La maorea lingvo ("Shimaore" [Ŝimaore], aŭ "Mahorais" [Maore'] en la franca) estas unu el la du ĉefaj indiĝenaj lingvoj parolataj en Majoto (Maore). Ĝi estas dialekto de la komora lingvo, dum la buŝia ("Kibushi") estas najbara al lingvoj parolataj en Madagaskaro. Se historie la maorea - same kiel la buŝia - estis la kampara lingvo de Majoto, ĝi fakte fariĝas la indiĝena lingvafrankao por ĉiutaga uzo, notinde pro plimultiĝo de la popolo parolanta la maorean. La maorea enestas la novajn televidajn programojn de RFO. La popolnombrado de 2002 montris, ke 80140 personoj parolas la maorean en Majoto.
Hodiaŭ la maorean klare minacas la franca. Krom tio ke kelkaj parolantoj de Majoto parolas la francan lingvon, tiu lasta estas la lingvo de instruado, scio kaj… dungo. Pro tio, kulturaj asocioj, interalie SHIME, provas reanimi flamon kaj redoni al la maorea ĝian plenrajton.
Reciproka interkompreno inter Shindzuani parolata en Anjuano kaj Shimaore estas preskaŭ plena; nur kelkaj etaj fonetikaj diferencoj, kaj lokaj leksikaj apartaĵoj ilin diferencigas.
Ortografio
La maorea estis tradicie skribita per neformala Franclingve-bazita Latina ortografio. La 22-an de februaro 2006, la Conseil de la Culture, de l'Education et de l'Environnement de Mayotte enkondukis oficialan alfabeton elfaritan de Shime-Asocio kiu uzas la bazan Latinan alfabeton sen c, q, kaj x kaj aldonas tri literojn: ɓ, ɗ, kaj v̄.[1]
Maorea alfabeto (Alifuɓe ya Shimaore)
| Literoj |
Aa |
Bb |
Ɓɓ |
Dd |
Ɗɗ |
Ee |
Ff |
Gg |
Hh |
Ii |
Jj |
Kk |
Ll |
Mm |
Nn |
Oo |
Pp |
Rr |
Ss |
Tt |
Uu |
Vv |
V̅ v̄ |
Ww |
Yy |
Zz
|
| IPA |
a |
b |
ɓ |
d |
ɗ |
e |
f |
ɡ |
h |
i |
ʒ |
k |
l |
m |
n |
o |
p |
r |
s |
t |
u |
v |
β |
w |
j |
z
|
Kelkaj ekzemploj
| Esperanto |
Maorea lingvo
|
| Saluton |
Jeje (aŭ Kwezi)
|
| Bone |
Ndjema (aŭ Mbona)
|
| vivo estas bela en Majoto |
maesha ya mazuri Maore
|
| tero |
dunia
|
| ĉielo |
wingu
|
| akvo |
maji
|
| fajro |
moro
|
| viro |
mutru baba
|
| virino |
mutru mama
|
| manĝi |
u dya
|
| trinki |
u nwa
|
| granda |
-bole
|
| malgranda |
-titi
|
| nokto |
uku
|
| mateno |
asubuhi
|
| ŝtelisto |
mwidzi
|
Nombroj
1. Nombroj de 1 ĝis 20 :
| 1 MOJA
|
11 KUMI NA MOJA
|
| 2 MBILI
|
12 KUMI NA MBILI
|
| 3 TRARU
|
13 KUMI NA TRARU
|
| 4 NNE
|
14 KUMI NA NNE
|
| 5 TSANO
|
15 KUMI NA TSANO
|
| 6 SITA
|
16 KUMI NA SITA
|
| 7 SABA
|
17 KUMI NA SABA
|
| 8 NANE
|
18 KUMI NA NANE
|
| 9 SHENDRA
|
19 KUMI NA SHENDRA
|
| 10 KUMI
|
20 SHIRINI
|
Nombroj en la maorea rolas kiel adjektivoj, kaj kiel ĉiuj adjektivoj, ili metiĝas post la nomo, kvankam antaŭ la demonstrativo.
Nombroj 1, 6, 7, 9 estas nevariaj kaj ne alprenas prefikson de klaso.
Nombroj 2, 3, 4 , 5, 8 akordiĝas kun la nomo kaj alprenas prefikson de plurala klaso.
Akordo de nombroj : 2, 3, 4, 5, 8 :
| KLASO / NOMO
|
2
|
3
|
4
|
5
|
8
|
| 2. WATRU
|
WAILI
|
WARARU
|
WANNE
|
WATSANO
|
WANANE
|
| 4. MIRI
|
MILI
|
MIRARU
|
MINNE
|
MITSANO
|
MINANE
|
| 6. MAGARI
|
MAILI
|
MARARU
|
MANNE
|
MATSANO
|
MANANE
|
| 8. ZIRI
|
ZILI
|
ZIRARU
|
ZINNE
|
ZITSANO
|
ZINANE
|
| 10. NGUO
|
MBILI
|
TRARU
|
NNE
|
TSANO
|
NANE
|
Ekzemploj :
| WATRU WARARU
|
tri homoj
|
| WATRU KUMI NA WANANE
|
dek ok homoj
|
| WATRU MIA WA SHIRINI NA WATSANO
|
cent dudek kvin homoj
|
| MAGARI MANANE
|
ok aŭtoj
|
| MAGARI SITA
|
ses aŭtoj
|
| MAGARI THALATHINI NA MARARU
|
tridek tri aŭtoj
|
| MIRI MINNE
|
kvar arboj
|
| MIRI MIA NA KUMI NA MINANE
|
cent dek ok arboj
|
2. Dekoj :
| 10 KUMI
|
| 20 SHIRINI
|
60 SITINI
|
| 30 THALATHINI
|
70 SABWINI
|
| 40 ARBAINI
|
80 THAMANINI
|
| 50 HAMSINI
|
90 TUSWINI
|
Kiam deko estas sekvata de unuo, oni antaŭigas la unuon per la vorto "NA" = kaj.
Ekzemploj :
| 21 SHIRINI NA MOJA
|
27 SHIRINI NA SABA
|
| 34 THALATHINI NA NNE
|
35 THALATHINI NA TSANO
|
| 46 ARBAINI NA SITA
|
58 HAMSINI NA NANE
|
3. Centoj :
| 100 MIA
|
| 200 MIA TENI
|
600 SITA MIA
|
| 300 THALATHA MIA
|
700 SABA MIA
|
| 400 ARBA MIA
|
800 THAMANI MIA
|
| 500 HAMSU MIA
|
900 TUSU MIA
|
Kiam cento estas sekvata de unuo, oni antaŭigas tiun ĉi per la vorto "NA".
Ekzemploj :
| 101 MIA NA MOJA
|
| 202 MIATENI NA MBILI
|
| 303 THALATHAMIA NA TRARU
|
Estas same por dekoj ĝis 19 :
Ekzemploj :
| 110 MIA NA KUMI
|
| 117 MIA NA KUMI NA SABA
|
Tamen kiam cento estas sekvata de deko ekde 20, oni antaŭigas tiun ĉi per la vorto "WA" = kaj (en la araba). Estas same por miloj.
Ekzemploj :
| 120 MIA WA SHIRINI
|
| 230 MIA TENI WA THALATHINI
|
| 354 THALATHA MIA WA HAMSINI NA NNE
|
| 697 SITA MIA WA TUSWINI NA SABA
|
4. Miloj :
| 1000 ALIFU
|
| 2000 ALIFU MBILI
|
6000 ALIFU SITA
|
| 3000 ALIFU TRARU
|
7000 ALIFU SABA
|
| 4000 ALIFU NNE
|
8000 ALIFU NANE
|
| 5000 ALIFU TSANO
|
9000 ALIFU SHENDRA
|
Ekzemploj :
| 1001 ALIFU NA MOJA
|
| 1018 ALIFU NA KUMI NA NANE
|
| 2021 ALIFU MBILI WA SHIRINI NA MOJA
|
| 5735 ALIFU TSANO WA SABA MIA WA THALATHINI NA TSANO
|
| 10000 ALIFU KUMI
|
| 18000 ALIFU KUMI NA NANE
|
| 20000 ALIFU SHIRINI
|
5. Frakcioj :
| 1/2
|
NUSU
|
duono
|
| 1/4
|
ROBO
|
kvarono
|
| 1/8
|
THUMUNI
|
okono
|
6. Ordaj numeraloj :
| -A HANDRA
|
MTRU WA HANDRA
|
la unua homo
|
| -A VILI
|
GARI LA VILI
|
la dua aŭto
|
| -A RARU
|
MWANAMTSA WA RARU
|
la tria junulo
|
| -A NNE
|
SHIRI YA NNE
|
la kvara seĝo
|
| -A TSANO
|
NYUMBA YA TSANO
|
la kvina domo
|
| -A SITA
|
FI YA SITA
|
la sesa fiŝo
|
| -A SABA
|
SUKU YA SABA
|
la sepa tago
|
| -A NANE
|
PAHA YA NANE
|
la oka kato
|
| -A SHENDRA
|
MWEZI WA SHENDRA
|
la naŭa monato
|
| -A KUMI
|
MUNADZI WA KUMI
|
la deka kokoso-arbo
|
(Fonto: Ylangue[2])
Bibliografio
- Blanchy, Sophie (1987). L'interprète. Dictionnaire Mahorais - Français et Français - Mahorais. CMAC, Mayotte. L'Harmattan, Paris.
- Cornice, Abdillahi D. (1999). Manuel grammatical de shimaore. Mamoudzou, Mayotte: L’Association SHIME - Le SHImaorais MEthodique.
- Johansen Alnet, Aimee (2009). The clause structure of the Shimaore dialect of Comorian (Bantu). Ph.D thesis. University of Illinois at Urbana-Champaign, Urbana, Illinois.
- Kordji, Chamsidine, Martine Jaquin, et alia (1999). Narifundrihe shimaore - Apprenons le shimaorais. Association SHIME, Mamoudzou.
- Maandhui, Ousseni (1996). Parlons Shimaore. Editions du Baobab, Mamoudzou.
- Rombi, Marie-Françoise (1983). Le Shimaore (Île de Mayotte, Comores): Première approche d’un parler de la langue comorienne. Paris: Société d’Etudes Linguistiques et Anthropologiques de France (SELAF).
Referencoj
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
