PROFILPELAJAR.COM

Βέγας (α Λύρας)
Αστερισμός	Λύρα
Συντεταγμένες; (εποχή 2000.0):	α = 18h:36m:56s , δ = +38°.47′.01″
Φαινόμενο μέγεθος	+0,03
Φασματικός τύπος	A0 V
Απόσταση από τη Γη	25,27 έτη φωτός
	π; σ; ε;

Βέγας και διεθνώς Vega είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα α (άλφα) του αστερισμού Λύρα. Είναι ο φωτεινότερος αστέρας της Λύρας και ο δεύτερος σε φωτεινότητα ολόκληρου του βόρειου ημισφαιρίου της ουράνιας σφαίρας μετά τον Αρκτούρο και πέμπτος λαμπρότερος σε όλη την ουράνια σφαίρα. Βρίσκεται σε απόσταση μόλις 25 ετών φωτός ενώ, μαζί με τον Σείριο και τον Αρκτούρο είναι τα λαμπρότερα αστέρια στη γειτονιά του Ήλιου.

Ο Βέγας είναι ένας από τους καλύτερα μελετημένους αστέρες μετά τον Ήλιο. Ο Βέγας θα είναι ο βόρειος πολικός αστέρας σε 13727 χρόνια Πρότυπο:Clarify timeframe, όταν η απόκλισή του θα είναι +86°14', όπως ήταν και το 12.000 π.Χ. λόγω της μεταπτώσεως των ισημεριών. Ο Βέγας ήταν το πρώτο άστρο μετά τον Ήλιο που φωτογραφήθηκε και το πρώτο του οποίο το φάσμα καταγράφηκε.

Είναι εύκολα ορατός τα καλοκαιρινά βράδια μέχρι και τον Νοέμβριο, περνά από το ζενίθ στην κεντρική Ελλάδα και αποτελεί τη βορειοδυτική κορυφή του λεγόμενου «Θερινού Τριγώνου» και τον φωτεινότερο αστέρα του τριγώνου αυτού (οι άλλοι αστέρες είναι ο Ντενέμπ και ο Αλτάιρ).

Ονομασίες και Ιστορία

Το όνομα Βέγας, παρότι μοιάζει ελληνικό, προέρχεται από το αραβικό Waki, που στους Αλφόνσειους Πίνακες πήρε τη μορφή Wega. Η πλήρης αραβική ονομασία ήταν Al Nasr al Waki, δηλαδή «ο αετός που πέφτει ή εφορμά», και αντιστοιχούσε σε ολόκληρο τον αστερισμό. Στη συνέχεια ο Bayer ανέφερε αμφότερα τα Wega και Vega, οπότε και καθιερώθηκε το δεύτερο (αν και ορθότερο είναι το πρώτο). Ο Σκάλιγκερ αναφέρει τον Βέγα ως Waghi, ενώ ο Ριτσιόλι ως Vuega και Vagieh. Παρόμοια με τους Άραβες, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατά τον Hewitt αποκαλούσαν τον Βέγα Maat, δηλαδή «αστέρα-όρνιο».

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι αποκαλούσαν τον Βέγα «Λύρα» (Lyra) από το όνομα του όλου αστερισμού, γεγονός που υποκρύπτεται πίσω από τις ονομασίες Allore, Alahore, Alohore των εκδόσεων της Αλμαγέστης του 16ου αιώνα και των πινάκων του ίδιου αιώνα. Ο Flamsteed αναφέρει ομοίως το «Λύρα» και για τον αστέρα. Ο Κικέρων χρησιμοποιεί την ονομασία Fidis ειδικώς για τον Βέγα, όπως και ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος την ονομασία Fidicula ("the Harp-star" στην κλασική μετάφραση του Holland). Γενικά, οι Ρωμαίοι έδιναν τόση σημασία στον Βέγα, ώστε καθόριζαν την έναρξη του φθινοπώρου τους από το γεγονός της δύσεώς του κατά το λυκαυγές.

Χωρίς να είναι βέβαιο, πιθανολογείται ότι οι Βαβυλώνιοι αποκαλούσαν τον Βέγα Dilgan, «Αγγελιαφόρο του Φωτός». Δεδομένου ότι κατά τη 15η χιλιετία π.Χ. ήταν, χάρη στη μετάπτωση του γήινου άξονα, κοντά στη θέση του σημερινού Πολικού Αστέρα, κοντά στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο, το όνομα που του απέδιδαν οι προγενέστεροι Ακκάδιοι, Tir-anna (= Ζωή των Ουρανών), φαίνεται να είναι κάποια μακρινή ανάμνηση από το γεγονός αυτό. Το ίδιο και οι Ασσύριοι ονόμαζαν τον Βέγα Dayan-same (= Δικαστή των Ουρανών). Στα σανσκριτικά ονομαζόταν Abhijit, δηλαδή «Νικηφόρος». Περί το 14.000 μ.Χ. ο Βέγας θα ξαναγίνει το πολικό άστρο για όσους ζούμε στο βόρειο ημισφαίριο της Γης.

Οι Κινέζοι, συναστρώνοντας τον Βέγα με τους αστέρες ε και ζ Λύρας, σχημάτιζαν την Chi Neu, το Κορίτσι που Γνέθει ή Υφαίνει. Επίσης, εκεί τοποθετούσαν τη μία άκρη της «Γέφυρας της Κίσσας» πάνω από τον Γαλαξία, με τον «Γελαδάρη» τους (τον αστερισμό Αετό) να αποτελεί την άλλη άκρη. Υποτίθεται ότι η Chi Neu είναι απομονωμένη από τον σύζυγό της Niu Lang (τον Αλτάιρ) και τα παιδιά τους (τους αστέρες β και γ Αετού) στην άλλη πλευρά του ποταμού-Γαλαξία. Αλλά ο σχετικός μύθος, δημοφιλής όχι μόνο στην Κίνα αλλά και στην Κορέα και την Ιαπωνία, έχει πολλές παραλλαγές, με τον Κύκνο να παίρνει κάποτε μέρος. Στην Ιαπωνία συγκεκριμένα, ο Βέγας αποκαλείται «Η Πριγκίπισσα Υφάντρα». Η ιαπωνική εορτή Ταναμπάτα βασίζεται πάνω στον σχετικό θρύλο.

Ο Βέγας υπήρξε ο πρώτος αστέρας που φωτογραφήθηκε, στις 16 Ιουλίου 1850, και ο πρώτος αστέρας του οποίου φωτογραφήθηκε το φάσμα, το 1872. Δεν είναι βέβαιο το κατά πόσο υπήρξε και ο πρώτος αστέρας του οποίου μετρήθηκε η ηλιοκεντρική παράλλαξη, στα πρωτοπόρα πειράματα του Φρίντριχ Στρούβε το 1837.

Αστροφυσικά δεδομένα

Ο Βέγας είναι, κατά κάποιο τρόπο, το πρότυπο του «ακριβώς» λευκού αστέρα αφού η κλίμακα της κυανής φωτεινότητας (μεγέθους) B ορίσθηκε έτσι ώστε ο δείκτης χρώματος (B-V) για τον Βέγα να είναι ακριβώς 0,00.^[1] Μοιράζεται τον ίδιο φασματικό τύπο με τον Σείριο και η μέση επιφανειακή του θερμοκρασία ανέρχεται στους 9.600 K.^[2] Είναι όμως σχετικώς νεαρός αστέρας της Κύριας Ακολουθίας, αφού η ηλικία του υπολογίζεται στα 450 ως 460 εκατομμύρια έτη^[3] Πάντως δεν θα ζήσει περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο έτη συνολικά. Η διάμετρός του είναι 2,26 με 2,78 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής.^[4] Η απόκλιση ευθύνεται στο γεγονός ότι η περιστροφή του Βέγα είναι πολύ γρήγορη (μόνο 12,5 ώρες, δηλαδή περίπου 50 φορές ταχύτερη από την ηλιακή) και γι'αυτό το λόγο έχει πεπλατυσμένο σχήμα. Η πεπλάτυνση επίσης σημαίνει ότι αν δεν βλέπαμε την πολική του περιοχή αλλά τον ισημερινό του, θα φαινόταν περίπου 20% αμυδρότερος εξαιτίας ενός αστροφυσικού φαινομένου που ονομάζεται βαρυτική αμαύρωση και ισορροπεί την επιφανειακή του θερμοκρασία από 7.600 K στον ισημερινό σε σχεδόν 10.000 K κοντά στους πόλους του.

Παρά το ότι ο Βέγας δεν είναι γίγαντας αστέρας, έχει απόλυτο μέγεθος 0,58. Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα είναι τριάντα εφτά φορές λαμπρότερος από τον Ήλιο^[4] και 2,5 φορές λαμπρότερος από τον Σείριο. Ο Βέγας πλησιάζει το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 13,5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (δηλαδή 48.600 χιλιόμετρα την ώρα). Δεν θα κάψει, όμως, τη Γη, αφού η αρκετά σημαντική ιδία κίνηση που έχει (0,35΄΄ ανά έτος) φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς: Θα έλθει σε μία ελάχιστη απόσταση 17,2 ετών φωτός μετά από 290 χιλιάδες γήινα έτη, οπότε και θα μας προσπεράσει και θα αρχίσει να απομακρύνεται. Σε 210 χιλιάδες έτη θα διαδεχθεί τον Σείριο ως ο φωτεινότερος αστέρας (έως -0,81 θα φθάσει το φαινόμενο μέγεθός του) σε όλο τον γήινο νυκτερινό ουρανό και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 270 χιλιάδες έτη.

Ο Βέγας είναι ελαφρότατα μεταβλητός αστέρας, εξαιτίας εσωτερικών αναπάλσεων (βλ. παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες). Η μάζα του είναι 2,1 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής^[3] και ο μέσος όγκος του είκοσι φορές μεγαλύτερος του ηλιακού.

Περιαστρικός δίσκος

Ο Βέγας περιβάλλεται ακόμα από περιαστρικό δίσκο, γεγονός που αναφέρεται και στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Καρλ Σαγκάν Contact. Ο δίσκος ανακαλύφθηκε από τον δορυφόρο IRAS καθώς υπήρχε περισσεία υπέρυθρης ακτινοβολίας που προερχόταν από την περιοχή του Βέγα. Μετέπειτα έρευνες έδειξαν ότι ο δίσκος έχει ακτίνα 120 ΑΜ και φαίνεται κατά μέτωπο. Έρευνες από το διαστημικό τηλεσκόπιο Σπίτζερ, το οποίο τράβηξε υψηλής ανάλυσης εικόνες στο υπέρυθρο του Βέγα, έδειξαν ότι ο δίσκος έχει ακτίνα 330 ΑΜ στα 24 νανόμετρα, 543 ΑΜ στα 70 και 815 ΑΜ στα 160, που αποτελείται από σωματίδια με διαστάσεις 1 ως 50 nm. Αυτή η σκόνη προέρχεται από ένα δίσκο συντριμμιών και όχι από ένα πρωτοπλανητικό δίσκο.^[5]

Πρόσφατες (1998, 2003) έρευνες για υποθετικό πλανήτη γύρω από τον Βέγα δεν απέφεραν οριστικά αποτελέσματα, αν και υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι μπορεί να υπάρχουν.