Ο Μπέλα Β΄ της Ουγγαρίας ή Μπέλα ο Τυφλός (Ουγγρική γλώσσα: "vak Béla", περί το 1109 - 13 Φεβρουαρίου1141) ήταν βασιλιάς της Ουγγαρίας και της Κροατίας (1131 - 1141). Ο Μπέλα Β΄ τυφλώθηκε μαζί με τον επσναστάτη πατέρα του Άλμο υπό της διαταγές του ίδιου του αδελφού του πατέρα του Κολομάν της Ουγγαρίας που ήθελε να εξασφαλίσει τον θρόνο για τον γιο του Στέφανο Β΄. Ο άτεκνος βασιλιάς τακτοποίησε αργότερα τον γάμο του τυφλού ξαδέλφου του με την πριγκίπισσα από την ΣερβίαΕλένη που θα γίνει βασίλισσα της Ουγγαρίας μετά την άνοδο του συζύγου της στον θρόνο. Ο Μπέλα Β΄ ανέβηκε στον θρόνο μόλις δύο μήνες μετά τον πρόωρο θάνατο του άτεκνου ξαδέλφου του, το γεγονός αυτό δείχνει ότι η διαδοχή έγινε χωρίς αντιδράσεις. Με την άνοδο του στον θρόνο έγιναν δύο μαζικές εκκαθαρίσεις αντιπάλων του οι οποίοι είχαν συμβάλει στην τύφλωση του, ο στόχος του ήταν να εξασφαλίσει την κυριαρχία του στον θρόνο. Την εποχή της βασιλείας του ο σφετεριστής Μπόρις Καλαμάνος που διεκδικούσε τον θρόνο ως γιος του Κολομάν επαναστάτησε αλλά ηττήθηκε (1132). Το δεύτερο ήμισυ της βασιλείας του είχε πολύ ενεργή εξωτερική πολιτική, το Σπλιτ και η Βοσνία αναγνώρισαν την επικυριαρχία της Ουγγαρίας (1136).
Πρώτα χρόνια
Η τύφλωση του Μπέλα Β΄ και του πατέρα του υπό τις διαταγές του βασιλέως Κολομάν
Ο Μπέλα Β΄ ήταν ο μοναδικός γιος του πρίγκιπα Άλμος, του μικρότερου αδελφού του βασιλέως της Ουγγαρίας Κολομάν και της συζύγου του Πρεντσλάβα του Κιέβου.[3] Οι ιστορικοί Γκιούλα Κρίστο και Φέρεντς Μακ έγραψαν ότι γεννήθηκε την διετία 1108-1110.[4][5] Ο Άλμος προχώρησε σε πολλές συνομωσίες με στόχο να εκθρονίσει τον αδελφό του.[6] Ο Κολομάν αντέδρασε και τον τιμώρησε στερώντας το δουκάτο του (1105-1108).[7][8] Ο Άλμος εξακολούθησε τα ίδια με αποτέλεσμα να διατάξει ο Κολομάν να τυφλωθούν τόσο ο Άλμος όσο και ο γιος του Μπέλα Β΄ ώστε να εξασφαλίσει ομαλή διαδοχή στον γιο του Στέφανο (1112-1115).[6][9] Σύμφωνα επιπλέον με δύο εκδόσεις των "Πεφωτισμένων Χρονικών" ο Κολομόν ζήτησε επιπλέον να ευνουχιστεί ο Μπέλα Β΄ αλλά ο στρατιώτης που ορίστηκε ως δήμιος αρνήθηκε να εκτελέσει την ποινή.[5][6] Τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" γράφουν σχετικά με αυτό το θέμα:[10]
"Ο βασιλιάς διέταξε να τυφλωθούν ο Άλμος και το βρέφος γιος του Μπέλα. Ο βασιλιάς έδωσε επίσης εντολή να ευνουχιστεί το βρέφος αλλά ο στρατιώτης φοβήθηκε τον θεό και την στειρότητα της βασιλικής γραμμής και δεν το έκανε, έκοψε τις όρχεις ενός σκύλου και τις έφερε στον βασιλιά".
Το παιδί μεγάλωσε την εποχή της βασιλείας του γιου του Κολομάν Στέφανου Β΄ που ανέβηκε στον θρόνο με τον θάνατο του πατέρα του (1116).[11] Μετά από μια αποτυχημένη συνωμοσία εναντίον του νεαρού βασιλιά ο Άλμος δραπέτευσε για την Κωνσταντινούπολη (1125).[12][13] Για κάποιον άγνωστο λόγο ο μικρός Μπέλα δεν ακολούθησε τον πατέρα του.[12] Τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" έγραψαν ότι τον έκρυψαν στην Ουγγαρία για να "γλυτώσει την οργή του βασιλιά".[12][14] Ο πατέρας του Άλμος πέθανε στην εξορία (1 Σεπτεμβρίου 1127).[15] Σύμφωνα με τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" αποκάλυψαν στον βασιλιά ότι "ο μικρός ξάδελφος του για τον οποίο πίστευε ότι πέθανε στην τύφλωση είναι ακόμα ζωντανός".[12][14] Ο Στέφανος Β΄ που δεν είχε παιδιά και γνώρισε ότι δεν θα κάνει "δέχτηκε την είδηση με μεγάλη χαρά επειδή έμαθε ότι θα έχει κληρονόμο".[12][14] Ο Μπέλα παντρεύτηκε με πρωτοβουλία του Στέφανου Β΄ την Σερβίδα πριγκίπισσα Ελένη, πήρε δώρο από τον βασιλιά κτήματα στην Τόλνα όπου αποσύρθηκε με την σύζυγο του (1129)[16].[17] Ο Στέφανος Β΄ πέθανε επίσης πολύ πρόωρα στις αρχές του 1131.[14] Μια μετέπειτα Οθωμανική πηγή αναφέρει ότι ο Μπέλα Β΄ διαδέχθηκε τον Στέφανο Β΄ ύστερα από ένα μικρό χρονικό διάστημα που κυβέρνησε ο ανεψιός του τελευταίου Σαούλ τον οποίο είχε ορίσει ως διάδοχο.[18] Η στέψη του έγινε στο Σεκεσφέχερβαρ (28 Απριλίου 1131), κάτι που ίσως θα μπορούσε να επιβεβαιώσει την πηγή.[12] Δεν υπάρχουν ωστόσο πηγές της εποχής για το γεγονός και οι απόψεις των ιστορικών διίστανται. Ο Γκιούλα Κρίστο έγραψε ότι η στέψη του έγινε μετά από έναν μικρό εμφύλιο που ακολούθησε ανάμεσα στους δικούς του οπαδούς και τους αντίστοιχους του Σαούλ, ο Παλ Ένγκελ αντίθετα έγραψε ότι η διαδοχή του Μπέλα Β΄ από τον Στέφανο Γ΄ έγινε ομαλά.[12][19]
Βασιλεύς της Ουγγαρίας
Ο αποκεφαλισμός των αντιπάλων του Μπέλα Β΄ υπό τις διαταγές της συζύγου του Ελένης
Η τύφλωση του Μπέλα Β΄ του στάθηκε απαγορευτικό να κυβερνήσει μόνος του το βασίλειο, ανέλαβαν συγκυβερνήτες η σύζυγος του Ελένη και ο αδελφός της Μπέλος Βουκάνοβιτς.[19][20] Σε όλα τα διατάγματα είναι εμφανέστατη η εξουσία της Ελένης, τονίζουν ξεκάθαρα ότι ήταν συγκυβερνήτης του.[21] Τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" έγραψαν ότι η Ελένη συγκάλεσε Συνέλευση στο Αράντ (αρχές του 1131) με την οποία αποφάσισε τον αποκεφαλισμό όλων των ευγενών οι οποίοι είχαν εισηγηθεί στον βασιλιά Κολομάν να τυφλώσει τον Μπέλα και τον πατέρα του.[19][22] Ο Μπέλα Β΄ είχε φιλικές σχέσεις με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αυτό ενόχλησε έντονα τον Μπολέσλαφ Γ΄ της Πολωνίας που βρισκόταν σε σύγκρουση μαζί της.[23] Ο Πολωνός δούκας έστειλε έναν διεκδικητή του Ουγγρικού θρόνου τον Μπόρις Καλαμάνο να τον ανατρέψει.[23] Ο Μπόρις Καλαμάνος ήταν γιος του βασιλιά Κολομάν και της δεύτερης συζύγου του Ευφημίας του Κιέβου, η μητέρα του είχε ωστόσο καταδικαστεί για μοιχεία.[19] Με την άφιξη του Μπόρις στην Πολωνία πολλοί Ούγγροι ευγενείς που ζούσαν εκεί έσπευσαν να ενωθούν μαζί του.[24] Άλλοι ευγενείς που ζούσαν στην Ουγγαρία σύμφωνα με τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" τον κάλεσαν να έρθει στην Ουγγαρία να ανατρέψει τον Μπέλα Β΄ και να κυβερνήσει ο ίδιος.[24][25][26] Ο Μπόρις βάδισε από την Πολωνία προς την Ουγγαρία υπό την συνοδεία Πολωνών και Ρώσων στρατιωτών (1132).[24] Ο Μπέλα Β΄ αναγνώρισε ότι έχει απέναντι του έναν μεγάλο εχθρό και συμμάχησε με τον Λεοπόλδο Γ΄ της Αυστρίας.[27] Ο Μπέλα Β΄ συγκάλεσε Σύνοδο ευγενών στην οποία τους κάλεσε να απαντήσουν "αν ο Μπόρις ήταν πραγματικά γιος του Κολομάν ή ένας απατεώνας".[24][25][28] Οι ευγενείς που απάντησαν διφορούμενα δέχτηκαν επίθεση και θανατώθηκαν από τους οπαδούς του βασιλιά.[25][29] Ο Μπόρις ο οποίος ήταν σίγουρος ότι η πλειοψηφία των ευγενών τον υποστήριζε έστειλε πράκτορα στον στρατό του Μπέλα Β΄ να υποκινήσει την βασιλική φρουρά σε αποστασία.[29] Τα "Ουγγρικά Χρονικά των Πεφωτισμένων" έγραψαν σχετικά με το θέμα αυτό:[30]
"ο Σαμψών πρότεινε στον Μπόρις να πάει στην Συνέλευση και να προσβάλει τον βασιλιά δημόσια, τον ευχαρίστησαν όλοι και ο ίδιος ο Μπόρις συμφώνησε ότι μετά την προσβολή θα είναι δικός του ο θρόνος. Ο βασιλιάς καθόταν στην σκηνή με τους ευγενείς και τους στρατιώτες του, τον πλησίασε ο Μπόρις και του είπε: Βρε σκυλί τι δουλειά έχεις στο βασίλειο, αυτό ανήκει στον Κύριο σου Μπόρις, η δική σου θέση είναι στο μοναστήρι μαζί με τον πατέρα σου. Ο Όθων γιος του συμβολαιογράφου του βασιλιά ρώτησε τους έκπληκτους ευγενείς: Τί περιμένουμε και δεν τον πιάνουμε; Ο Μπόρις ανέβηκε απότομα στο άλογο του και εξαφανίστηκε καλπάζοντας".
Ο Μπέλα Β΄ προσπάθησε να πείσει τον Πολωνό μονάρχη να διακόψει την στήριξη του στον σφετεριστή αλλά ο Μπολέσλαφ Γ΄ παρέμεινε σταθερά πιστός στον Μπόρις.[31] Στην αποφασιστική μάχη που ακολούθησε (22 Ιουλίου 1132) τα Ουγγρικά και τα Αυστριακά στρατεύματα ήταν οι μεγάλοι νικητές απέναντι στον Μπόρις και τους συμμάχους του.[23][32] Μετά την ήττα αυτή ο Πολωνός βασιλιάς Μπολέσλαφ Γ΄ δήλωσε την αδυναμία του να συνεχίζει να υποστηρίζει τον Μπόρις.[32] Οι σύμμαχοι του Μπέλα Β΄ όπως ο Σομπιέσλαφ Α΄ της Βοημίας επιτέθηκαν στην Πολωνία (1132-1135).[23][32] Ο Σομπιέσλαφ Α΄ της Βοημίας είχε επισκεφτεί πολλές φορές την αυλή του Μπέλα Β΄ (1133, 1134, 1137, 1139).[33] Ο Τσέχος μονάρχης έπεισε τον Αύγουστου του 1135 τον αυτοκράτορα Λοθάριο Γ΄ να πιέσει τον Μπολέσλαφ Γ΄ να αναγνωρίσει την βασιλεία του Μπέλα Β΄ στην Ουγγαρία.[32][34] Μετά τις αποτυχημένες απόπειρες να εκθρονιστεί ο Μπέλα Β΄ οι Ούγγροι ακολούθησαν επεκτατική πολιτική. Ο χρονικογράφος Ιωάννης ο Αρχιδιάκονος έγραψε ότι ο αρχιεπίσκοπος του Σπλιτ "απολάμβανε μεγάλη εύνοια από τους βασιλείς της Ουγγαρίας και επισκεπτόταν πολύ συχνά την αυλή τους".[35][36] Οι αναφορές προτείνουν την άποψη ότι το Σπλιτ αποδέχτηκε την κυριαρχία των βασιλέων της Ουγγαρίας αλλά οι ιστορικοί δεν το έχουν αποδεχτεί.[33][36] Οι συνθήκες σχετικά με τον τρόπο που έγινε η υποταγή της Βοσνίας στο Βασίλειο της Ουγγαρίας δεν είναι γνωστός, κάποια στιγμή ολοκληρώθηκε ωστόσο η κυριαρχία αυτή χωρίς αντίσταση (1137).[37] Ο ιστορικός Φάιν έγραψε ότι οι βορειοανατολικές περιοχές της επαρχίας αποτελούσαν προίκα της βασίλισσας Ελένης.[20] Ο Ουγγρικός στρατός διέσχισε την πεδιάδα του ποταμού Ράμα, παραποτάμου του Νερέτβα (1137).[19][32] Ο Μπέλα Β΄ έλαβε τον τίτλο του "βασιλέως του Ράμα" για να απομνημονεύσει την κατάκτηση, η κατοχή του ωστόσο από τους Ούγγρους δεν επιβεβαιώνεται.[19] Τα Ουγγρικά στρατεύματα συμμετείχαν στην εκστρατεία την οποία έκανε ο Γιαροπόλκ Β΄ του Κιέβου εναντίον του Βσέβολοντ Α΄ του Κιέβου (1139).[33][38] Ο Μπέλα Β΄ προσπάθησε με κάθε τρόπο να εξασφαλίσει την συμμαχία του με την Αγία Ρωμαική Αυτοκρατορία αφού χρηματοδότησε τις αποστολές του Αγίου Όθωνος. Η κόρη του μετέπειτα μοναχή Σοφία αρραβωνιάστηκε τον Ιούνιο του 1139 τον Ερρίκο, γιο του νέου Γερμανού βασιλιά Κορράδου Γ΄.[33]
Τελευταία χρόνια
Σφραγίδα του Μπέλα Β΄
Τα Ουγγρικά χρονικά αναφέρουν ότι τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μπέλα Β΄ ήταν σε κατάσταση ασταμάτητης μέθης.[19] Οι αυλικοί του το εκμεταλλεύτηκαν αυτό για να λαμβάνουν συνεχώς επιχορηγήσεις.[39] Τις περιόδους που βρισκόταν σε αλκοολικό λήθαργο διέταζε άνευ λόγου την εκτέλεση αθώων ανδρών.[39] Πέθανε (13 Φεβρουαρίου 1141) και τάφηκε στον Καθεδρικό ναό του Σεκεσφεχερβάρ.[39] Τα "Ουγγρικά Πεφωτισμένα Χρονικά" έγραψαν:[40]
"Αφού ο βασιλιάς εξασφάλισε την κυριαρχία του βασιλείου του αφοσιώθηκε μόνο στο κρασί. Οι αυλικοί του αναγνώριζαν ότι μπορούσαν να λάβουν από τον βασιλιά την ώρα που ήταν μεθυσμένος ότι τους ζητήσει χωρίς να μπορεί μετά να το πάρει πίσω. Στην μέθη του παρέδιδε έμπιστους ανθρώπους του σε θρησκευτικά τάγματα που τους θανάτωναν άνευ λόγου".
Archdeacon Thomas of Split: History of the Bishops of Salona and Split (Latin text by Olga Perić, edited, translated and annotated by Damir Karbić, Mirjana Matijević Sokol and James Ross Sweeney) (2006). CEU Press.
The Hungarian Illuminated Chronicle: Chronica de Gestis Hungarorum (Edited by Dezső Dercsényi) (1970). Corvina, Taplinger Publishing.
