Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 20/12/2010.

Λαϊκή δημοκρατία ονομάζεται σύμφωνα με την μαρξιστική-λενινιστική θεωρία το κράτος στο οποίο ο λαός - και η προερχόμενη από αυτόν εξουσία - αποτελεί τον τύπο και τον τρόπο οργάνωσης ενός κράτους και ο οποίος αποτελεί στην ουσία του, την εφαρμογή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Συνιστά τον πρώτο τύπο κρατικής οργάνωσης, που οδηγεί στην σοσιαλιστική δημοκρατία, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στον κομμουνισμό.^[1]

Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί ως ονομασία του πολιτειακού καθεστώτος των κρατών των περισσοτέρων χωρών (αυτών που δεν προχώρησαν στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας) του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Η λαϊκή δημοκρατία (κατ' ορισμένους εφαρμογή της μαρξιστικής δικτατορίας του προλεταριάτου) ήταν το πολίτευμα των κρατών που είχαν μεταβατικά χαρακτηριστικά από τον καπιταλισμό προς το σοσιαλισμό. Μπορεί να ήταν τυπικά πολυκομματική, ουσιαστικά όμως υπήρξε παντού μονοκομματισμός, με το κομμουνιστικό κόμμα να έχει τον ουσιαστικό έλεγχο της λήψης των αποφάσεων σε κυβερνητικό επίπεδο, πάντα στο όνομα της εργατικής τάξης. Οι λαϊκές δημοκρατίες στηρίζονταν, όπως ήδη ειπώθηκε, στη λεγόμενη Δικτατορία του Προλεταριάτου η οποία προϋποθέτει ένα μεταβατικό στάδιο κράτους στην υπηρεσία της εργατικής τάξης, το οποίο μέσα από την καθοδήγηση του κόμματος της τελευταίας θα προχωρούσε σε μία ταχεία επίλυση της πάλης των τάξεων. Κοινό στοιχείο των οικονομιών των χωρών αυτών υπήρξε ο κεντρικός σχεδιασμός, ένας γενικευμένος κρατικός τομέας που αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο το σύνολο της βαριάς και της ελαφράς βιομηχανίας, του χονδρικού εμπορίου, ενώ στον αγροτικό τομέα υπήρξαν διαφορετικά μοντέλα: Αρκετές χώρες (Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία, Πολωνία) επέτρεπαν την ατομική ιδιοκτησία στη γη εν αντιθέσει με άλλες χώρες όπως η Αλβανία που την απαγόρευαν. Σε κράτη όπως η Κίνα ή το Βιετνάμ το σύστημα αυτό συνυπάρχει πλέον με ηγεμονικά στοιχεία καπιταλισμού και ελεύθερης αγοράς.

Λαϊκές δημοκρατίες ονομάζονταν, συνταγματικά, τα κράτη σε όλη την Ανατολική Ευρώπη, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, από το 1945, έως και το 1992 (μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έως και την πλήρη διάλυση της ΕΣΣΔ, της Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας). Λαϊκές δημοκρατίες, αποτέλεσαν μεταξύ άλλων, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Βουλγαρία και η Ανατολική Γερμανία (η οποία το 1990, ενώθηκε επίσημα με την Δυτική Γερμανία, δημιουργώντας την σημερινή Γερμανία), καθώς και η Αλβανία, ενώ η Ρουμανία, η Γιουγκοσλαβία και η Τσεχοσλοβακία επίσημα ονομάζονταν σοσιαλιστικές δημοκρατίες, με τις δύο τελευταίες μάλιστα, να διαλύονται επίσημα την δεκαετία του 1990, και στην θέση τους δημιουργήθηκαν νέα κράτη. Η Τσεχοσλοβακία, διασπάστηκε ειρηνικά, και στην θέση της δημιουργήθηκαν οι δύο σημερινές χώρες Τσεχία και Σλοβακία, ενώ η Γιουγκοσλαβία, διασπάστηκε είτε με εμφυλίους, είτε με δημοψηφίσματα, στις ακόλουθες επτά σημερινές χώρες: Σλοβενία, Κροατία, Σερβία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βόρεια Μακεδονία και Μαυροβούνιο, καθώς και στο μη αναγνωρισμένο διεθνώς Κοσσυφοπέδιο.

Εκτός των προαναφερθέντων λαϊκές δημοκρατίες ονομάζονταν και μία σειρά άλλων κρατών, στις οποίες είτε κυριαρχούσαν κόμματα με σαφή μαρξιστικό προσανατολισμό, είτε ακολουθούσαν κατά την ΕΣΣΔ, τον "μη καπιταλιστικό δρόμο ανάπτυξης". Τέτοιες χώρες ήταν κυρίως χώρες της Αφρικής, όπως η Ανγκόλα, το Μπενίν, η Αιθιοπία, το Κονγκό (Μπραζαβίλ), η Μοζαμβίκη, άλλα και της Ασίας, όπως το Αφγανιστάν, η Μογγολία, η Νότια Υεμένη (η οποία και αυτή το 1990, ενώθηκε επίσημα, με τη Βόρεια Υεμένη, για να δημιουργήσουν την σημερινή Υεμένη) κ.α. Η ονομασία τους ως τέτοιες αφαιρέθηκε μετά τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ.