Falsaj novaĵoj (angle: fake news, ankaŭ konataj kiel junecaj novaĵoj, pseŭdo-novaĵoj, friponaj novaĵoj, trompaj novaĵoj aŭ novaĵaĉoj)[1][2] estas formo de novaĵoj konsistantaj el intenca misinformo aŭ hoaksoj, disvastigitaj per komercaj amaskomunikiloj (presitaj kaj elsenditaj) aŭ interretaj sociaj amaskomunikiloj[3][4] kaj foje trovas sian vojon ankaŭ al la ĉefaj amaskomunikiloj[5], certe en landoj la amaskomunikiloj ne estas (aŭ malpli) ĵurnalisme kontrolataj, sed politike kontrolataj aŭ kiel en okcidentaj landoj ofte determinataj de komerca logiko, favore al distro kaj opinioj por atingi sufiĉan atingon[6]. Ligite al tio Noam Chomsky akuzas tiujn amaskomunikilojn pri manko de diverseco, kiu ebligu "fabriki konsenton"[6].
Interreto sen reguloj permesas ke ciferecaj novaĵoj pliigis la uzadon de falsaj novaĵoj, aŭ flava ĵurnalismo[7].
Informoj kundetermini kiel ni perceptas la mondon kaj kiel ni laŭe kondutas[6].
Falsaj novaĵoj estas skribitaj kaj publikigitaj kutime kun la intenco misfamigi por damaĝi agentejon, enton, aŭ personon kaj/aŭ gajni finance aŭ politike,[8][9][10] ofte uzante sensacian, malhonestan, aŭ tute fabrikitan titolojn por pliigi legantaron. Simile, alklaklogaĵaj rakontoj kaj titoloj enspezas reklamajn enspezojn de ĉi tiu aktiveco.[8]
La graveco de falsaj novaĵoj pliiĝis en post-vera politiko. Por amaskomunikiloj, la kapablo allogi spektantojn al iliaj retejoj estas necesa por generi interrete reklamajn enspezojn. Eldoni rakonton kun falsa enhavo, kiu allogas uzantojn, profitigas reklamantojn kaj plibonigas taksojn. Facila aliro al interreta reklam-enspezo, pliigita politika polarizo kaj la populareco de sociaj amaskomunikiloj, ĉefe la Facebook-Novaĵoj,[3] ĉiuj estis implikitaj en la disvastiĝo de falsaj novaĵoj,[8][11] kiuj konkuras pri laŭleĝaj novaĵoj. Malfavoraj registaraj aktoroj ankaŭ estis implicitaj en generado kaj propagado de falsaj novaĵoj, precipe dum elektoperiodoj.[12][13]
Biaso de konfirmo[14] kaj algoritmoj de sociaj amaskomunikiloj kiel tiuj uzataj en Fejsbuko kaj Tvitero (nun nomata X) plue antaŭas la diskonigon de falsaj novaĵoj. Moderna efiko estas sentita, ekzemple, pri la hezitoj al vakcinado.[15]
Falsaj novaĵoj malhelpas seriozan amaskomunikilan kovradon kaj malfaciligas la ĵurnalistojn kovri signifajn novaĵojn.[16] Analizo de BuzzFeed trovis, ke la supraj 20 falsaj novaĵoj pri la usona balotado por la prezidenteco en 2016 ricevis pli da engaĝiĝo ĉe Fejsbuko ol la supraj 20 elektaj rakontoj el 19 gravaj amaskomunikiloj.[17] Anonime gastigataj novaĵaĉretejoj [3], en kiuj mankas konataj eldonistoj, ankaŭ estis kritikitaj, ĉar ili malfaciligas procesi fontojn de falsaj novaĵoj pro kalumnio.[18]
La esprimo "mensoga gazetaro"[19][20] iafoje estas uzata por dubi pri laŭleĝaj novaĵoj el kontraŭa politika vidpunkto. Dum kaj post sia prezidenta kampanjo kaj elekto, Donald Trump popularigis la esprimon fake news (novaĵaĉoj) en ĉi tiu senco, sendepende de la vereco de la novaĵoj, kiam li uzis ĝin por priskribi la negativan gazetan kovradon de si mem.[21] Parte pro rezulto de misuzo de Trump, la esprimo fariĝis sub kreskanta kritiko, kaj en oktobro 2018 la brita registaro decidis, ke ĝi ne plu uzos la terminon ĉar ĝi estas "malbone difinita kaj misgvida termino, kiu kunfluas diversajn falsaj informoj, de vera eraro ĝis eksterlanda enmiksiĝo en demokratiaj procezoj."
Kiam civitanoj ne havas aliron al fidindaj fontoj de informoj kaj la registaro ne havas kontrolon pri tio, kio aperas en la interreto kaj socia amaskomunikilaro, ili estas sendefendaj kontraŭ misinformado kaj la kontraŭdiraj mesaĝoj rete disvastigitaj [6].
Ludo en Esperanto
Ekzistas ludo (Get bad news) rilate al falsaj novaĵoj en diversaj lingvoj, ankaŭ en Esperanto. En tiu ludo vi prenos la rolon de kreinto de faslaj novaĵoj, samtempe memorante vian "sekvantaron" kaj "kredindecon" kun la celo gajni kiom eble plej multe da sekvantoj. Entute, estas ses insignoj por esti gajninto en la ludo, ĉiu insigno reprezentante unu tian strategion: parodii homojn interrete, uzi emocian lingvon, polarigi spektantarojn, disvastigi konspirajn teoriojn, misfamigi kontraŭulojn kaj troli. Tamen vi perdas se vi diras evidentajn mensogojn kiuj seniluziigas la legantojn.
La ludo estas bazita sur la mekanismoj de falsaj novaĵoj, aplikante komprenojn el la kondutscienco por evoluigi reziston al falsaj novaĵoj[22].
↑ (2017-03-27) “Spreadable Spectacle in Digital Culture: Civic Expression, Fake News, and the Role of Media Literacies in "Post-Fact" Society”, American Behavioral Scientist (angle) 61 (4), p. 441–454. doi:10.1177/0002764217701217.
