dari 7 Desember 1939 sampai dengan 8 Januari 1940. Finlandia memenangkan pertempuran ini melawan pasukan superior. Suomussalmi dianggap sebagai kemenangan Finlandia paling jelas, paling penting, dan paling signifikan di bagian utara Finlandia.[1] Di Finlandia, pertempuran ini masih dilihat sebagai simbol dari keseluruhan Perang Mu...

 

Annisa Pagih

Annisa PagihLahir6 Maret 1988 (umur 36)Bandung, Jawa Barat, IndonesiaAlmamaterUniversitas Katolik ParahyanganPekerjaanModel, aktris, pembawa acara beritaSuami/istriTim Matindas (m. 2017)Anak1 Annisa Pagih (lahir 6 Maret 1988) adalah seorang model, aktris, dan pembawa acara berita berkebangsaan Indonesia. Ia menjadi aktris dalam berbagai film, salah satu film terkenalnya ialah Berangkat! (2017) dan Love For Sale (2018). Ia juga dikenal sebagai pembawa acara berita di stasiun televisi NET...

Bencana Aberfan

Bencana AberfanBesaran longsor Aberfan beberapa hari usai bencanaTanggal21 Oktober 1966 (1966-10-21)LokasiAberfan, Glamorgan, Wales SelatanKoordinat51°41′41″N 3°20′51″W / 51.69472°N 3.34750°W / 51.69472; -3.34750Tewas144 (28 dewasa, 116 anak)PenyelidikanAberfan Disaster TribunalBencana ini menjadi alasan utama pengesahan Mines and Quarries (Tips) Act 1969 (Undang-Undang (Timbunan) Tambang 1969) Bencana Aberfan terjadi ketika timbunan limbah galian tamb...

 

Yvelines

Lambang Yvelines Letak Yvelines di Prancis Yvelines [iˈvlin] ialah département Prancis dengan nomor 78. Terletak di region Isle-de-France di Paris Raya. Nomor 78 berasal dari urutan alfabetis. Yvelines terbentuk pada 1968 dari pemekaran departemen Seine-et-Oise menjadi 3 departemen baru. Geografi Departemen Yvelines berbatasan dengan départements Val d'Oise, Hauts de Seine, Essonne, Eure et Loir dan Eure. Kota terbesar ialah Versailles yang juga ibu kotanya. Di samping Versailles kota-kota...

 

قائمة النجوم في كوكبة ذات الكرسي

يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (ديسمبر 2018) قائمة النجوم في كوكبة ذات الكرسي (بالإنجليزية: List of stars in Cassiopeia)‏ الاسم تسمية باير تسمية فلامستيد تصنيف ال...

Purba Julu, Puncak Sorik Marapi, Mandailing Natal

Ada usul agar artikel ini digabungkan dengan Purba Julu, Tambangan, Mandailing Natal. (Diskusikan) Artikel ini tidak memiliki referensi atau sumber tepercaya sehingga isinya tidak bisa dipastikan. Tolong bantu perbaiki artikel ini dengan menambahkan referensi yang layak. Tulisan tanpa sumber dapat dipertanyakan dan dihapus sewaktu-waktu.Cari sumber: Purba Julu, Puncak Sorik Marapi, Mandailing Natal – berita · surat kabar · buku · cendekiawan · JSTOR Pu...

 

Matt Reeves

Artikel ini bukan mengenai Matthew Reeve atau Matthew Reeves. Matt ReevesReeves di tahun 2014Lahir27 April 1966 (umur 57)Rockville Centre, New York, U.S.AlmamaterUniversitas California SelatanPekerjaanPembuat filmTahun aktif1994–sekarangSuami/istriMelinda WangAnak1 Matt Reeves (lahir 27 April 1966) adalah seorang sutradara, produser, dan penulis skenario film Amerika. Dia pertama kali mendapatkan pengakuan untuk serial drama WB Felicity (1998–2002), yang dia kembangkan bersama ...

 

Turner Doomsday Video

End of world broadcast for CNN Turner Doomsday Video is the internal title of a video intended to be broadcast by CNN at the end of the world. The video, created at the direction of CNN founder Ted Turner before the network's 1980 launch,[1] is a performance of the Christian hymn Nearer My God To Thee performed by multiple members of the U.S. Army, Navy, Air Force, and Marine bands.[2][3] History Ted Turner in 1999 The recording was made right after The Star-Spangled B...

Stari Grad, Belgrade

For other uses, see Stari Grad. Municipality in Belgrade, SerbiaStari Grad Стари Град (Serbian)Municipality FlagCoat of armsLocation of Stari Grad within the city of BelgradeCoordinates: 44°49′09″N 20°27′26″E / 44.8191359°N 20.4572362°E / 44.8191359; 20.4572362Country SerbiaCity BelgradeStatusMunicipalityGovernment • Municipality presidentRadoslav Marjanović (SNS)Area[1] • Total5.42 km2 (2.09...

 

Strike Suit Zero

2013 video gameStrike Suit ZeroDeveloper(s)Born ReadyPublisher(s)Born ReadyComposer(s)Paul Ruskay, KokiaPlatform(s)Microsoft Windows, Linux,[1] OS X,[1] PlayStation 4, Xbox One, Android, Nintendo SwitchReleaseMicrosoft WindowsJanuary 23, 2013OS X, LinuxAugust 9, 2013PlayStation 4, Xbox OneApril 4, 2014AndroidNovember 13, 2014Nintendo SwitchMay 2, 2019Genre(s)Space combat simulatorMode(s)Single-player Strike Suit Zero is a space flight combat game developed by Born Ready. Strik...

 

Gouvernement de la République française

Cet article concerne le gouvernement sous la Cinquième République. Pour les autres régimes, voir Constitutions françaises. Pour le gouvernement actuel, voir Gouvernement Gabriel Attal. Pour les différents gouvernements français, voir Liste des gouvernements de la France. Gouvernement de la République françaiseLogotype du Gouvernement français.CadreZone d'activité FranceSiège ParisPays  FranceOrganisationPremier ministre Gabriel Attal (depuis 2024)Gouvernement actuel Attal...

Atlas (architecture)

Architectural support sculpted in the form of a man Baroque atlas at St. Florian Monastery, Austria, by Leonhard Sattler Atlantes depicting the Moors defeated by Charles V, Porta Nuova, Palermo Beaux Arts atlantes on Rue Saint-Roch no. 45, Paris, by Bruno Pellissier, 1917 In European architectural sculpture, an atlas (also known as an atlant, or atlante[1] or atlantid; plural atlantes)[2] is a support sculpted in the form of a man, which may take the place of a column, a pier ...

 

Marla Adams

American television actress (1938–2024) Marla AdamsMarla Adams on the set of The Secret Storm in 1968.Born(1938-08-28)August 28, 1938Ocean City, New Jersey, U.S.DiedApril 25, 2024(2024-04-25) (aged 85)Los Angeles, California, U.S.OccupationActressYears active1958–2021 Marla Adams (August 28, 1938 – April 25, 2024) was an American television actress, best known for her roles as Belle Clemens on The Secret Storm, from 1968 to 1974,[1] and as Dina Abbott Mergeron on The Y...

 

Frankston line

Passenger rail service in metropolitan Melbourne, Victoria, Australia Frankston lineThe rebuilt Bonbeach station on the Frankston line, December 2021OverviewService typeCommuter railSystemMelbourne railway networkStatusOperationalLocaleMelbourne, Victoria, AustraliaPredecessorMordialloc (1881–1882)First service19 December 1881; 142 years ago (1881-12-19)Current operator(s)Metro TrainsFormer operator(s) Victorian Railways (VR) (1881–1974) VR as VicRail (1974–1983) MTA ...

Pakistan Institute of Engineering and Applied Sciences

Public university in Islamabad, Pakistan Pakistan Institute of Engineering & Applied Sciencesپاکستان انسٹی ٹیوٹ آف انجینئرنگ اینڈ اپلائیڈ سائنسزOther namePIEASFormer namesCentre for Nuclear Studies (CNS) (1976-1997)Reactor School (1967-1976)TypePublicEstablished1997FounderInam-ur-RehmanEndowmentPatron: Iqbal KaiserChancellorPresident of PakistanRectorNaseem IrfanAcademic staff170+ including 150+ PhDsAdministrative staff550+Students2000+Undergrad...

 

Hwang Seok-ho

Hwang Seok-ho 2013. Republik Korea vs. HaitiInformasi pribadiTanggal lahir 27 Juni 1989 (umur 34)Tempat lahir Korea SelatanPosisi bermain BekKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)2012- Sanfrecce Hiroshima * Penampilan dan gol di klub senior hanya dihitung dari liga domestik Hwang Seok-ho (lahir 27 Juni 1989) adalah pemain sepak bola asal Korea Selatan. Karier Hwang Seok-ho pernah bermain untuk Sanfrecce Hiroshima. Pranala luar (Jepang) Profil dan statistik di situs web resmi J. League Dat...

 

Eric R. Williams

American screenwriter Eric R. WilliamsWilliams in Flagstaff Arizona, 2021Alma materColumbia UniversityOccupation(s)Screenwriter, professor and new media storytellerEmployerOhio UniversityNotable workThe Triangle of KnowledgeWebsitewilliamsonstory.com Eric R. Williams is an American screenwriter, professor, cinematic virtual reality director, and new media storyteller.[1][2][3] He is known for developing alternative narrative and documentary techniques that take ad...

Bald Mountain (Idaho)

Ski area in Idaho, United States This article is about the Bald Mountain of the Sun Valley Resort in Blaine County, Idaho. For the modest ski area in Clearwater County, see Bald Mountain Ski Area. This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Bald Mountain Idaho – news · newspapers · books · scholar ·...

 

Xenacoelomorpha

Xenacoelomorpha Proporus sp., seekor xenacoelomorph Klasifikasi ilmiah Kerajaan: Animalia Filum: Xenacoelomorpha Subphyla Xenoturbellida Acoelomorpha Xenacoelomorpha adalah sebuah filum hewan yang kecil dan sederhana yang terdiri dari xenoturbellida dan acoelomorpha. Pengelompokan ini didukung oleh data molekuler.[1] Filogeni Klad Xenacoelomorpha terdiri dari Acoelomorpha dan genus Xenoturbella dan diungkapkan oleh studi molekuler. Awalnya klad ini dianggap sebagai anggota deuterosto...