Το Διεθνές Ευρετήριο Μουσικών Πηγών (RISM, γαλλικά: Répertoire International des Sources Musicales - αγγλικά: International Inventory of Musical Sources - γερμανικά: Internationales Quellenlexikon der Musik) είναι ένας διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1952, με στόχο την πλήρη τεκμηρίωση υφιστάμενων ιστορικών πηγών μουσικής από όλο το κόσμο.[1] Είναι ο μεγαλύτερος οργανισμός του είδους του και ο μοναδικός φορέας που δραστηριοποιείται παγκοσμίως για την τεκμηρίωση γραπτών μουσικών πηγών. Το RISM είναι ένα από τα τέσσερα βιβλιογραφικά Σχέδια που χρηματοδοτούνται από τη Διεθνή Μουσικολογική Εταιρεία και τη Διεθνή Ένωση Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων Τεκμηρίωσης.
Χάρη στη συγκρότηση αυτού του τεράστιου ρεπερτορίου, οι μουσικές πηγές όχι μόνο προστατεύονται από την εξαφάνιση, αλλά γίνονται προσβάσιμες σε μουσικολόγους και μουσικούς.
Οργάνωση
Παράδειγμα από μουσικό χειρόγραφο: Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, Σονάτα για σόλο βιολί, BWV 1001
36 χώρες έχουν μία ή περισσότερες εθνικές ομάδες εργασίας που συμμετέχουν στο Σχέδιο του RISM. Περίπου εκατό συνεργάτες περιγράφουν τις μουσικές πηγές που σώζονται στη χώρα τους. Στη συνέχεια στέλνουν τα αποτελέσματα της εργασίας τους στην κεντρική συντακτική ομάδα του RISM στη Φρανκφούρτη-αμ-Μάιν, η οποία οργανώνει και δημοσιεύει τις προκηρύξεις των εργασιών [2].
Οι εθνικές ομάδες του RISM εδρεύουν επί του παρόντος στις ακόλουθες χώρες και πόλεις:
Το κεντρικό γραφείο του RISM και οι γερμανικές ομάδες εργασίας είναι Σχέδια της Ακαδημίας Επιστημών και Γραμμάτων του Mainz[3]. Οι άλλες ομάδες εργασίας υποστηρίζονται οικονομικά στις χώρες τους.
Δημοσιεύσεις
Οι δημοσιεύσεις του RISM χωρίζονται σε τρεις ομάδες [4]:
η αλφαβητική σειρά Α.
η συστηματική σειρά Β;
η σειρά C: κατάλογος μουσικών βιβλιοθηκών.
Επιπλέον, κάθε εθνική ομάδα καταρτίζει ανεξάρτητα τον κατάλογο των βιβλιαρίων.
RISM Σειρές A / I - Έντυπη Μουσική
Το RISM σειρά A/I που τυπώθηκε πριν από το 1800 συγκεντρώνει έντυπα μουσικά έργα από το 1500 έως το 1800 περίπου. Οι εννέα τόμοι αυτής της σειράς (που εκδόθηκαν μεταξύ 1971 και 1981) απαριθμούν πάνω από 78.000 μουσικά έντυπα από 7616 συνθέτες από 2178 βιβλιοθήκες. Τέσσερις πρόσθετοι τόμοι εκδόθηκαν μεταξύ 1986 και 1999, και ακολούθησε ο κατάλογος εκδοτών, τυπογράφων, τόπων έκδοσης, το 2003. Όλοι οι τόμοι του RISM της σειράς A/I εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Bärenreiter, στο Κάσσελ. Ο κατάλογος με αλφαβητική σειρά με τα ονόματα των συνθετών περιέχει αποκλειστικά μεμονωμένα έντυπα, δηλαδή μουσικά έργα που τυπώνονται με ένα όνομα συνθέτη. Οι συλλογές (έντυπη μουσική που περιέχει έργα πολλών συνθετών) δημοσιεύονται στη σειρά Β του RISM.
Κάθε φυλλάδιο αναφέρει αντίστοιχα:
το όνομα του συνθέτη•
κατά περίπτωση, τον αριθμό του έργου ή του θεματικού καταλόγου•
τον τίτλο του εντύπου
η παρουσίαση, δηλαδή παρτιτούρα, μέρη, μείωση πιάνου,
τον τόπο δημοσίευσης•
ο εκδότης,
ενδεχομένως το έτος δημοσίευσης.
Ένα CD-ROM της σειράς A/I κυκλοφόρησε το 2012. Εκτός από την εύκολη πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές για μουσικολόγους και μουσικούς, αυτός ο κατάλογος προσφέρει επίσης πολυάριθμες και ελκυστικές δυνατότητες για άλλους τομείς σπουδών. Μπορεί να βρει κανείς άλλους τρόπους στην έρευνα σχετικά με την υποδοχή των μουσικών έργων. Για παράδειγμα, για να απαντήσουμε στο ερώτημα της υποδοχής των έργων ενός συνθέτη μετά το θάνατό του, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πόσα έργα έχουν επανεκδοθεί και ποια.
Η βάση δεδομένων του RISM είναι δωρεάν διαθέσιμη στο διαδίκτυο από τον Ιούνιο του 2010, μέσω του διαδικτυακού καταλόγου RISM (RISM-OPAC) ή απευθείας από τον ιστότοπο RISM. Η ηλεκτρονική δημοσίευση αυτού του καταλόγου κατέστη δυνατή χάρη στη συνεργασία μεταξύ του RISM, της Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας και της Κρατικής Βιβλιοθήκης του Βερολίνου. Η παλιά αθροιστική έκδοση της βάσης δεδομένων CD-ROM, που παρήχθη και δημοσιεύτηκε από τον K. G. Saur-Verlag στο Μόναχο, δεν κυκλοφορεί από το 2008. Η πρόσβαση με συνδρομή στη βάση δεδομένων που φιλοξενείται από την EBSCO (πρώην NISC) εξακολουθεί να είναι διαθέσιμη. Τα αρχεία καταλόγου περιέχουν πληροφορίες για τους συνθέτες (συμπεριλαμβανομένων των ημερομηνιών γέννησης και θανάτου), τον τίτλο, την παράσταση, καθώς και βιβλιογραφικές αναφορές. Τα ίδια τα χειρόγραφα περιγράφονται λεπτομερώς, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών για τον αντιγραφέα, την προέλευση, τη χρονολόγηση, το λιμπρετίστα, τις αφιερώσεις. Επιπλέον, σχεδόν όλα τα έργα μπορούν να αναγνωριστούν και από τη μουσική τους αρχή, δηλαδή από τις πρώτες μουσικές νότες.
Διατίθενται πολλά κριτήρια αναζήτησης. Για συγκεκριμένα ερωτήματα, είναι δυνατός ο συνδυασμός διαφορετικών κριτηρίων. Για παράδειγμα, ο πλήρης κατάλογος των πηγών για τις συνθέσεις του Γιόζεφ Χάυντν που διατηρεί και καταλογίζει το RISM είναι άμεσα προσβάσιμος. Για τον εντοπισμό ενός ανώνυμου μουσικού χειρογράφου, το μουσικό έντυπο είναι ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό εργαλείο έρευνας. Για να γίνει αυτό, ο χρήστης εισάγει τις πρώτες νότες της εν λόγω σύνθεσης στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή του χρησιμοποιώντας έναν αλφαριθμητικό κωδικό. Ο κατάλογος παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για τα έργα γνωστών συνθετών του σήμερα, αλλά και για άλλα ελάχιστα γνωστά ή και εντελώς ξεχασμένα. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν αυτόν τον κατάλογο ιδιαίτερα πολύτιμο για τους ιστορικούς της μουσικής και επίσης επιτρέπουν στους μουσικούς και τους ερμηνευτές να «ξεθάψουν» και να ξαναβρούν πολλά έργα.
RISM Σειρά Β
Το RISM Σειρά Β είναι συστηματική και παρουσιάζει οριοθετημένα σύνολα μουσικών πηγών. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί οι παρακάτω τόμοι από τις εκδόσεις G. Henle, Μόναχο:
B/Α' : Έντυπες συλλογές του 16ου – 17ου αι. (1960).)
B/Β' : Έντυπες συλλογές του 18ου αι.(1964), με συμπλήρωση του François Lesure σημ., 2η σειρά, 28/3 (1972), σελ. 397-418.
B/Γ' : Τα χειρόγραφα των θεωρητικών της μουσικής από την Καρολίγγεια περίοδο έως περίπου το 1500. Περιγραφικός κατάλογος.
B/Δ': Χειρόγραφα πολυφωνικής μουσικής από τον 11ο έως τον 16ο αι.
B/Ε' : Τροπάρια και ακολουθίες του Μεσαίωνα
B/ΣΤ' : Γραπτά έντυπα που αφορούν τη μουσική (2 τόμοι).
B/Ζ' : Πηγές μουσικής λαούτου και κιθάρας από τον 15ο έως τον 18ο αι.
B/Η' : Το γερμανικό καντίκλι (2 Τόμοι, Kassel: Bärenreiter-Verlag)
B/Θ' : Πηγές εβραϊκής μουσικής (2 Τόμοι)
B/Ι' : Τα χειρόγραφα των Αράβων θεωρητικών της μουσικής από το 900 έως το 1900 περίπου
B/ΙΣΤ': Κατάλογος των μπαλινέζικων χειρογράφων με φύλλα φοίνικα και μουσική σημειογραφία
B/ΙΖ΄: Η τριο-σονάτα : catalogue raisonné der gedruckten Quellen
RISM Σειρά C
Η σειρά C του RISM με τίτλο Directory of music research libraries, σε 5 τόμους, παραθέτει όλες τις μουσικές βιβλιοθήκες - συμπεριλαμβανομένων αρχείων και ιδιωτικών συλλογών - που περιέχουν ιστορικές μουσικές πηγές. Αυτός ο κατάλογος καταρτίζεται σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή Εκδόσεων της Διεθνούς Ένωσης Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων Τεκμηρίωσης (τρέχουσα συντομογραφία: AIBM). Το πρόσθετο σημείωμα που δημοσιεύτηκε το 1999, με τίτλο RISM-Bibliothekssigel. Το Gesamtverzeichnis (Ακρωνύμια βιβλιοθηκών RISM. Γενικός κατάλογος) είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο από το 2006 στον ιστότοπο του RISM, με τακτικά ενημερωμένη έκδοση[5][6].
Χρήστες του RISM
Μουσικολόγοι που αναζητούν πηγές για το επιστημονικό τους έργο, παράδειγμα για να δημιουργήσουν τη βάση για έναν κατάλογο έργων ή μία μουσική έκδοση.
Μουσικοί που θα βρουν έναν αμέτρητο αριθμό ελάχιστα γνωστών έργων, για ένα πρόγραμμα συναυλιών που έρχεται σε αντίθεση με το παραδοσιακό ρεπερτόριο.
Βιβλιοθηκονόμοι που επιθυμούν να αναζητήσουν πηγές παράλληλες με τους πόρους της δικής τους βιβλιοθήκης.
Παλαιοβιβλιοπώλες που επιδιώκουν να αξιολογήσουν, χρησιμοποιώντας το RISM, τον αριθμό των πηγών που αντιστοιχούν στα μουσικά έντυπα που προσφέρουν προς πώληση.
Βιβλιογραφία
(Αγγλικά) Brook, Barry S. et Richard J. Viano: "The Thematic Catalogue in Music: Further Reflections on its Past, Present and Future." In Foundations in Music Bibliography, edited by Richard D. Green, 27-46. New York: Haworth Press, 1993.
(Γερμανικά) Falletta, Martina, Renate Hüsken und Klaus Keil, eds. RISM: Wissenschaftliche und technische Herausforderung musikhistorischer Quellenforschung im internationalen Rahmen. Academic and Technical Challenges of Musicological Source Research in an International Framework. Studien und Materialien zur Musikwissenschaft 58. Hildesheim: Olms, 2010. (ISBN978-3-487-14431-3)
(Γερμανικά) Heckmann, Harald: "Das Répertoire International des Sources Musicales (RISM) in Geschichte, Gegenwart und Zukunft," in Wege und Spuren. Verbindungen zwischen Bildung, Wissenschaft, Kultur, Geschichte und Politik. Festschrift für Joachim-Felix Leonhard, ed. Kelmut Knüppel et al (Berlin: Verlag für Berlin-Brandenburg GmbH, 2007): 597-605.
(Γερμανικά) Jaenecke, Joachim: "RISM: Eine Fundgrube für verschollen geglaubte Musikdrucke aus Deutschland" ("RISM: A Treasure Trove of German Music Prints Thought to be Gone"). In Im Dienste der Quellen zur Musik. Festschrift Getraut Haberkamp. Ed. Paul Mai, 3-11. Bischöflichen Zentralbibliothek Regensburg: Tutzing, 2002.
(Γερμανικά) Keil, Klaus : "Report 2010." À paraître dans Acta Musicologica (2011). Également disponible en ligne.
↑Rita Benton, "Répertoire International des Sources Musicales," The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 2nd edition, 2002, vol. 21, p. 194. (ISBN1-56159-239-0)
