H λουβική ή λουβιακή γλώσσα (ISO 639-3: xlu,[2]Glottolog: luvi1235) είναι αρχαία γλώσσα και υποκλάδος των ανατολιακών γλωσσών η οποία ομιλούνταν στην περιοχή της νοτιοκεντρικής Μικράς Ασίας έως τον 7ο αιώνα π.Χ., και πήρε την ονομασία της από το έθνος των Λουβιτών.[3] Υπάρχουν 2 τύποι της γλώσσας, αυτός των επιγραφών σε σφηνοειδή λουβική γραφή, και αυτός των επιγραφών στην ιερογλυφική λουβική γραφή. Δεν υπάρχει συμφωνία απόψεων μεταξύ των μελετητών για το αν ήταν η ίδια γλώσσα, ή στενά συγγενείς γλώσσες.
Θεωρείται πιθανό πως τα λουβικά ήταν η γλώσσα η οποία ομιλούνταν στην ομηρική Τροία,[4][5] ενώ επίσης έχει προταθεί ως η γλώσσα του δίσκου της Φαιστού.[6][7]
Υπάρχουν πολλές άλλες γλώσσες της Ανατολίας οι οποίες θεωρείται πως συνδέονται με την λουβική, ιδίως η καρική, λυκιακή, λυδική, και μιλυακή γλώσσα, με το χαρακτηριστικό ότι παρουσιάζουν πολλές περισσότερες ομοιότητες μεταξύ τους σε σύγκριση με άλλες γλώσσες του ιδίου κλάδου,[8] σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποτελούν δικό τους υποκλάδο ο οποίος συνολικά ονομάζεται λουβικές γλώσσες.[9]Τα πρωτολουβικά είναι ο πρόγονος των γλωσσών του κλάδου αυτού, καθώς και της ίδιας της λουβικής γλώσσας. Με αυτή την έννοια του όρου, οι λουβικές γλώσσες αποτελούν έναν από τους τρεις κυρίους κλάδους των γλωσσών της Ανατολίας, με τις άλλες να είναι τα χεττιτικά και τα παλαϊκά.[8]
Οι 3 κύριοι κλάδοι των γλωσσών της Ανατολίας, λουβικά (μπλε), χεττιτικά (κίτρινο), παλαϊκά (κόκκινο)
Καθώς τα λουβικά διαθέτουν πολλούς αρχαϊσμούς, θεωρείται σημαντική γλώσσα για την ευρύτερη μελέτη των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών γενικότερα, των υπολοίπων γλωσσών της Ανατολίας, καθώς και των γλωσσών των Αιγαιακών πολιτισμών κατά την εποχή του Χαλκού. Οι αρχαϊσμοί αυτοί συχνά θεωρείται πως υποστηρίζουν την άποψη ότι η πρωτοινδοευρωπαϊκή γλώσσα είχε τρεις διακριτές ομάδες υπερωικών συμφώνων,[10] τα απλά υπερωικά, τα ουρανικοποιημένα υπερωικά, και τα χειλικοποιημένα υπερωικά.
Σε ότι αφορά τις αντιστοιχήσεις μεταξύ πρωτοινδοευρωπαϊκής γλώσσας και λουβικών, έχει υποστηριχθεί πως το [*ḱ] της πρωτοινδοευρωπαϊκής αντιστοιχεί στο [z] (ή [ts]) της λουβικής, το [*k] με το [k], και το[*kʷ] με το [ku] (ενδεχομένως [kʷ]). Επιπλέον, η λουβική λέξη [kalut(t)i(ya)-], η οποία σημαίνει κάνω γύρους από πιθανώς προέρχεται από το πρωτοινδοευρωπαϊκό [*kalutta/i]- το οποίο σημαίνει κύκλος.[11]
Έχει επίσης υποστηριχτεί[12] πως η λέξη αυτή προέρχεται από μια παλαιότερη λέξη η οποία αποτελεί τον κοινό πρόγονο για την λέξη τροχός σε όλες τις υπόλοιπες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
Τα λουβικά ήταν μια από τις γλώσσες οι οποίες ήταν σε χρήση κατά την 2η και 1η χιλιετία π.Χ. στην κεντρική και δυτική Μικρά Ασία και την βόρεια Συρία.[13] Τα παλαιότερα λουβικά κείμενα στην σφηνοειδή λουβική γραφή συνδέονται με το Kingdom of Kizzuwatna στην νοτιοανατολική Μικρά Ασία, καθώς και διάφορες άλλες τοποθεσίες στην κεντρική Μικρά Ασία. Με έναρξη τον 14ο αιώνα π.Χ., οι ομιλητές των λουβικών έφτασαν να αποτελούν την πλειοψηφία στην Χαττούσα η οποία ήταν η πρωτεύουσα των Χετταίων.[14] Κατά την εποχή της κατάρρευσης της χεττιτικής αυτοκρατορίας το 1180 π.Χ., ο Χετταίος βασιλιάς και η βασιλική οικογένεια ήταν πλήρως δίγλωσσοι στα λουβικά. Για πολύ καιρό μετά την εξαφάνιση της χεττιτικής γλώσσας, τα λουβικά συνέχισαν να ομιλούνται στα νεοχεττιτικά κράτη της Συρίας, όπως η Μελιτηνή και η Καρχεμίς, καθώς και στο βασίλειο του Ταμπάλ στο κέντρο της Μικράς Ασίας το οποίο γνώρισε την μέγιστη ανάπτυξη του τον 8ο αιώνα π.Χ.[15].
Αρκετοί μελετητές κατά το παρελθόν προσπάθησαν να επιχειρηματολογήσουν πως η έδρα της λουβικής γλώσσας ήταν η δυτική Μικρά Ασία. Οι πρώτοι Ινδοευρωπαίοι στην βορειοδυτική Μικρά Ασία ήταν νομάδες όπου με την χρήση αλόγων μετανάστευσαν στην περιοχή από τον βορά και ίδρυσαν οικισμούς στην Φρυγία (σύγχρονη επαρχία Εσκί Σεχίρ στην Τουρκία) το 3000 π.Χ.. Κατά την παράδοση ήταν απόγονοι των λουβιτών οι οποίοι κατοικούσαν στην Τροία (Β´), και κατόπιν εξαπλώθηκαν στην υπόλοιπη Μικρά Ασία.[16] Ως υποστηρικτικά στοιχεία της θεωρίας αυτής, παρατίθεται ο τύπος αγγειοπλαστικής με χρήση τροχού ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε στην περιοχή την εποχή εκείνη. Στον αντίποδα ωστόσο γίνεται η επισήμανση πως η μετανάστευση των λουβιτών στην υπόλοιπη Μικρά Ασία έγινε κατά κύμματα και σε βάθος πολλών αιώνων και έτσι είναι δύσκολο να ευσταθεί η θεωρία της ξαφνικής αλλαγής.[17]
Άλλα στοιχεία τα οποία καταδεικνύουν την εκτεταμένη παρουσία των λουβικών στην δυτική Μικρά Ασία κατά τα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ., είναι στην παλιοχεττιτική έκδοση του χεττιτικού κώδικα, όπου σχεδόν όλες οι περιοχές όπου ομιλούνταν τα λουβικά ονομάζονται ως λουβικά αντί με κάποια άλλη ονομασία. Επιπλέον, η μυκηναϊκή λέξη [ru-wa-ni-jo] (σε γραμμική Β´) αναφέρεται επίσης στην ίδια περιοχή,[18] αλλά το μόρφημα *Luwan- έχει αποδειχθεί πως δεν υπάρχει.[19] Σε ένα διασωζόμενο αντίγραφο του χεττιτικού κώδικα το οποίο είναι σε κακή κατάσταση, αντί για Λουβία αναφέρεται Αρζάβα,[20] το οποίο ήταν βασίλειο στην δυτική Μικρά Ασία με τα όρια του να είναι περίπου τα ίδια με την περιοχή ανάμεσα στην Σέχα (περιοχή του Έρμου και του Κάικου ποταμού) και την Μίρα (κοιλάδα του Μαιάνδρου ποταμού).[21] Έτσι πολλοί μελετητές θεωρούν πως τα λουβικά ομιλούνταν σε μια ευρεία περιοχή της Μικράς Ασίας, συμπεριλαμβανομένης και της Τροίας (ως Βιλούσα).[22] Η ταυτοποίηση μεταξύ [Luwiya] και Αρζάβας ωστόσο έχει αμφισβητηθεί.[23] Στην μετά-χεττιτική εποχή, η περιοχή της Αρζάβα έγινε γνωστή ως Λυδία (Λούντου στα ασσυριακά), και εκεί ήταν σε χρήση η λυδική γλώσσα. Η ονομασία Λυδία προέρχεται από την λέξη [Luwiya] (λυδικό [*lūda]- < [*luw(i)da']'- < [luwiya]-, με αλλαγή του ήχου των λυδικών [y] > [d]).[24] Η λυδική γλώσσα ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η απευθείας απόγονος της λουβικής και πιθανώς δεν ανοίκει καν στην λουβική ομάδα γλωσσών.
Γραφή και διάλεκτοι
Τα λουβικά διακρίνονταν σε πολλές διαλέκτους, οι οποίες γραφόταν με 2 διαφορετικά συστήματα γραφής. Το πρώτο ήταν η σφηνοειδής λουβική γραφή η οποία βασίζονταν στην παλαιά βαβυλωνιακή σφηνοειδή γραφή η οποία είχε προσαρμοστεί για χρήση στην χεττιτική γλώσσα. Το δεύτερο ήταν η ιερογλυφική λουβική γραφή, η οποία δεν βασίζεται σε κάποιο άλλο γνωστό σύστημα γραφής. Οι διαφορές μεταξύ των 2 συστημάτων είναι ελάχιστες, αλλά αρκετές για να επηρρεάσουν το λεξιλόγιο, τρόπο γραφής, και την γραμματική, ενώ υπάρχουν και κάποιες διαφορές στην ορθογραφία.
Σφηνοειδής λουβική
Σφηνοειδής λουβική γραφή περιμετρικά της σφραγίδας
Η σφηνοειδής λουβική γραφή είναι το σώμα κειμένων της λουβικής γλώσσας το οποίο υπάρχει στις πλάκες που έχουν ανακαλυφθεί στην Χαττούσα, και ουσιαστικά πρόκειται για το ίδιο σύστημα γραφής που χρησιμοποιούνταν και για την γραφή της χεττιτικής γλώσσας,[25] και υπάρχουν επιγραφές στην χεττιτική γλώσσα οι οποίες χρησιμοποιούν λουβικές λέξεις, κυρίως σε θρησκευτικά κείμενα.[26] Τα σφηνοειδή λουβικά είναι γραμμένα σε διάφορες διαλέκτους, όπως τα αυτοκρατορικά λουβικά,[27] τα οποία αντιπροσωπεύουν την καθομιλούμενη γλώσσα σε χρήση στην Χαττούσα του 14ου–13ου αιώνα π.Χ. τα οποία συναντώνται μέσω των λέξεων στα χεττιτικά κείμενα.
Σε σύγκριση με τα σφηνοειδή χεττιτικά όπου κάνουν χρήση λογογραμμάτων (σύμβολα με προκαθορισμένο νόημα), στα σφηνοειδή λουβικά τα λογογράμματα είναι σπάνια, και χρησιμοποιούνται περισσότερο συλλαβικοί χαρακτήρες όπου τα μονά σύμβολα ορίζουν πως πρόκειται για φωνήεν, ή ζεύγος φωνήεντος-συμφώνου -και αντίστροφα-. Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό στην περίπτωση των λουβικών ιερογλυφικών είναι η συστηματική χρήση της πλήρους γραφής ως ένδειξη για μακρά φωνήεντα, ακόμα και στο ξεκίνημα των λέξεων. Στο σύστημα αυτό το μακρύ φωνήεν ορίζεται με το γράφεται 2 φορές. Για παράδειγμα το [īdi] -αυτός πηγαίνει- γράφεται ως [i-i-ti] αντί για [i-ti], και το [ānda] -μέσα- ως [a-an-ta] αντί για [an-ta].
Ιερογλυφική λουβική
Ιερογλυφική λουβική γραφή στις επιγραφές του Μπέυκοϋ
Τα ιερογλυφικά λουβικά αποτελούν το σώμα κειμένων γνωστό ως ιερογλυφικά της Ανατολίας.[28][29] Παλαιότερα θεωρούνταν πως αποτελούσαν μορφή της χεττιτικής γλώσσας, και έτσι περιγραφόταν ως ιερογλυφικά χεττιτικά, όρος που δεν χρησιμοποιείται πλέον. Η διάλεκτος των λουβικών ιερογλυφικών εκτιμάται πως είναι είτε αυτοκρατορικά λουβικά, ή η διάδοχη μορφή τους η οποία ήταν τα λουβικά της εποχής του Σιδήρου.
Η πρώτη περιγραφή μνημειακών επιγραφών χρονολογείται το 1850, με ανακάλυψη αναγλύφου στην περιοχή Φρακτίν. Το 1870, μια ομάδα αρχαιοδιφών που ταξίδευαν στο Χαλέπι ανακάλυψαν ακόμα μια επιγραφή η οποία βρισκόταν στο νότιο τείχος του τεμένους αλ Καϊκάν. Το 1884, ανακαλύφθηκε από Πολωνό αρχαιολόγο επιγραφή κοντά στο Κογλιουτολού της δυτικής Τουρκίας. Η μακροσκελέστερη γνωστή επιγραφή ανασκάφθηκε το 1970 στην περιοχή Γιαλμπούρτ, βορειοδυτικά του Ικονίου. Τα κείμενα των λουβικών ιερογλυφικών περιέχουν έναν περιορισμένο αριθμό λεξικών δανείων από τα χεττιτικά, ακκαδικά, και βορειοδυτικά σημιτιικά, ενώ τα γλωσσικά δάνεια από τα ελληνικά περιορίζονται κυρίως στα κανονικά ουσιαστικά, καθώς και υπάρχουν κοινά ουσιαστικά τα οποία έχουν δανειστεί τα ελληνικά από τα λουβικά.[30]
Φωνολογία
Η ανακατασκευή του φωνητικού συστήματος της λουβικής γλώσσας βασίζεται κυρίως στα διαθέσιμα γραπτά κείμενα και στην σύγκριση τους με την ανάπτυξη των υπολοίπων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών.
Τα φαρυγγικά τριβόμενα σύμφωνα [ħ] και [ʕ] είναι πιθανώς το αποτέλεσμα των χαρακτήρων οι οποίοι μεταγράφονται ως -[h]- και -[hh]-, αλλά τα υπερωικά τριβόμενα [x] και [ɣ] είναι επίσης πιθανά. Στις μεταγραφές της λουβικής σφηνοειδούς γραφής, το [š] παραδοσιακά θεωρείται ξεχωριστό από το [s] και διαφορετικά σύμβολα για 2 διαφορετικούς ήχους, ωστόσο στα λουβικά και τα 2 σύμβολα πιθανώς αναπαριστούν τον ίδιο ήχο [s].
Υπάρχουν μόνο 3 φωνήεντα, τα [a], [i], και [u], τα οποία είναι βραχέα ή μακρά. Η μακρότητα του φωνήεντος δεν είναι σταθερή αλλά αλλάζει ανάλογα με την ένταση και θέση της λέξης. Για παράδειγμα, το [annan] εμφανίζεται μόνο του ως επίρρημα ως [ānnan] (κάτω από), αλλά ως γραμματική πρόθεση γίνεται [annān pātanza] (κάτω από το πόδι).
Ένα αξιοσημείωτο φωνολογικό χαρακτηριστικό των λουβικών είναι ο ρωτακισμός, όπου σε μερικές περιπτώσεις τα [d], [l], και [n] γίνονται [r]. Για παράδειγμα το [īdi] -αυτός παίρνει- γίνεται [īri], και το[wala]- -πεθαίνει- γίνεται [wara]-. Επιπλέον, το [d] στο τέλος της λέξεως μπορεί να παραληφθεί, και μπορεί να προστεθεί το [s] μεταξύ 2 οδοντικών συμφώνων έτσι ώστε για παράδειγμα το [*ad-tuwari] γίνεται [aztuwari] -θα φάτε όλοι- (τα [ds] και [z] είνα φωνητικά πανομοιότυπα).
Μορφολογία
Ουσιαστικά
Υπάρχουν 2 γραμματικά γένη, τα έμψυχα και τα άψυχα/ουδέτερα, και υπάρχουν 2 γραμματικοί αριθμοί, ενικός και πλυθηντικός. Μερικά έμψυχα ουσιαστικά μπορούσαν να εκφραστούν στον συλλογικό πληθυντικό πέρα από τον κανονικό αριθμητικό πληθυντικό. Τα λουβικά είχαν 6 πτώσεις, την ονομαστική, γενική, δοτική/τοπική, αιτιατική, αφαιρετική/οργανική, και κλητική. Η κλητική πτώση εμφανίζεται σπανίως στα κείμενα που διασώζονται και μόνο στον ενικό αριθμό.
Στο έμψυχο γένος, το -[i]- τοποθετείται μεταξύ του μορφήματος και του τέλους της πτώσης. Στα ιερογλυφικά λουβικά, το μόριο -[sa]/-[za] προστίθεται στο τέλος της ονομαστικής/αιτιατικής άψυχης πτώσης. Στην γενική πτώση, τα σφηνοειδή και ιερογλυφικά λουβικά έχουν σημαντικές διαφορές, σε ότι αφορά όμως τα σφηνοειδή λουβικά χρησιμοποιείται η κτητική κατάληξη -[assa] για την γενική πτώση του ενικού, και το -[assanz]- για την γενική πτώση του πληθυντικού. Στα ιερογλυφικά λουβικά, όπως και στα χεττιτικά, οι κλασικές ινδοευρωπαϊκές καταλήξεις -[as] για την γενική πτώση του ενικού και το -[an] για την γενική πτώση του πλυθηντικού χρησιμοποιούνται επίσης.[31] Η ειδική μορφή των κτητικών επιθέτων με πληθυντική μεταβολή περιορίζεται στα λουβικά Kizzuwatna Luwian και πιθανώς αποτελεί μεταφραστικό δάνειο από την χουρριτική γλώσσα.[32]
Λόγω της επκράτησης των τοπονυμίων με κατάληξη -ασσα στις διάφορες περιοχές του Αιγαίου, η παρουσία κτητικών καταλήξεων συχνά θεωρούνταν ως ένδειξη μη ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, ή, πως η γλώσσα ήταν μέλος μιας ομάδας γλωσσών με κοινά χαρακτηριστικά πριν την άφιξη των Λουβιτών και των Ελλήνων. Είναι επίσης δυνατό ωστόσο η λουβική κτητική κατασκευή να εξηγηθεί ως το αποτέλεσμα πτωτικής έλξης των ουσιαστικών στην ινδοευρωπαϊκές φράσεις.[33]
Επίθετα
Τα επίθετα βρίσκονται σε συμφωνία με τα ουσιαστικά τα οποία διαθέτουν αριθμό και γένος. Οι τύποι για την ονομαστική και την αιτιατική πτώση διαφέρουν μονάχα στο έμψυχο γένος και μόνο στον ενικό αριθμό. Για λόγους ευκρίνειας, παρακάτω παρατίθενται μόνο οι καταλήξεις με -[a], ωστόσο οι καταλήξεις μπορεί να ξεκινούν διαθέτοντας και -[i]. Οι μορφές αυτές εξαρτώνται κυρίως από την αποκοπή της ονομαστικής πτώσης, με το -[as]- πριν την κατάληξη της πτώσης η οποία θα αναμενόταν για τα ουσιαστικά.
Πέρα από τις συνηθισμένες προσωπικές αντωνυμίες των γλωσσών της Ανατολίας, τα λουβικά διαθέτουν και δεικτικές αντωνυμίες οι οποίες σχηματίζονται με τα [apa]- και [za]-/[zi]-. Οι καταλήξεις των πτώσεων είναι παρόμοιες με αυτές των χεττιτικών, άλλα δεν έχει παρατηρηθεί η χρήση όλων των πτώσεων στις προσωπικές αντωνυμίες. Στο 3ο πρόσωπο εμφανίζεται η δεικτική αντωνυμία [apa]- αντί για την προσωπική αντωνυμία. Οι κτητικές και δεικτικές αντωνυμίες σε [apa]- κλίνονται ως επίθετα. Παρατίθενται όλες οι γνωστές μορφές των προσωπικών αντωνυμιών, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο το πως διέφερε το νόημα τους ή το πως άλλαζαν σε διαφορετικές πτώσεις.
Επιπλέον, τα λουβικά είχαν δεικτική αντωνυμία η οποία σχηματιζόταν από το μόρφημα [za]-/[zi]-, αλλά δεν είναι γνωστές όλες οι πτώσεις, και υπάρχει και μια αναφορική αντωνυμία η παρέκλινε συχνά ως [kwis] (ονομαστική ενικού έμψυχου), [kwin] (αιτιατική ενικού έμψυχου), [kwinzi] (ονομαστική/αιτιατική πληθυντικό έμψυχου), [kwati] (αφαιρετική/οργανική ενικού), [kwanza] (δοτική/τοπική πληθυντικού), [kwaya] (ονομαστική/αιτιατική άψυχου). Μεταβιβάζονται επίσης και κάποιες αόριστες αντωνυμίες το νόημα των οποίων δεν είναι ξεκάθαρο.
Ρήματα
Όπως σε πολλές από τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, υπάρχουν 2 γραμματικοί αριθμοί (ενικός και πληθυντικός), και 3 πρόσωπα. Υπάρχουν 2 γραμματικές διαθέσεις, καθώς και 2 χρόνοι, το παρών -το οποίο χρησιμοποιείται για να δηλώσει και μελλοντικά γεγονότα-, και το preterite. Η κλίση τους είναι παρόμοια με την κλίση του χεττιτικού[ḫḫi]. Το μονό μόριο μπορεί να σχηματιστεί με το επίθεμα -[a(i)mma]. Έχει παθητική έννοια για τα μεταβατικά ρήματα, και καταστατική για τα αμετάβατα ρήματα. Το απαρέμφατο καταλήγει σε -[una].
Η συνήθης διάταξη των λέξεων είναι υποκείμενο-αντικείμενο-ρήμα, αλλά οι λέξεις μπορούν να μετακινηθούν στο ξεκίνημα της πρότασης ώστε να προσδίδουν έμφαση.
Λέξεις και κείμενα
Το γνωστό λεξιλόγιο των λουβικών αποτελείται κυρίως από λέξεις με προέλευση την πρωτοινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Σε ότι αφορά τους τεχνικούς και θρησκευτικούς όρους προέρχονται κυρίως από τα χουρρικά, και μετέπειτα μεταδόθηκαν από τα λουβικά στα χεττιτικά.
Το διασωζόμενο σώμα κειμένων των λουβικών αποτελείται κυρίως από σφηνοειδή τελετουργικά κείμενα τα οποία χρονολογούνται μεταξύ του 16ου και 15ου αιώνα π.Χ., καθώς και κάποιες μνημειακές επιγραφές οι οποίες είναι γραμμένες στην ιερογλυφική λουβική γραφή. Οι ιερογλυφικές επιγραφές χρονολογούνται μεταξύ του 12ου με 7ο αιώνα π.Χ., μετά την πτώση της χεττιτικής αυτοκρατορίας.
Μια επιπλέον πηγή για κείμενα στην λουβική γλώσσα είναι οι ιερογλυφικές σφραγίδες που χρονολογούνται από τον 16ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ., με τις χεττιτικές σφραγίδες να είναι συχνά διγραφικές σε σφηνοειδή και ιερογλυφική γραφή. Ωστόσο οι σφραγίδες αυτές σχεδόν πάντα περιορίζονται σε λογογράμματα. Η απουσία συλλαβικών συμβόλων από τις σφραγίδες καταστά αδύνατη την ανασύσταση της προφοράς των ονομάτων και τίτλων που αναφέρονται σε αυτές, ή ακόμα και το να αποδοθούν τα γραφόμενα σε κάποια συγκεκριμένη γλώσσα.
Ιστορικό ερευνών
Το μνημείο της δίγλωσσης επιγραφής του Σινεκόυ, μουσείο Αδάνων
Μετά την αποκρυπτογράφηση των χεττιτικών, τα σφηνοειδή λουβικά ταξινομήθηκαν το 1919 ως ξεχωριστή αλλά παρόμοια γλώσσα. Επιπλέον πρόοδος σημειώθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με την δημοσίευση και ανάλυση ενός μεγαλυτέρου αριθμού κειμένων, και επίσης σημαντική πρόοδος σημειώθηκε με την αναδιοργάνωση όλου του διαθέσιμου σώματος κειμένων το 1985.
Η αποκρυπτογράφηση και ταξινόμηση των ιερογλυφικών λουβικών ήταν πολύ πιο δύσκολη. Οι πρώτες προσπάθειες κατά την δεκαετία του 1920 απέτυχαν, ενώ κατά την δεκαετία του 1930 στάθηκε δυνατό να αποκρυπτογραφηθούν κάποια μεμωνομένα λογογράμματα και συλλαβικά σημεία. Έως την εποχή αυτή, θεωρούνταν πως τα λουβικά ήταν χεττιτική διάλεκτος, και έτσι ονομαζόταν ιερογλυφικά χεττιτικά. Το 1947 σημειώθηκε σημαντική πρόοδος με την δημοσίευση ενός διγλώσσου κειμένου στα φοινικικά και στα ιερογλυφικά λουβικά από τον Χέλμουτ Τέοντορ Μπόσερτ. Καθώς η ανάγνωση αρκετών συλλαβικών σημείων ήταν λανθασμένη κατά την εξέταση, δεν έγινε αντιληπτό πως η σφηνοειδής και η ιερογλυφική γραφή είναι διαφορετικοί τρόποι γραφής της ίδιας γλώσσας.
Κατά την δεκαετία του 1970, και ως αποτέλεσμα της θεμελιώδους αναθεώρησης του τρόπου ανάγνωσης των ιερογλυφικών λουβικών, έγινε ξεκάθαρο πως και τα 2 συστήματα γραφής αναπαριστούσαν την ίδια λουβική γλώσσα. Η αλλαγή που προκάλεσε την αναθεώρηση του τρόπου εξέτασης, προήλθε από τις σημειώσεις σχετικά με τα ουραρτικά αγγεία, τα οποία ήταν γραμμένα στην ουραρτική γλώσσα η οποία χρησιμοποιούσε την ιερογλυφική λουβική γραφή. Το σύμβολο, το οποίο έως την εποχή εκείνη ερμηνεύονταν ως ī, αναγνώστηκε πλέον ως za, κάτι που προκάλεσε μια γενικότερη αλυσιδωτή αντίδραση και οδήγησε στον νέο τρόπο ανάγνωσης. Έκτοτε, η ερευνητική δραστηριότητα επικεντρώνεται στην καλύτερη κατανόηση των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων μορφών των λουβικών, με στόχο την καλύτερη κατανόηση της λουβικής γλώσσας συνολικά.
Τρωική γλώσσα
Τα λουβικά θεωρούνται ως μια από τις υποψήφιες γλώσσες για την γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι Τρώες.[4]
Το 1995 ανακαλύφθηκε μια αμφίκυρτη σφραγίδα στην Τροία (Ζ´), κάτι που οδήγησε στην αναζοπύρωση του ενδιαφέροντος και των συζητήσεων για το ποια ήταν η γλώσσα που ομιλούνταν στην ομηρική Τροία. Ως υποστηρικτά στοιχεία της υπόθεσης πως η γλώσσα αυτή ήταν τα λουβικά, έχει υποστηριχτεί πως το όνομα Πρίαμος (βασιλιάς της Τροίας στον Τρωικό πόλεμο στην Ιλιάδα) σχετίζεται με τη λουβική σύνθετη λέξη Priimuua, η οποία σημαίνει εξαιρετικά θαραλλέος.[5] Ωστόσο ακόμα και αν πράγματι τα λουβικά ήταν σε χρήση στην Τροία, δεν είναι ξεκάθαρο το αν ήταν η κύρια γλώσσα ή μια από τις διάφορες γλώσσες σε χρήση την εποχή εκείνη.[34]
Έμπροσθεν όψη της σφραγίδας με λουβική γραφή που βρέθηκε στην Τροία
Οπίσθια όψη
Παραπομπές
↑Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «Luvian». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
↑«xlu | ISO 639-3». iso639-3.sil.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2018.
↑Law number 21 of the Code of the Nesilim says, "If anyone steal a slave of a Luwian from the land of Luwia, and lead him here to the land of Hatti, and his master discover him, he shall take his slave only."
↑ 4,04,1Watkins 1994; Watkins 1995:144–51; Melchert 2003, pp. 265-70 with ref.
↑ 5,05,1Starke, Frank (1997). «Troia im Kontext des historisch-politischen und sprachlichen Umfeldes Kleinasiens im 2. Jahrtausend». Studia Troica7: 447–87.
↑See, e.g., Bryce in Melchert 2003:29–31; Singer 2005:435; Hawkins 2009:74.
↑Although Yakubovich (2010) has argued that a chain of scribal error and revision led to this substitution, and that Luwiya was not coterminous with Arzawa, but was further east in the area of the Konya Plain; see Yakubovich 2010:107–17.
↑Watkins 1994; id. 1995:144–51; Starke 1997; Melchert 2003; for the geography Hawkins 1998.
↑Hawkins 2013, p. 5, Gander 2017, p. 263, Matessi 2017, fn. 35
↑Melchert, H. Craig (2004), «Luvian», στο: Woodard, Roger D., επιμ., The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN0-521-56256-2
↑Melchert, H. Craig (1996), «Anatolian Hieroglyphs», στο: Daniels, Peter T.; Bright, William, επιμ., The World's Writing Systems, New York and Oxford: Oxford University Press, ISBN0-19-507993-0
Beekes, R. S. P. “Luwians and Lydians”, Kadmos 42 (2003): 47–9.
Gander, Max. “Asia, Ionia, Maeonia und Luwiya? Bemerkungen zu den neuen Toponymen aus Kom el-Hettan (Theben-West) mit Exkursen zu Westkleinasien in der Spätbronzezeit”. Klio 97/2 (2015): 443-502.
Gander, Max “The West: Philology”. Hittite Landscape and Geography, M. Weeden and L. Z. Ullmann (eds.). Leiden: Brill, 2017. pp. 262–280.
Hawkins, J. D. “Tarkasnawa King of Mira: ‘Tarkendemos’, Boğazköy Sealings, and Karabel”, Anatolian Studies 48 (1998): 1–31.
Hawkins, J. D. “The Arzawa letters in recent perspective”, British Museum Studies in Ancient Egypt and Sudan 14 (2009): 73–83.
Hawkins, J. D. “A New Look at the Luwian Language”. Kadmos 52/1 (2013): 1-18.
Laroche, Emmanuel. Catalogue des textes hittites. Paris: Klincksieck, 1971.
Matessi, A. “The Making of Hittite Imperial Landscapes: Territoriality and Balance of Power in South-Central Anatolia during the Late Bronze Age”. Journal of Ancient Near Eastern History, AoP (2017).
Melchert H. Craig. “Greek mólybdos as a loanword from Lydian”, in Anatolian Interfaces: Hittites, Greeks and their Neighbours, eds. B. J. Collins et al. Oxford: Oxbow Books, 2008, pp. 153–7.
Melchert, H. Craig. ‘Lycian’, in The Ancient Languages of Asia Minor, ed. R. D. Woodard. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, pp. 46–55, esp. 46.
Melchert, H. Craig, ed. The Luwians. Boston: Brill, 2003. (ISBN90-04-13009-8).
Melchert, H. Craig. Anatolian Historical Phonology. Amsterdam: Rodopi, 1994.
Melchert, H. Craig. Cuneiform Luvian Lexicon. Chapel Hill: self-published, 1993.
Melchert, H. Craig. “PIE velars in Luvian”, in Studies in memory of Warren Cowgill (1929–1985): Papers from the Fourth East Coast Indo-European Conference, Cornell University, June 6–9, 1985, ed. Calvert Watkins. Berlin: Walter de Gruyter, 1987, pp. 182–204.
Otten, Heinrich. Zur grammatikalischen und lexikalischen Bestimmung des Luvischen. Berlin: Akademie-Verlag, 1953.
Rieken, Elisabeth. “Luwier, Lykier, Lyder—alle vom selben Stamm?”, in Die Ausbreitung des Indogermanischen: Thesen aus Sprachwissenschaft, Archäologie und Genetik; Akten der Arbeitstagung der Indogermanischen Gesellschaft, Würzburg, 24–26 September 2009, ed. H. Hettrich & S. Ziegler. Wiesbaden: Reichert, 2012.
Rosenkranz, Bernhard. Beiträge zur Erforschung des Luvischen. Wiesbaden: Harrassowitz, 1952.
Singer, I. 2005. ‘On Luwians and Hittites.’ Bibliotheca Orientalis 62:430–51. (Review article of Melchert 2003).
Starke, Frank. 'Troia im Kontext des historisch-politischen und sprachlichen Umfeldes Kleinasiens im 2. Jahrtausend. Studia Troica 7:446–87.
Starke, Frank. Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift (StBoT 30, 1985)
Starke, Frank. Untersuchungen zur Stammbildung des keilschrift-luwischen Nomens (StBoT 30, 1990)
Watkins, C. 1995. How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics. New York and Oxford.
Watkins, C.1994. ‘The Language of the Trojans.’ In Selected Writings, ed. L. Oliver et al., vol. 2. 700–717. Innsbruck. = Troy and the Trojan War. A Symposium held at Bryn Mawr College, October 1984, ed. M. Mellink, 45–62. Bryn Mawr.
Widmer, P. 2006. 'Mykenisch ru-wa-ni-jo, "Luwier".' Kadmos 45:82–84.
Woudhuizen, Fred. The Language of the Sea Peoples. Amsterdam: Najade Pres, 1992.
Yakubovich, Ilya. "The Origin of Luwian Possessive Adjectives". In Proceedings of the 19th Annual UCLA Indo-European Conference, Los Angeles, November 3–4, 2007, ed. K. Jones-Bley et al., Washington: Institute for the Study of Man, 2008.
