Balen aurkako txaleko
armadura eta Barneko motza
Irudi gehiago

Balen aurkako txalekoa soina baletatik babesteko erabiltzen den jantzi berezia da, mahukarik gabea eta enborra gerriraino estaltzen duena.^[1] Metalezko plakek (altzairua edo titanioa), zeramikazkoek edo polietilenozkoek, bizi-organoak babesten dituzte.

Balen aurkako txalekoek zuntz erresistenteko geruzak erabiltzen dituzte bala harrapatu eta deformatzeko, eta indarra txalekoaren azalera handi batean barreiatzen dute. Txalekoak jaurtigai deformagarriaren energia xurgatzen du, eta gelditu egiten du txalekoa erabat zulatu baino lehen. Geruza batzuk zeharkatu daitezke, baina, bala deformatzen den bitartean, energia gero eta azalera handiagoak xurgatzen du. Txalekoak bala sartzea ekidin dezakeen arren, bai txalekoak eta bai erabiltzen duen pertsonak jaurtigaiaren energia xurgatzen dute. Sarbiderik gabe ere, pistola bala modernoek energia nahikoa dute talka eremuan trauma bat eragiteko. Txalekoaren zehaztapenek sartze-erresistentzia eta pertsonaren gorputzera iristen den energia-kantitatea barne hartzen dituzte. Balen aurkako txalekoek ganibeten, gezien edo deformagarriak ez diren balen aurkako babes txiki bat eskaintzen dute; objektu horien inpaktuaren indarra eremu txiki samar batean kontzentratzen da, eta, beraz, txalekoaren geruzak zehatkatu ditzakete. Txalekoek metalezko (altzairua edo titanioa, adibidez), zeramikazko edo polietilenozko geruzak izan ditzakete, eta horiek aparteko babesa ematen diete bizi-eremuei. Geruza gehigarri horiek eraginkorrak dira pistola guztien eta fusil batzuen aurka. Gehigarri horiek ohikoak dira txaleko militarretan, txaleko arruntak ez baitira eraginkorrak munizio militarraren aurka. Espetxe-zaintzaileek berariaz diseinatutako txaleko bereziak erabiltzen dituzte labanen eta objektu zorrotzen aurka, ehun sintetiko dentsoko geruzak edo ehun sintetiko ijeztuak eta osagai metalikoak gehituz.

XV. mendean, Mesoamerikako kulturek Ichcahuipillia sortu zuten, eta europarrek gambesona; bi armadurak balen aurkako txalekoen garapen goiztiarrak izan ziren. 1538an, Francesco Maria della Roverek Filippo Negroliri balen kontrako txalekoa sortzeko eskatu zion. 1561ean, Maximiliano II.ak bere armadura suzko arma baten kontra probatu zuen. Era berean, 1590ean Sir Henry Leek bere Greenwich armadura balen kontra babestua izatea espero zuen, nahiz eta bere eraginkortasuna polemikoa izan garai horietan. 1500. urtearen amaieran, "balen kontra babestua" terminoa armadura bat izendatzeko erabiltzen zen. Armadura horretan, bala batek eragindako mailatua ikus zitekeen, jaurtigaiak sartzearen aurrean erresistentzia erakusten zuena.

Balen aurkako lehen txaleko arina, Myeonje baegab, Joseonen (Korea) asmatu zuten, 1860an, Korearen aurkako kanpaina frantziarraren ondoren. Heungseon Daewongunek balen aurkako txalekoak egiteko agindua eman zuen, mendebaldeko armaden partetik mehatxuak ugaritu zirelako. Kim Gi-Doo eta Gang Yoon konturatu ziren kotoia jaurtigaietatik babes zitekeela behar bezain dentsoa bazen, kotoizko 30 geruzaz osatutako txalekoak diseinatuz. Txaleko horiek guduan erabili zituzten AEBek Koreara egindako espedizioan, AEBetako Armadak 1871n Ganghwa uharteari eraso zionean. AEBetako Armadak balen aurkako txalekoetako bat harrapatu eta AEBetara eraman zuen, eta han Smithsonian museoan gorde zuten 2007ra arte. Koreari itzuli zioten txalekoa, eta jendaurrean dago ikusgai.

Balen aurkako lehen babes-erabilera 1879an gertatu zen, Ned Kellyk zuzendutako Australiako iheslari talde batek txatarra erabiliz armadurak egin zituenean. Armadurak bere soin, besaurre eta izterrak estaltzen zituen, kasko bat barne. Artisau-jantziek 44 kg (96 libra) pisatzen zuten, 1880an Glenrowanen egindako polizia-sarekada batean bandako kideen mugimenduak oztopatuz. Alferrik erabili zuten, jantziek ez baitzituzten hankak babesten.

1880ko hamarkadaren hasieran, George Emery Goodfellow Arizonako doktorea Erdi Aroko gambesonen antzeko zetazko txalekoekin ikerketak egiten hasi zen. Txaleko horiek 18 eta 30 oihal geruza artean zituzten, erabiltzailea gezietatik babesteko. Goodfellow doktoreak zetazko txaleko antibaletarako zuen interesa areagotu egin zen, zetazko oihalak suzko armekin eraso zieten pertsonen gorputzean balek eragindako inpaktua gutxitu zuen hainbat kasuren berri izan ondoren.

Casimir Zeglen poloniarra Goodfellowen aurkikuntzetan oinarritu zen XIX. mendearen amaieran zetazko oihalez egindako balen aurkako txaleko bat garatzeko, bolbora beltzezko kartutxoak erabiltzen zituzten pistolek jaurtitako balak geldiarazteko.^[2] Txaleko horiek 800 USD balio zuten 1914an, dirutza txiki bat garai hartan. 1914ko ekainaren 28an, Franz Ferdinand artxidukeak, Austro-Hungariar tronuaren oinordekoak, zetazko balen aurkako txaleko bat zeraman pistolero batek eraso egin zionean. Tiroak lepoan jo zuenez, txalekoak ez zuen babestu. Jan Szczepanikek 1901ean egindako antzeko txaleko batek salbatu zuen Alfontso XIII.aren bizitza, hiltzaile batek tiro egin zionean.

Lehen Mundu Gerran, Estatu Batuek zenbait gorputz-blindaje mota garatu zituzten, kromo-nikel altzairuzko Brewster Body Shield barne. Kromo-nikel altzairuzko Brewster Body Shield peto eta kasko batez osatuta zegoen, eta Lewis metrailadore-balei aurre egin ziezaieketen (abiadura 820 m/s zen, edo 2700 oin/segundo), baina 18 kg (40 libra) pisatzen zuen, eta soldaduaren mugimendua oztopatzen zuen. Txaleko bat ere diseinatu zen, altzairuzko ezkata gainjarri eta larruzko forru batean finkatuak zituena; 5 kg (11 libra) pisatzen zuen, gorputzari itsatsita zegoen eta erosoagoa zela uste zen.

1920ko hamarkadaren amaieran eta 1930eko hamarkadaren hasieran, Estatu Batuetan jarduten zuten gaizkile-taldeetako pistoleroak balen aurkako txaleko merkeagoak, oihalez eginak eta kotoiz beteak erabiltzen hasi ziren. Lehen txaleko horiek pistolazko balen inpaktua xurga zezaketen, hala nola .22 Long Rifle, .25 ACP, .32 S&W luzea, .380 ACP eta .45 ACP, 300 m/s-tik (1000 oin/segundo) gorako abiaduran bidaiatzen dutenak. Txaleko horiei aurre egiteko, FBIko agenteak kartutxo berri eta indartsuena erabiltzen hasi ziren. 38 Super eta geroago, .357 Magnum.

Bigarren Mundu Gerrako lehen etapetan, Estatu Batuek armadurak diseinatu zituzten infanteriako soldaduentzat, baina modelo gehienak astunegiak ziren eta borrokako mugimendua mugatzen zuten, dauden hornidurarekin bateraezinak izateaz gain. Indar armatuek hegazkin bonbaketarien tripulazioentzako flak jakak garatzera bideratu zituzten euren ahaleginak. Jaka horiek nailon-oihalez eginak zeuden, barruan altzairuzko plakak zituztela, eta airetik babesteko jaurtigaien printzak geldiarazteko gai ziren; abiadura txikiko balak ere geldiaraz zitzaketen.

Britainiar Armadak eta Kanadako Armadak (Kanadako Infanteriaren 2. Dibisioa) armaduraz hornitu zituzten Europa ipar-mendebaldean zituzten beren medikuak. Japoniako Armada Inperialak Bigarren Mundu Gerran infanteriarentzako armadura mota batzuk sortu zituen, baina ez zuten lan handirik izan. 1944. urtearen erdialdean berriro hasi ziren Estatu Batuetan armadurak garatzen. AEBetako indar armatuentzako hainbat txaleko ekoitzi zituzten, hala nola T34, T39, T62E1 eta M12.

Armada Gorriak hainbat armadura mota erabili zituen, SN-42 barne (Stalynoi Nagrudnik, "altzairuzko petoa" errusieraz, non zenbakiak zein urtetan diseinatu zen adierazten duen). Guztiak probatu ziren, baina SN-42 soilik produzitu zen. Bularra eta sabelpea babesten zituzten altzairuzko bi plantxa prentsatuk osatzen zuten. Petoak 2 mm-ko lodiera zuen eta 3,5 kg-ko pisua (7,7 libra). Armadura hori SHISBr (eraso-ingeniariak) eta "Tankodesantniki" (tankeen gainean zihoazen eraso-tropak) soldaduei ematen zitzaien. SN armadurak erabiltzailea babesten zuen MP-40 subfusil batek 50 metro ingurura jaurtitako 9 mm-ko baletatik, Stalingradoko gudua bezalako hiri-guduetan erabilgarri bihurtuz. Baina SNaren pisuagatik ez zen oso praktikoa infanteriak eremu irekian erabiltzeko.

Ameriketako Estatu Batuek Doron txaleko bat garatu zuten, erretxinekin konprimitutako beira zuntzez egindako xafla bat. Txaleko horiek barnean beira-zuntzezko plakei eusten zieten nylonezko ehungailuen konbinazioa ziren, eta 1945eko Okinawako Guduan erabili ziren lehen aldiz. Guduan frogatu zuten geldiaraz zitzaketela abiadura erlatiboki txikiko balak, pistolazko kalibre txiki batzuk eta granadazko printzak, nahiz eta alferrikakoak izan fusilek eta metrailadoreek jaurtikitako kalibre eta abiadura handiko balen kontra.

Koreako Gerran, AEBetako indar armatuentzako zenbait txaleko berri ekoitzi zituzten, M-1951 barne, beirazko zuntzezko plakekin sendotutako plastikozko segmentuz osatuta zegoena, nylonezko txaleko batean tartekatuta. Txaleko horiek "hobekuntza handia" adierazten zuten "pisuari dagokionez", nahiz eta ofizialki esaten zen 7,62 mm-ko Tokarev pistola balak geldiarazteko gai zirela, berbertatik tiro eginda; praktikan, Doron plakek FMJ balak geldiaraz zitzaketen, .45acp kalibrekoak, baina ez Tokarev balak bezalako botere eta abiadura handiko pistola balak, eta askoz gutxiago eraso-fusil balak. Natick Laboratorioek garatu eta 1967an merkaturatu zituen, T65-2 plaka-euskarriak zeramika plaka gogorrak eramateko diseinatutako lehen txalekoak izan ziren, 7,62 mm-ko kalibreko fusil balak gelditzeko gai eginez. "Chicken Plates" hauek boro karburoarekin, silizio karburoarekin edo aluminio oxidoarekin fabrikatu ziren. Altitude baxuan hegan egiten zuten aireontzietako tripulazioei eman zizkieten, hala nola, UH-1 eta UC-123 Vietnamgo Gerran.

1969an American Body Armor sortu zen, eta altzairuzko xafla ugarirekin nailon barrubigunaren konbinazio patentatua ekoizten hasi zen. Armadura mota hau AEBetako polizia agentziei saldu zien Smith & Wessonek "Barrier Vest" markarekin. Barrier txalekoa izan zen arrisku handiko operazioetan erabili zen lehen polizia-txalekoa.

1970eko hamarkadaren erdialdean, DuPontek Kevlar zuntz sintetikoa sartu zuen, ehundu eta geruzetan aplikatzen zena. Kevlar National Institute of Justice-ko ebaluazio programa batean sartu zuten berehala. Programa horrek armadura arinak eta ezkutatzeko errazak bilatzen zituen poliziaz osatutako proba talde batentzat, eta, aldi berean, egunero erabiltzea posible ote zen zehazten saiatzen zen. Lester Shubin, NIJko programen administratzaileak, aukeratutako polizia agentzia handi batzuekin gidatu zuen egingarritasun azterketa hau, Kevlarreko txalekoak poliziek egunero erabil zitzaketela zehaztuz, horrela bizitzak salbatuz.

1975ean, Richard A. Armellinok, American Body Armor-en sortzaileak, erabat Kevlarrez egindako K-15 izeneko txaleko bat sustatu zuen, 15 Kevlar geruzaz osatua eta 5" x 8"ko "Shok Plate" altzairu balistikozko plaka bat zuena bihotzaren gainean bertikalki kokaturik, US Patent #3,971,072 jaso zuelarik. Antzeko tamaina eta kokapena duten "trauma-plakak" txaleko ezkutagarri gehienen aurrealdeko panel balistikoetan erabiltzen dira gaur egun ere, talkak eragindako trauma murriztuz eta balen aurkako babesa areagotuz bihotz/esternoi zonako erdialde-masan.

1976an, Richard Davisek, Second Chance Body Armor-en sortzaileak, enpresa horrek Kevlarrez egindako lehen txalekoa diseinatu zuen, Model Y izenekoa. Balen aurkako txaleko arin eta ezkutagarrien industria hasia zen, eta polizia agente modernoarentzako eguneroko babes modu berri hori berehala hartu zuten. 80ko hamarkadaren erdi eta bukaerarako, patruilatzen ari ziren polizien 1/3tik 1/2ra bitarteko batez bestekoak txaleko ezkutagarriak janzten zituen egunero. 2006rako, 2.000 "salbazio" baino gehiago dokumentatu zituzten polizia-txalekoak erabiltzeagatik, eta armadura arin eta ezkutagarrien arrakasta eta eraginkortasuna baliozkotu zituzten egunero erabiltzen den polizia-taldearen pieza estandar gisa.

Kevlarrezko armadura bigunek mugak dituzte, izan ere, "printza handiek edo abiadura handiko balek txalekoa jotzen badute, horien energiak trauma handia eragin dezake, kolpearen ondorioz". Ranger Body Armor AEBetako Indar Armatuentzat garatu zuten 1991n. Nahiz eta AEBetako bigarren armadura militar modernoa izan, fusil balak geldiarazteko gai eta aldi berean borrokan ari diren infanteentzat behar bezain arina, oraindik akatsak zituen: "printzen kontrako PASGT (Personal Armor System for Ground Troops; lehorreko tropentzako armadura sistema pertsonala, ingelesez) balistikoen aurkako armadura baino astunagoa da, infanteria erregularrak erabiltzen duena eta... ez du babes-maila balistiko bera lepoaren eta sorbalden inguruan". Ranger Body Armor-en formatuak (eta AEBetako unitate bereziei emandako armadura berrienak) armadura modernoek indar armatuetako unitate bakoitzean aurre egin behar dioten babesaren eta mugikortasunaren arteko dilema nabarmentzen du.

Tropa estatubatuar askori hornitutako armadura berrienak Interceptor Body Armor Intertzeptorea, AEBetako Armadaren Improved Outer Vest eta Marineen Gorputzeko Modular Tactical Vest dira. Sistema horiek guztiak txalekoarekin diseinatuta daude, printzen eta pistolazko balen aurkako babes gisa. Zeramika gogorreko plakak, Small Arms Protective Insert bezalakoak, Interceptor Body Armor-ekin erabiltzen dira, eta ezinbesteko organoak mehatxu handiagoetatik babesten dituzte. Abiadura handiko fusil balak eta mugaren aurkakoak dira mehatxu horiek. Antzeko txalekoak adoptatu dituzte mundu osoko armada modernoek.

1970eko hamarkadatik aurrera, hainbat zuntz berri eta balen aurkako ehunetarako eraikuntza-metodo garatu dira Kevlar irutearekin paraleloki, hala nola DSMren Dyneema, Honeywellen GoldFlex eta Spectra, Teijin Twaronen Twaron, Pinnacle Armor-en Skin Herensugea eta Zylaylen Orain Toylayl-a bezalako ikerketa berriak azkar frogatu dira. Ehun berri hauek Kevlarra baino arinagoak, meheagoak eta erresistenteagoak dira, baina askoz garestiagoak dira. AEBetako Indar Armatuek armadurak egin dituzte infanteriako soldaduei borrokan laguntzen dieten laneko txakurrentzat. Michael Thomas Lehen Mailako Marino txakurren entrenatzailearen arabera, "txaleko berriak aurrekoen hobekuntza bat dira", labankaden aurka soilik babesten zutena. Balen aurka ere babesten dute txaleko berriek.

2013an Dyneema Multiplier Technology teknologia sartu zenean, Herbehereetako DSM konpainiak aurrerapauso handia eman zuen balen aurkako txalekoetarako errendimendu handiko oihalen garapenean. Dyneema Multiplier Technology teknologiarekin fabrikatutako materialek, hala nola Dyneema SB-115 eta Dyneema SB-117, txalekoaren pisua %25 murriztea ahalbidetzen diete txalekoen fabrikatzaileei. Gaur egun, fabrikatzaile gehienek Dyneema Multiplier Technology teknologia erabiltzen dute produktu arinenak eskaintzeko.^[3]

NIJek ezarritako araua oso ezaguna da, eta mundu osoko polizia agentziek onartu egiten dute. Beraz, NIJ estandarrak balen aurkako txaleko gehienen errendimendu maila ematen du. NIJ estandarrak bere errendimendu-protokoloen arabera probatutako blindajerako gutxieneko baldintzak zeintzuk diren zehazten du, eta txaleko mota desberdinak ebaluatzen eta sailkatzen ditu, mehatxu-mailen arabera.^[4]

Lehergailuen kontrako brigadek armadura handiak erabiltzen dituzte tamaina ertaineko lehergailu baten (atentatu terroristetan erabiltzen diren bonbak, adibidez) eragin askotatik babesteko. Armadura horiek, funtsean, kasko oso bat dira, eta, aldi berean, aurpegia eta lepoa estaltzen dituzte; genitaletan, babes-maila jakin bat dute, eta gorputz-enborrean, armadura oso erresistente bat. bizkarrezurraren babesa ere badu, leherketak artezilaria heganarazten badu. Jantzi horiek erabiltzen dituen pertsonaren ikuspena eta mugikortasuna oso murritza da, baita lehergailuarekin lan egin dezaketen denbora ere.

Artikulu hau zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.