Κώδικας της Ζάβορδας

Κώδικας της Ζάβορδας ονομάζεται το χειρόγραφο αρ. 201 της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και Οσίου Νικάνορος της Ζάβορδας.

Ανάμεσα στα χειρόγραφα που σώθηκαν στη Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και Οσίου Νικάνορος στην περιοχή του μέσου Αλιάκμονος, στα όρια των νομών Γρεβενών και Κοζάνης, συγκαταλέγεται και το χειρόγραφο αρ. 201, γνωστό ως Κώδικας της Ζάβορδας. Το χειρόγραφο παραδόθηκε ακέφαλο και αποτελεί μία μορφή κατάστιχου ή παρρησίας που άρχισε να συμπληρώνεται γύρω στο 1534, την εποχή που ιδρύθηκε το συγκεκριμένο μοναστήρι στην περιοχή της Ζάβορδας. Επειδή με την πάροδο του χρόνου το αρχικό χειρόγραφο παρουσίαζε φθορές, το 1692 ο μοναχός Ιωάννης Ζωγράφος αντέγραψε τον κώδικα και το νέο χειρόγραφο συνέχισε να συμπληρώνεται με καταγραφές μέχρι τις αρχές του 20ου αι.^[1][2]

Η πρώτη φιλολογική περιγραφή του συγκεκριμένου κώδικα μαζί με το σύνολο των χειρογράφων και κωδίκων της μονής έγινε από τον καθηγητή Λίνο Πολίτη το 1959^[3].

Ο Κώδικας της Ζάβορδας φυλάσσεται στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης, το περιεχόμενό του έχει ψηφιοποιηθεί και είναι ελεύθερα προσβάσιμο^[4].

Το περιεχόμενο του Κώδικα της Ζάβορδας είναι κυρίως ονόματα προσώπων, ζώντων κατά τη στιγμή της καταγραφής και λίγων αποβιωσάντων, τα οποία κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή και είχαν κάποια σχέση με τη μονή της Ζάβορδας, όπως αφιερωτές ή δωρητές. Η ιστορική σημασία του κώδικα έγκειται στο γεγονός ότι μαζί με τα ονόματα των προσώπων και τις προσφορές τους αναγράφονται ανά εκκλησιαστική περιφέρεια και τα χωριά ή οικισμοί όπου αυτοί κατοικούσαν. Μέσα από αυτόν οι ερευνητές μπορούν να εξάγουν συμπεράσματα τόσο για την έκταση της επιρροής της μονής όσο και για την ιστορική εξέλιξη κατά την Τουρκοκρατία των οικισμών που αναφέρονται στον κώδικα, για την οικονομική τους κατάσταση και τις δημογραφικές ή άλλες μεταβολές τους. Αποτελεί σημαντική ιστορική πηγή για τη συγκεκριμένη περιοχή και την εποχή καθώς μάλιστα δεν υπάρχουν άλλες δημοσιευμένες αρχειακές πηγές.^[5][6][7]

• Θεόδωρος Κ.Π. Σαράντης. «Τα Γρεβενά (Συμβολή στην ιστορία τους)». Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης - Μακεδονικά

• Κώδικας (παλαιογραφία)
• Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης

• Κώδικας της Ζάβορδας: Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης - Ψηφιακές Συλλογές
• Μαρία-Χριστίνα Χατζηϊωάννου (2000). Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την τουρκοκρατία : ο κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. ISBN 9789607916129.