Πανοραμική άποψη των Τσουκαλαίικων Αχαΐας.Το αλιευτικό καταφύγιο στα Τσουκαλαίικα Αχαΐας.Καλοκαιρινή άποψη της παραλίας στα Τσουκαλαίικα Αχαΐας.
Τα Τσουκαλαίικα (ή σπανίως, από την παλιά του ονομασία, Τσουκαλά) είναι παραθαλάσσιο χωριό της πρώην επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας, πρώην Καποδιστριακό δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Βραχνέικων. Απέχει 13 χιλιόμετρα από την Πάτρα και 3 χιλιόμετρα από την Κάτω Αχαΐα, συνορεύει με τα χωριά Βραχνέικα, Αλισσός, Καμίνια και την βιομηχανική ζώνη Πατρών. Στα Τσουκαλαίικα ανήκει και ο πρώην οικισμός (νυν συνοικία) Ανεμόμυλος. Το δημοτικό διαμέρισμα έχει 393 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011[2].
Στην περιοχή έχουν βρεθεί κατάλοιπα ελληνιστικών και μυκηναϊκών χρόνων και πολλές αγροικίες των ρωμαϊκών χρόνων.
Προεπαναστατικά στην περιοχή, 2 χιλιόμετρα περίπου από το σημερινό χωριό, υπήρχε το χωριό "Τσουκαλά" ή "Τζουκαλά" που αναφέρεται πρώτη φορά κατά την Ενετοκρατία τον 17ο αιώνα. Η ονομασία του, Τσουκαλά, προέρχεται από τον πρώτο οικιστή του χωριού. Τα σημερινά Τσουκαλαίικα ανήκαν στο χωριό Τσουκαλά όπου μετά την επανάσταση του 1821 κατέβαιναν ποιμένες από το Σούβαρδο των Καλαβρύτων και έμεναν σε καλύβες για ξεχειμώνιασμα με τα πρόβατα τους. Από αυτούς τους ποιμένες ονομαζόταν και "Σουβαρδαίικα", ο Πουκεβίλ το αναφέρει "Σουβάλα". Σταδιακά στην περιοχή εγκαταστάθηκαν και οι κάτοικοι του Τσουκαλά το οποίο στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε και σήμερα διασώζονται ερείπια των κατοικιών του[3].
Στην επανάσταση του 1821 στο χωριό Τσουκαλά έγινε μάχη μεταξύ Ελλήνων, γιων των Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα και Πετιμεζέων, και Οθωμανών, στο χωριό είχε στηθεί το Οθωμανικό στρατόπεδο.
Αναφέρεται πρώτη φορά σαν οικισμός στην απογραφή του 1899 όπου δεν αναφέρεται το χωριό Τσουκαλά, αναφερόταν στην προηγούμενη απογραφή του 1879, το οποίο πρέπει να είχε ήδη εγκαταλειφθεί.
Πολιτική ιστορία
Με το Β.Δ. 8/4/1835 τα Τσουκαλαίικα αποτέλεσαν οικισμό του δημοτικού διαμερίσματος Δρεσθενών του Δήμου Μεσσάτιδος[4]. Με το Β.Δ. 3/7/1836 ο Δήμος Μεσσάτιδος συγχωνεύτηκε, στην ουσία απορροφήθηκε, με τον δήμο Πατρέων και τα Τσουκαλαίικα εντάχθηκαν στον Δήμο Δύμης[5]. Με το ΦΕΚ 256Α - 28/08/1912 και τη κατάργηση των δήμων γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα μαζί με το χωριό Θεριανό το οποίο το 1919 αποσπάται για να αποτελέσει ανεξάρτητη κοινότητα. Με το ΦΕΚ - 16/10/1940 διορθώνεται το όνομα από Τσουκαλέικα σε Τσουκαλαίικα, με το ΦΕΚ - 19/03/1961 αναγνωρίζεται ο οικισμός Ανεμόμυλος και προσαρτάται στην κοινότητα[6][7].
Το 1998 με το Σχέδιο Καποδίστριας έγινε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Βραχναίικων.
Συνοικία Ανεμόμυλος Αχαΐας
Συνοικία του χωριού αποτελεί ο Ανεμόμυλος[8] που γειτνιάζει με τα Καμίνια κοντά στη θέση "Σκάγια(ς)". Ο Ανεμόμυλος απογράφτηκε ως αυτόνομος οικισμός, προτού ενσωματωθεί στα Τσουκαλαίικα, από το 1961 έως και το 2001[9]. Στις 09/05/2011 καταργήθηκε ως οικισμός[8]. Σύμφωνα με μαρτυρίες υπάρχει ως θέση τουλάχιστον από το 1890[1].
Κώστας Παπαγιαννόπουλος (επιμ.), Βραχναίικα και Μονοδένδρι. Αρχαιολογία του τοπίου και τοπική ιστορία, πρόλογος: Βασίλης Τογαντζής, Μιλτιάδης Γούτας, Λάζαρος Κολώνας, Έκδοση Δήμος Βραχναίικων-Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Βραχναίικων, Πάτρα 2009. ISBN 978-960-99129-0-7.
