Τα Χρύσαφα[1] (αναφέρονται και ως η Χρύσαφα) είναι ημιορεινό χωριό της Λακωνίας χτισμένο σε υψόμετρο 550 μέτρων σε μια δυτική πλαγιά του Πάρνωνα, 15 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της Σπάρτης. Βόρεια και ανατολικά το χωριό περιβάλλεται από υψηλότερους λόφους που σκεπάζονται κυρίως με πουρνάρι. Στα νότια και στα δυτικά του χωριού και σε χαμηλότερο υψόμετρο βρίσκονται οι καλλιέργειες του χωριού. Σήμερα καλλιεργούνται κυρίως ελιές. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός των Χρύσαφων ανέρχεται σε 302 κατοίκους.[1]
Ιστορία
Ο οικισμός χτίστηκε στην παρούσα θέση κατά τον 12ο ή 13ο αιώνα[2] και γνώρισε σημαντική ακμή κατά τον 17ο αιώνα χάρη στην ανάπτυξη του εμπορίου μεταξιού ενώ αργότερα διετέλεσε έδρα επισκοπής[3]. Οι κάτοικοι των Χρύσαφων συμμετείχαν ενεργά στα Ορλωφικά του 1770 με αποτέλεσμα ο οικισμός να πυρποληθεί από τα οθωμανικά στρατεύματα και η πλειοψηφία του πληθυσμού να καταφύγει στην Ύδρα όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο και έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821.
Από τα Χρύσαφα κατάγονταν ο, αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης, Θεοδόσιος Αποστόλης (γεν. 1794) που πολέμησε ως επικεφαλής συγγενών του υπό τους Παναγιώτη Γιατράκο και Πέτρο Βαρβιτσιώτη[4] και ο, διαπρεπής κληρικός και Φιλικός, Ιγνάτιος Ουγγαροβλαχίας.[5] Οι περισσότερες από τις οικογένειες που είχαν εγκαταλείψει τα Χρύσαφα επέστρεψαν στην περιοχή το 1830.[3]
Τα Χρύσαφα διετέλεσαν μέχρι το 1896 έδρα του δήμου Θεραπνών ενώ από το 1879 μέχρι το 1896 λειτούργησε στον οικισμό μονοτάξιο σχολείο.[6] Μέχρι τη δεκαετία του 1940 τα Χρύσαφα αποτελούσαν μεγάλο κτηνοτροφικό κέντρο ενώ στα μεταπολεμικά χρόνια οι κάτοικοί ασχολούνται κυρίως με την παραγωγή λαδιού και μελιού. Μεταπολεμικά ο πληθυσμός τους μειώθηκε σημαντικά, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην υπερπόντια μετανάστευση (ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς).[7]
Σε κοντινή απόσταση από τα Χρύσαφα βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Θεράπνης όπου κατά καιρούς έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες αρχαιολογικές ανασκαφές ενώ ανάλογες εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες και στον οικισμό.
Αξιοθέατα
Στα Χρύσαφα σώζονται οι εκκλησίες της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του Αγίου Δημητρίου (1641), της Παναγίας της Χρυσαφίτισας (τέλη 13ου αιώνα), των Αγίων Πάντων, του Αγίου Νικολάου, ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (τέλη 13ου αιώνα)[8] καθώς και η μονή των Αγίων Τεσσαρακόντων Μαρτύρων.[9][10]
