Ελίκη (αρχαία πόλη)

Συντεταγμένες: 38°13′19.376″N 22°7′54.455″E / 38.22204889°N 22.13179306°E / 38.22204889; 22.13179306

Ελίκη
Χάρτης
Είδοςαρχαία πόλη, αρχαιοελληνικός αρχαιολογικός χώρος και πόλις[1]
Γεωγραφικές συντεταγμένες38°13′19″N 22°7′54″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Αιγιαλείας
ΧώραΕλλάδα
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Ελίκη ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην Αχαΐα που όπως πιστεύανε πολλούς αιώνες βυθίστηκε στον Κορινθιακό κόλπο από ισχυρό σεισμό και τσουνάμι (373 π.Χ.).[2] Οι τελευταίες έρευνες ωστόσο ανακάλυψαν ότι είχε βυθιστεί σε μια εσωτερική λιμνοθάλασσα μέσα στο Αχαϊκό έδαφος. Βρισκόταν 40 Στάδια (7,4 χλμ) από το Αίγιο και 12 Στάδια (2,2 χλμ) από τη θάλασσα, πολύ κοντά στη σημερινή πόλη Βούρα η οποία ανήκε επίσης στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Στις προσπάθειές του να προστατέψει την περιοχή από μεγαλύτερες καταστροφές το "WMF" τοποθέτησε την Ελίκη στον κατάλογο με τις "100 περισσότερο απειλούμενες περιοχές του πλανήτη".[3]

Ίδρυση

Χάρτης των πόλεων της αρχαίας Αχαΐας.

Το όνομα της το οφείλει στη βασίλισσα Ελίκη, κόρη του Σελινούντα και γυναίκα του Ίωνα. Ο Ίωνας κληρονόμησε την περιοχή από τον πεθερό του, ίδρυσε την πόλη και της έδωσε το όνομα της συζύγου του. Μετά την Κάθοδο των Δωριέων στην Αιγιάλεια, οι Ίωνες κάτοικοι της Ελίκης εκτοπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν στην Αττική. Έτσι, στην περιοχή αυτή κυριάρχησαν οι Αχαιοί και μάλιστα χτίστηκαν δώδεκα πόλεις στις ίδιες ακριβώς περιοχές που κατοικούσαν προηγουμένως οι Ίωνες.[4] Η Ελίκη ιδρύθηκε την Εποχή του Ορείχαλκου και έγινε σύντομα η μεγαλύτερη πόλη στην Αχαΐα, ο Όμηρος γράφει ότι συμμετείχε στον Τρωικό Πόλεμο στο πλευρό του Αγαμέμνονα.[5] Όταν οι Αχαιοί κατέλαβαν την Τροία η Ελίκη δημιούργησε την "Αχαϊκή Δωδεκάπολη", περιείχε 12 πόλεις γύρω από το σημερινό Αίγιο. Έγινε το σημαντικότερο πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και έκοψε τα δικά της νομίσματα.

Μετά την κάθοδο των Δωριέων, στην περιοχή καταφτάνουν ο Τισαμενός ο Λακεδαιμόνιος με Λακεδαιμόνιους, διωγμένους από τη Λακωνία και το Άργος από τον Αριστόδημο. Στους Λακεδαιμόνιους επιτράπηκε να εγκατασταθούν στην περιοχή και στην πόλη, αλλά η συγκατοίκηση δεν κράτησε πολύ, οι δύο πλευρές ήρθαν σε πολεμική αντιπαράθεση με νικητές τους Αχαιούς[6]. Τα ευρήματα από την Ελίκη περιορίζονται μόνο σε χάλκινα νομίσματα του 5ου αιώνα π.χ. που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Μπόντε στο Βερολίνο. Τα νομίσματα περιέχουν στην μπροστινή όψη την κεφαλή του Ποσειδώνα ιδρυτή και πολιούχου της πόλης με τα ελληνικά γράμματα "ΕΛΙΚ" και στην όπισθεν την τρίαινα με δελφίνια. Αναφέρεται (Παυσανίας «Αχαϊκά»), ότι υπήρχε μεγαλοπρεπέστατος ναός και άγαλμα σε υπερφυσικές αναλογίες, αφιερωμένο στον Θεό της θάλασσας, τον Ποσειδώνα.[7] Η Ελίκη ίδρυσε σημαντικές αποικίες όπως η Πριήνη στη Μικρά Ασία και η Σύβαρις στη νότια Ιταλία. Ο Πανελλήνιος ναός του Ελικώνιου Ποσειδώνα ήταν το σπουδαιότερο λατρευτικό κέντρο του θεού στην αρχαιότητα και το δεύτερο θρησκευτικό ιερό μετά τους Δελφούς.[8]

Καταποντισμός

Νόμισμα της αρχαίας Ελίκης.

Η πόλη καταστράφηκε από σεισμό όταν άρχων επώνυμος στην Αρχαία Αθήνα ήταν ο Αστείος κατά το τέταρτο έτος της εικοστής πρώτης Ολυμπιάδας, κατά την οποία ο Δάμων ο Θούριος είχε κερδίσει την πρώτη του νίκη (χειμώνας 373 π.X.), μαζί με τη γειτονική Βούρα. Η καταστροφή της πόλης έγινε μία χειμερινή νύχτα περίπου δύο χρόνια πριν από τη Μάχη των Λεύκτρων. Πολλά σοβαρά γεγονότα προειδοποίησαν για την τεράστια καταστροφή, εμφανίστηκαν "γιγαντιαίες στήλες φωτιάς" και πέντε μέρες πριν την καταστροφή όλα τα ζώα και τα έντομα της πόλης έφυγαν για την Ακρόπολη Κερύνεια.[9] Η πόλη και μία έκταση 12 σταδίων βυθίστηκε από τον σεισμό και καλύφτηκε από τη θάλασσα, όλοι οι κάτοικοι σκοτώθηκαν, υπήρχαν μονάχα κάποιες οροφές από ψηλά κτίσματα που διακρίνονταν μέσα στη θάλασσα. Πέντε πλοία από την Αρχαία Σπάρτη που είχαν αγκυροβολήσει στο λιμάνι της Ελίκης παρασύρθηκαν και βυθίστηκαν μαζί της. Οι Αχαιοί έστειλαν 2.000 άνδρες να ανασύρουν από τον βυθό τα ανθρώπινα σώματα αλλά δεν κατάφεραν να περισυλλέξουν ούτε έναν νεκρό.[10] Το Αίγιο ιδρύθηκε κατόπιν σε πολύ κοντινή απόσταση για να την αντικαταστήσει. Η πόλη καταστράφηκε από την οργή του θεού Ποσειδώνα επειδή οι κάτοικοι αρνήθηκαν να παραδώσουν στους απεσταλμένους της αποικίας της Ελίκης στην Ασία το άγαλμα του θεού ή κάποιο αντίγραφο του. Μερικοί συγγραφείς σημειώνουν ότι οι κάτοικοι της Ελίκης και των Βούρων τους θανάτωσαν.

Αρχαίες αναφορές

Ο φιλόσοφος Ερατοσθένης ο Κυρηναίος επισκέφτηκε την περιοχή 150 χρόνια μετά την καταστροφή της, ανέφερε ότι το βυθισμένο τεράστιο χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνα "με τον ιππόκαμπο στο χέρι" ήταν επικίνδυνο για τα δίχτυα των ψαράδων.[11][12]. Ο περιηγητής Παυσανίας επισκέφτηκε μια παραλιακή ακτή με το όνομα Ελίκη επτά χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Αίγιο (174 π.Χ.), διέκρινε στον βυθό τα τείχη μιας πόλης αλλά ήταν διαβρωμένα από το αλάτι.[13] Για πολλούς αιώνες τουρίστες από ολόκληρη τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία επισκέφτηκαν την περιοχή για να θαυμάσουν τα βυθισμένα ερείπια, η λιμνοθάλασσα καλύφτηκε πιθανότατα στη συνέχεια με τα ιζήματα των ποταμών, η πόλη δεν φαινόταν μέσα στα νερά και ξεχάστηκε.

Ο Αδαλβέρτος Τζιοβαννίνι έγραψε ότι ο καταποντισμός της Ελίκης έδωσε στον Πλάτων την ιδέα να γράψει το έργο του Ατλαντίδα.[14][15]. Πολλοί διάσημοι περιηγητές και αρχαίοι συγγραφείς επισκέφτηκαν τα βυθισμένα ερείπια όπως οι Έλληνες Στράβων, Παυσανίας, Διόδωρος Σικελιώτης και οι Ρωμαίοι Κλαύδιος Αιλιανός και Οβίδιος.[9][11][16][17]. Τον 19ο αιώνα συνέβη στην περιοχή παρόμοιος σεισμός και τσουνάμι με τον οποίο βυθίστηκε η Ελίκη, λίγο πριν τον σεισμό ακούστηκε μία έκρηξη που θύμιζε εκπυρσοκρότηση κανονιού. Τα νερά από το τσουνάμι βύθισαν προσωρινά την παλιά πόλη του Αιγίου Βοστίτσα και στη συνέχεια αποτραβήχτηκαν στην κανονική τους στάθμη, σκοτώθηκαν 65 άνθρωποι, ισοπεδώθηκαν τα 2/3 των κτιρίων και πέντε χωριά στην πεδιάδα (23 Απριλίου 1817).[18]

Σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες

Η βυθισμένη πόλη της Ελίκης έγινε ο πιο διάσημος προορισμός όλων των επιστημόνων που ασχολήθηκαν με την υποβρύχια αρχαιολογία, αμέτρητοι ιστορικοί, αρχαιολόγοι, συγγραφείς έχουν γράψει βιβλία, σημειώθηκαν πολλές διαφωνίες σχετικά με την θέση της. Ο Γάλλος αρχαιολόγος και διπλωμάτης Φρανσουά Πουκεβίλ έγραψε το έργο του "Ταξίδι στην Ελλάδα" (1826).[19] Ο Γερμανός αρχαιολόγος και ιστορικός Ερνέστος Κούρτιος έγραψε ένα έργο σχετικά με τη θέση της Ελίκης (1851).[20] Ο Διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Ιούλιος Σμιτ έγραψε μια μελέτη (1879) στην οποία έκανε σύγκριση ανάμεσα στον μεγάλο σεισμό που σημειώθηκε στο Αίγιο (28 Δεκεμβρίου 1861) με τον σεισμό που καταποντίστηκε η Ελίκη.[21] Ο Δήμαρχος του Αιγίου Σπύρος Παναγιωτόπουλος έγραψε μία μελέτη σχετικά με την αρχαία πόλη (1883) και ο Έλληνας συγγραφέας Π. Ξυνόπουλος έγραψε το έργο "Η πόλη του Αιγείου μέσω των αιώνων" (1912).[22] Με το θέμα ασχολήθηκε επίσης ο Άγγλος ιστορικός και αξιωματικός Στάνλεϋ Κάσσον που υπηρέτησε στην Ελλάδα (1939).

Άλλοι σημαντικοί αρχαιολόγοι που ασχολήθηκαν με το θέμα ήταν ο Γερμανός αρχαιολόγος Γκέοργκ Κάρο (1948), ο Γερμανός Γεωλόγος και Γεωγράφος Άλφρεντ Φίλιπσον (1950), και ο Έλληνας συγγραφέας και Ακαδημαϊκός Σπυρίδων Δοντάς (1952). Ο Έλληνας συγγραφέας Αρίστος Σταυρόπουλος δημοσιοποίησε το έργο του "Ιστορία της πόλης του Αιγείου" (1954), εργασία έκανε αντίστοιχα και ο Έλληνας καθηγητής Νικόλαος Κ. Μουτσόπουλος (1956).[23] Ο διάσημος αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος (1967) έγραψε εργασίες σχετικά με την Ελίκη (1966) και την Ελίκη-Θήρα-Θήβα (1967).[24][25] Ο Έλληνας συγγραφέας Γεώργιος Κ. Γεωργαλάς (1962) και ο αρχαιολόγος Νίκος Παπαχατζής (1967) δημοσιοποίησαν εργασίες σχετικά με το έργο του Παυσανία "Ελλάδος περιήγησις".[26][27]

Σύγχρονες προσπάθειες

Ο Σπυρίδων Μαρινάτος τόνισε τις μεγάλες δυσκολίες για την ανακάλυψη της Ελίκης (1960), δήλωσε ότι είναι το κορυφαίο πρόβλημα της Ελληνικής αρχαιολογίας που θα μπορούσε να λύσει μονάχα ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.[28] Είχε πει επίσης πως όταν η πόλη βρεθεί όλα τα ευρήματα θα ανήκουν στην Κλασσική περίοδο, τότε που ο Σκόπας και ο Πραξιτέλης έφτιαχναν τα αριστουργήματά τους[29]. Ο εφευρέτης του Σόναρ καθηγητής Χάρολντ Γιούτζιν Έντγκερτον (1903 - 1990) αποφάσισε να συνεργαστεί με τον Αμερικάνο φωτορεπόρτερ Πίτερ Θροσμόρτον (1928 - 1990) για την ανακάλυψη της Ελίκης (1967), είχαν πειστεί ότι βρισκόταν στον βυθό του Κορινθιακού κόλπου. Ο Χάρολντ Γιούτζιν Έντγκερτον τελειοποίησε την ηχοβολιστική συσκευή, το Σόναρ, ακριβώς για τις ανάγκες των ερευνών του για την Ελίκη αλλά οι Ελληνικές αρχές αρνήθηκαν να του δώσουν άδεια. Ο Ζακ-Υβ Κουστώ έκανε μερικές προσπάθειες αλλά χωρίς αποτέλεσμα (1967, 1976). Στον Κορινθιακό Κόλπο και στην ευρύτερη περιοχή του Αιγίου, ο δύτης-ερευνητής Αλέξης Παπαδόπουλος μετά από επτά χρόνια έρευνας έχει ανακαλύψει μια βυθισμένη πόλη. Βρίσκεται σε βάθος 25 μ. - 45 μ. με ευρήματα όπως: τοίχους, πεσμένες στέγες, σπασμένα κεραμίδια, δρόμους, κλπ και όλα αυτά τα καταγράφει σε ένα δεκάλεπτο υποβρύχιο φιλμ ντοκουμέντο.[30] Το περιοδικό "Αρχαιολογία" έγραψε "Σίγουρα αποτελεί μεγάλη ανακάλυψη αλλά το μυστήριο θα μπορούσε να λυθεί μονάχα με μια οργανωμένη υποβρύχια έρευνα, σε κάθε περίπτωση αποτελεί εξαιρετικό εύρημα".[31]

Αρχαιολογική ανασκαφή

Ανασκαφές στην περιοχή της αρχαίας Ελίκης.

Η αρχαιολόγος Ντόρα Κατσωνοπούλου ίδρυσε την "Εταιρεία Φίλων Αρχαίας Ελίκης" με έδρα το Αίγιο (1983) συναντήθηκε με τον Στίβεν Σωτήρ (γεν. το 1943) Διευθυντή στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και αποφάσισαν να προχωρήσουν δυναμικά στην ανακάλυψη της βυθισμένης πόλης (1988).[32] Τα αρχαία κείμενα περιγράφουν ότι η Ελίκη βυθίστηκε σε πορώδες έδαφος, υπέθεταν αρχικά ότι ήταν ο Κορινθιακός κόλπος όπως ήταν μέχρι τότε η κυρίαρχη γνώμη, αποφάσισαν να εξερευνήσουν τη θάλασσα γύρω από το Αίγιο. Στην αρχή, προχώρησαν σε υπερηχητική (Σόναρ) σάρωση της υποθαλάσσιας περιοχής ΝΔ του Αιγίου αλλά δεν βρέθηκε καμία βυθισμένη πόλη. Οι δύο ερευνητές σκέφτηκαν την πολύ λογικότερη εκδοχή να βυθίστηκε στην περιοχή που βρισκόταν χωρίς να μετακινηθεί στον Κορινθιακό, στη συνέχεια την κάλυψαν τα νερά από το τσουνάμι και παρέμειναν εκεί σαν μια εσωτερική λιμνοθάλασσα. Με το πέρασμα των χιλιετιών η λιμνοθάλασσα καλύφτηκε με τα ιζήματα που έφερνε ο ποταμός στις εκβολές του.[33]

Η έρευνα ξεκίνησε στο άνω τμήμα του Δέλτα που σχηματίζεται από τις εκβολές των ποταμών Σελινούντα και Κερυνίτη (1991), ανακάλυψαν στρώματα με κεραμική σε βάθος 15 μέτρων. Οι αρχαιολόγοι σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών, διεξήγαγαν Μαγνητομετρική έρευνα της περιοχής στο μέσο του Δέλτα, η οποία αποκάλυψε το περίγραμμα κτιρίου (1994).[32] Από αυτό το σημείο ξεκίνησαν οι ανασκαφές (1995), οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι το 2005, αποκαλύπτοντας τα ίχνη της Κλασικής και Ελληνιστικής πόλης της Ελίκης, Ρωμαϊκό δρόμο και Ρωμαϊκά και Βυζαντινά κοιμητήρια. Ανακάλυψαν επίσης προϊστορική πόλη της πρώιμης Εποχής του Ορείχαλκου (2400 π.Χ.) διατηρημένη σε πολύ καλή κατάσταση, φαίνεται να είχε την ίδια τύχη με τη μεταγενέστερη Ελληνιστική πόλη [15]. Η πόλη βρέθηκε τελικά θαμμένη σε μιά αποξηραμένη λιμνοθάλασσα κοντά στο χωριό Ριζόμυλος Αχαΐας.[34] Στο στρώμα της καταστροφής του σεισμού του 373 π.Χ. βρέθηκαν πολλά ευρήματα από κεραμική και στέγες που ταιριάζουν απόλυτα με τις περιγραφές των αρχαίων κειμένων τόσο για την πόλη όσο και για τη θέση.[35] Οι ανασκαφές στο Δέλτα των δύο ποταμών έφεραν στο φως ευρήματα από όλες τις ιστορικές περιόδους, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τη Ρώμη και το Βυζάντιο.[34][36][37][38]

Παραπομπές

  1. ↑ «An Inventory of Archaic and Classical Poleis». (Αγγλικά) Inventory of Archaic and Classical Poleis. 2004.
  2. ↑ Mogens Herman Hansen & Thomas Heine Nielsen (2004). "Achaia". An inventory of archaic and classical poleis. New York: Oxford University Press. σ. 482
  3. ↑ https://www.wmf.org/project/helike-archaeological-site
  4. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2019. 
  5. ↑ Όμηρος, Ιλιάδα, Ραψωδία Β΄, 575
  6. ↑ Παυσανία Αχαϊκά, VII
  7. ↑ https://ikmk.smb.museum/object?id=18204551&lang=en
  8. ↑ Ντόρα Κατσωνοπούλου, "Η Ελίκη και η περιοχή της στην ιστορία" (2002), σσ. 175-182
  9. ↑ 9,0 9,1 Κλαύδιος Αιλιανός, «Περὶ ζῴων ἰδιότητος», Τόμος 2, Κεφάλαιο 19, σσ. 384-387
  10. ↑ Lafond, Yves (1998). "Die Katastrophe von 373 v. Chr. und das Versinken der Stadt Helike in Achaia". In Olshausen, E.; Sonnabend, H. (eds.). Naturkatastrophen in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums (Στα Γερμανικά), σσ. 118–123
  11. ↑ 11,0 11,1 Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο Η΄, 7.2
  12. ↑ Παυσανία Αχαϊκά, XXIV
  13. ↑ Παυσανίας, "Ελλάδος περιήγησις/Αχαϊκά", 24.13
  14. ↑ Giovannini, A. (1985). "Peut-on démythifier l'Atlantide?". Museum Helveticum (Στα Γαλλικά), σσ. 151–156
  15. ↑ 15,0 15,1 Δώρα Κατσωνοπούλου, Steven Soter
  16. ↑ https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.hxg92h&view=1up&seq=43
  17. ↑ Publius Ovidius Naso ; Orger, Thomas, trans. (1814) Ovid's Metamorphoses. London, England: (Self-published) Βιβλίο 15, Γραμμές 293–295, σ. 315
  18. ↑ https://archive.org/details/moreatravels03leak/page/402
  19. ↑ https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=umn.31951p01001461u&view=1up&seq=432
  20. ↑ https://books.google.gr/books?id=1EQ4tQEACAAJ&pg=PA45&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  21. ↑ Schmidt, Johann Friedrich Julius (1879). Studien über Erdbeben [Studies of Earthquakes] (Στα Γερμανικά) (2η Έκδοση), σσ. 71-72
  22. ↑ Ξινόπουλος, Π. Κ. (1912). "Το Αίγιο διά μέσου των αιώνων".
  23. ↑ Σταυρόπουλος, Αρίστος (1954). "Ιστορία πόλεως Αιγίου".
  24. ↑ Σπυρίδων Μαρινάτος (1967). "Έρευνα περί την Ελίκην Π.Α.Α. τ 41".
  25. ↑ Σπυρίδων Μαρινάτος (1968). "Ελίκη-Θήρα-Θήβαι Α.Α.Α. τ 1".
  26. ↑ Παπαχατζής, Νίκος (1967). "Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις Αχαϊκά-Αρκαδικά".
  27. ↑ Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Αχαϊκά-Αρκαδικά, 1967
  28. ↑ Σπυρίδων Μαρινάτος (1960). "Ελίκη, μία βυθισμένη πόλη της Κλασσικής Αρχαιότητας", σσ. 186-193
  29. ↑ "Έρευνα περί την Ελίκην", Π.Α.Α., τ.41 (1966) και "Ελίκη-Θήρα-Θήβαι", Α.Α.Α., τ.1 (1968)
  30. ↑ https://oudeterapleustotita.blogspot.com/2009/11/blog-post.html
  31. ↑ http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/9-17.pdf
  32. ↑ 32,0 32,1 http://www.helike.org/paper.shtml
  33. ↑ http://www.bbc.co.uk/science/horizon/2001/helike.shtml
  34. ↑ 34,0 34,1 Ντόρα Κατσωνοπούλου, "Η Ελίκη και η περιοχή της στο φώς των νέων ανακαλύψεων" (2002), σσ. 205-216
  35. ↑ http://www.helikeproject.gr/discoveries.htm
  36. ↑ Soter, Steven; Katsonopoulou, Dora (1999). "Occupation horizons found in the search for the ancient Greek city of Helike", σσ. 531 - 563
  37. ↑ Alvarez-Zarikian, Carlos A.; Soter, Steven; Katsonopoulou, Dora (2008). "Recurrent Submergence and Uplift in the Area of Ancient Helike, Gulf of Corinth, Greece: Microfaunal and Archaeological Evidence". Journal of Coastal Research. σσ. 110 - 125
  38. ↑ Soter, S.; Katsonopoulou, D. (2011). "Submergence and uplift of settlements in the area of Helike, Greece, from the Early Bronze Age to late antiquity". σ.584

Πηγές

  • Όμηρος, Ιλιάδα, Ραψωδία Β΄
  • Κλαύδιος Αιλιανός, «Περὶ ζῴων ἰδιότητος», Τόμος 2, Κεφάλαιο 19
  • Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο Η΄
  • Παυσανίας, "Ελλάδος περιήγησις/Αχαϊκά"
  • Αλέξης Παπαδόπουλος, "Ανακαλύπτοντας μια βυθισμένη πόλη", περιοδικό Αρχαιολογία, τχ. 9 (Νοέμβρης 1983)
  • Νικόλας Φαράκλας, Η Γεωπολιτική Οργάνωση της Πελοποννησιακής Αχαΐας, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας-Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σειρά: Ρίθυμνα-Θέματα Κλασικής Αρχαιολογίας, αρ.9, Ρέθυμνο 2001
  • περιοδικό Επίκαιρα, τχ. 716 (Απρίλιος 1982)
  • περιοδικό Πλεύση, τχ. 7 (Σεπτέμβριος 1984)
  • Ντόρα Κατσωνοπούλου, "Η Ελίκη και η περιοχή της στην ιστορία" (2002)
  • Ντόρα Κατσωνοπούλου, "Η Ελίκη και η περιοχή της στο φώς των νέων ανακαλύψεων" (2002)
  • Ξινόπουλος, Π. Κ. (1912). "Το Αίγιο διά μέσου των αιώνων".
  • Παπαχατζής, Νίκος (1967). "Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις Αχαϊκά-Αρκαδικά".
  • Σταυρόπουλος, Αρίστος (1954). "Ιστορία πόλεως Αιγίου".
  • Σπυρίδων Μαρινάτος (1960). "Ελίκη, μία βυθισμένη πόλη της Κλασσικής Αρχαιότητας".
  • Σπυρίδων Μαρινάτος (1967). "Έρευνα περί την Ελίκην Π.Α.Α. τ 41".
  • Σπυρίδων Μαρινάτος (1968). "Ελίκη-Θήρα-Θήβαι Α.Α.Α. τ 1".
  • Alvarez-Zarikian, Carlos A.; Soter, Steven; Katsonopoulou, Dora (2008). "Recurrent Submergence and Uplift in the Area of Ancient Helike, Gulf of Corinth, Greece: Microfaunal and Archaeological Evidence". Journal of Coastal Research.
  • Giovannini, A. (1985). "Peut-on démythifier l'Atlantide?". Museum Helveticum (Στα Γαλλικά).
  • Lafond, Yves (1998). "Die Katastrophe von 373 v. Chr. und das Versinken der Stadt Helike in Achaia". In Olshausen, E.; Sonnabend, H. (eds.). Naturkatastrophen in der antiken Welt. Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums (Στα Γερμανικά).
  • Mogens Herman Hansen & Thomas Heine Nielsen (2004). "Achaia". An inventory of archaic and classical poleis. New York: Oxford University Press.
  • Publius Ovidius Naso ; Orger, Thomas, trans. (1814) Ovid's Metamorphoses. London, England: (Self-published) Βιβλίο 15.
  • Schmidt, Johann Friedrich Julius (1879). Studien über Erdbeben [Studies of Earthquakes] (Στα Γερμανικά) (2η Έκδοση).
  • Δώρα Κατσωνοπούλου-Steven Soter, Οι ανακαλύψεις στην αρχαία Ελίκη (Αγγλικά)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι